Дүрэ буляалдаата барилдаагаар СССР-эй тамирай мастер Аюр Цырендоржиев олон жэл Хабаровск хотодо гэр бүлэтэеэ ажаһууна. Аюр Батуевич нютагаа ерэхэ бүреэ тамирай ветерануудтай – залуудаа хибэс дээрэ барилдаһан анда нүхэдтэеэ уулзажа хужарладаг юм. Тамиршад өөрыень хүндэлжэ, «Аюрдаан ахай» гэжэ нэрлэдэг.

   Тамирай ветеран Зүдхэли нютагта 1953 ондо түрэһэн намтартай. Лэглүүд хүбдүүд омогой Батомункуев Цырендоржо абань Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветеран байһан. Тэрэ һайн дураараа сэрэгтэ абтажа, Украиные фашистнуудһаа сүлөөлэлсэһэн юм. Хүндөөр шархатаад, немецүүдтэ баряанда абтажа, Германиин суута Бухенвальдын концлагерьта удаан байжа, һүүлдэ сүлөөлэгдэһэн. Дайнай һүүлээр Доржиева Дарима нүхэртэеэ «Родина» колхозой малшанаар удаан ажаллаа, түмэршэ, модошо дархан ябаһан гээшэ. Батомункын Цырендоржотон 5 хүдэр хүбүүдые хүмүүжүүлһэн байха юм. Айлай ехэ Батор-Доржи нютагтаа ахамад бухгалтераар ажаллаһан, удаадахи Раднацырен хүбүүниинь уһан сэрэгтэ алба хаагаад, Алас Дурнада үлэжэ, авиационно заводто хүдэлһэн намтартай. Дунда хүбүүн Раднажаб «Угсаахай» профилакториие даажа ябана. Тэрэнэй удаадахи Раднагуро хүбүүн нютагтаа ахалагша электригээр ажаллаһан байна. Аюр айлай одхон хүбүүн болоно.

   Сахюурта нютагай багша Доржи Дансарановай Зүдхэлидэ барилдаанай секци ябуулхадань, Аюр хүбүүн бэеэ һорижо эхилһэн байна. Бэлигтэй багшанар Доржи Дансаранов ба Батор Гомбоевой хүмүүжэл доро А.Цырендоржиев үсэд нэтэрүү һорилго хэжэ, хибэс дээрэ бэрхээр барилдажа һураа. Зүдхэлиин барилдаашад Дулдаргын аймагай, Шэтын можын мүрысөөнүүдтэ амжалта туйладаг байһан. Хэзээшье, мүрысөөнүүдтэ шүүгдэхэ ушарнууд һайсал болодог һааб даа. Дүй дүршэлтэй hоригшод хүмүүжэмэлнүүдээ, тэрэ тоодо Аюр Батуевичые дахуулаад, элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадуулжа, хүбүүд бүхэнэйнгөө түлөө бүхыгөөрөө оролдодог бэлэй. Һоригшод шүүгдэhэн хүбүүдээ дулаахан үгэнүүдээр аргадан, урма зориг түрүүлжэ, илаhан барилдаашадаараа баясан омогорходог һэн. Аюрай аба эжынь хүбүүгээ дэмжэжэ, хэрэгтэй зүбшэл заабаринуудаар туһалдаг байгаа. Барилдагша хүбүүдтэ яагаад дүрэеэ буляалгааб, балл алдааб г.м. алдуунуудые һоригшодынь зүбшэжэ хөөрэлдэхэ. Зүдхэлиин дунда һургуулиин захирал ябаһан Самбо Дугаржапов эдир барилдаашадта дэмжэлтэ үгэдэг байһан юм.

   Аюр Цырендоржиев, Баяр ба Балбар Цыренгармаевууд, Бальжинима Санжимитупов, Минжур Цыденов, Баяр Жундуев болон бусад мүрысөөнүүдтэ түрэл нютагаа түлөөлжэ, нэрээ нэрлүүлжэ ябаһан юм. Эдэл тамиршадһаа бүридэһэн Зүдхэлиин можо Советскэ Союзай Баатар Базар Ринчиногой дурасхаалай мүрысөөндэ түрүүлжэ, дамжуулгын кубогта нэгэтэ бэшэ хүртэһэн. Залуу бүхэ хибэс дээрэ барилдахадаа, өөрын онсо дүрэтэй һэн. Олон барилдаашад тэрэ дүрэһөөнь хамгаалга хэжэ шададаггүй байгаа. 1970 ондо Базар Ринчиногой мүнхэ дурасхаалай заншалта мүрысөөндэ Аюр Батуевичай барилдахаа һанахадань, дүримэй ёһоор 18 наһа хүрөөдүй тамиршад барилдаха эрхэгүй байшоо. Тиин Аюр Цырендоржиев нэгэ наһаар аха хүнэй дансаар мүрысөөндэ хабаадаа. Тиигэжэ тэрэ хүнгэн шэгнүүртэ барилдажа, мүрысөөнэй илагша болоо һэн. Тэрэ тус мүрысөөнэй 4 дахин илагша болоһон габьяатай. Тэрэнэй хабаадалгатайгаар Базар Ринчиногой дурасхаалай мүрысөөндэ Зүдхэлиин можо 1974-1978 онуудта илалтын кубогта хүртэһэн байна. Залуу барилдаашан Улаан-Үдэ хотын БГУ-гай тамирай факультедтэ һурахадаа, суута һоригшо Валерий Ивановто заалгаһан. Аюр Батуевичай хөөрэһөөр, хибэс дээрэ тэрэ дүрэ буляалдаата барилдаагаар уласхоорондын тамирай мастер, Догой нютагай Мунко-Жаргал Цыдыповтэй хаба шадалаа үзэлсэдэг байгаа. Шангай һуурида гарахын тула эдэ хоёр бүхэшүүл бэе бэетэеэ барилдадаг һэн. 1977 ондо «Урожай» тамирай клубай шангай мүрысөөндэ 1-дэхи һууриин түлөө М-Ж.Цыдыпов А.Цырендоржиев хоёр уулзажа, харагшадай нюдэ хужарлуулма барилдаа харуулаа. Хэн хэнииньшье баян дүрэтэй, илалтын түлөө шанга эрмэлзэлтэйгээр барилдаа. Мүрысөөнэй дүүрэхэдэ, илагша М-Ж.Цыдыповэй гар үргэхэдэнь, Зүдхэлиин бүхэ голхороодшье абаһан байна. Тэрэ сагһаа хойшо А.Цырендоржиев һорилгоёо улам эршэдүүлжэ, бүри баян дүрэтэй болоо. Шэтын можын, Бүхэсоюзна мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, удангүй дээрэ дээрэһээ амжалта, илалтануудые туйлажа эхилээ бшуу.

   (Үргэлжэлэлынь 13-дахи дугаарта уншахада болохо).

   Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.