Үнгэрэгшэ зуун жэлэй таби гаран онуудта Зугаалайда физкультурно-тамирай хүдэлөөн, тэрэ тоодо һур харбалга ехэ хүгжэлтэеэ абажа эхилээ. 1950 гаран онуудай эсэс багта Зугаалайда стадион баригдажа захалһан байна. 1957 ондо Зугаалайн хёрхо мэргэшүүл уласхоорондын дүримөөр һур харбадаг болоо бшуу. Нютагай тамиршан Доржинима Батоев Москва хотын Лужники стадион дээрэ болоһон залуушуулай ба оюутадай бүхэдэлхэйн фестивальда хабаадажа, нютагаа бусахадаа, һурша номотой ерээ һэн. Тэрэ һурша номые полягууд Зугаалайн хүбүүндэ бэлэглэһэн ха. Тэрэ холын сагта багшанар Тулуп-Доржи Дугаржапов, Дарма Базаров, жолоошон Жанчип Цыренов, нягталан бодогшо Балдан Базаров, сагдаагай ажалшан Доржинима Батоев гэгшэд эбэр номоор харбажа, олониие гайхуулһан байгаа бшуу.
Доржинима Батоев нютагай һур харбалгын хүгжэлтэдэ сэгнэшэгүй хубитаяа оруулһан хүн гэхэдэ алдуугүй. Тэрэ һур харбалгаар Агын тойрог дотор СССР-эй тамирай түрүүшын мастер юм. Тэрэнэй аша оролдолгоор мэдээжэ харбаашадай бүлэ – Михаил ба Галина Архиповтан 1971 ондо Зугаалай нютаг зөөгөө һэн. Галина Очировна Зугаалайда ажаһуужа байхадаа, һур харбалгаар уласхоорондын классай тамирай мастер болоһон гээшэ. Һур харбалгаар РСФСР-эй габьяата һоригшо, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветеран, багша, Галина Архиповагай түрүүшын һоригшо Дандар Данцаранов Зугаалай нютагта түбхинэһэн байна.
1957 ондо зугаалайнхид Шэтын можо дотор нютагтаа түрүүшынхеэ тамирай зургаан янзаар зунай спартакиада эмхидхэһэн байха юм. Тэрэ спартакиада заншажа, оршон үе болотор эмхидхэгдэһээр зандаа. Зугаалайда физкультурно-тамирай хүдэлөө үүсхэһэн зон – Раднанима Бадмажабэ, Гомбожаб Жалсараев, Цэдаши Дылыгжамсоев, Базар Батоев, Боро Ошоров, Готоп Ринчинов, Бадма Янжимаев, Бальжинима Бабуев, Даба Доржиев, Батомунко Цыбенов, Владимир Балдандоржиев, Бальжинима Нимаев, Бадмажап Юндунов, Ким Догдомэ, Ринчин Раднаев, Юндун Дабаев, Зилим Базарон, Ёндон Бадмаев, Дандар Данцаранов, Пётр Кудинов, Ёндон Цырендоржиев гэгшэд 1960-1970 гаран онуудта тамирай хүгжэлтэдэ ехэ хубитаяа оруулаа. Раднанима Бадмажабэн үүсхэлээр Зугаалайн һуршад Согто-Хангилай, Һүдэнтын, Монголой тамиршадтай мэргэнээ элирүүлгын мүрысөөнүүдые үнгэргэдэг байһан. 1960 гаран онуудта тамирай мастерта кандидадууд Шагдарцырен Нимаев, Сажип Батоболотов, Бабу Базаров эрхимээр һур харбажа ябаа. Бабу Базаров – Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ба ажалай ветеран, можын, бүхэсоюзна, уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ нэгэтэ бэшэ хабаадаһан. Бабу Базаровичай хүбүүд Лхама ба Владимир абынгаа жэшээгээр һур харбалгаар һонирходог байһан ха. Лхама Базаров хожомынь һоригшо боложо, эдир үетэндэ һур харбалга зааһан. Владимир Базаров һур харбалгаар тамирай мастерта кандидат, ажалай ветеран болоһон. Тэрэ олон жэлдэ Согто-Хангил, Алхана нютагуудай һур харбаашадай можын ударидагша ябаһан юм.
(Үргэлжэлэлынь 31-дэхи дугаарта уншахада болохо).
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
