Ц-Д.Токтохоевой бүтээһэн шэлээбэри ба хабшаг.

ТАБАН ЭЖЫТЭЙ
   Цырен-Доржи Найданович 1940 ондо Зэдын аймагай Дээдэ Тори нютагта түрэhэн намтартай. Тэрэ «аарсанай гашууе уужа, арhанай хатууе элдэhэн» дайнай үеын үхибүүдэй нэгэн юм. Yендөө хүрөөдүй наhандань хайрата түрэhэн эжынь наhа баража, саашадаа олон хойто эжынэр hубарилдажа hэлгэhэн.
   - Би хамтадаа табан эжытэй байhанби, - гээд Цырен-Доржи Токтохоев хөөрэнэ. - Тэрэ ушараар элдэб гасалангуудые үзэбэшье, би хэзээдэшье хуби заяандаа, тэдэ эхэнэрнүүдтэ гомдолоо үзүүлжэ, үhөөрхэжэ ябаагүйб. Тиимэл өөрын үйлын үритэй, наhанай табисууртай байгаа ха юмбиб.
   «Хүн ондоо хүнэй нүгэлэй түлөө зоболон эдлэдэггүй, гансал өөрын урда ба мүнөөнэй наhанай нүгэлтэ ябадалнуудай хойшолонгуудые амсадаг» гэhэн үгэ бии.
   Цырен-Доржи аха бусад үетэн нүхэдтэеэ суг 7-8 наhатайhаа «Улаан-Номто» гэhэн хамтын ажахыда бүдүүн зоной зэргэдэ ажаллажа эхилhэн. Гарай ба морин хажуураар үбhэ сабшаха, hүри hүрилхэ, мал адуулха, шэбхэ шабааhа зөөхэ г.м. дайнай һүүлээрхи хатуу жэлнүүдтэ ажал хэрэг заха хизааргүй ехэ байhан гэжэ эли.

СУУТА АНГУУШАН 
   Һургуулиин 7 анги түгэсхөөд, саашань hуралсалаа үргэлжэлүүлхэ аргатайшье hаа, өөрын дураар хамтын ажахыда хүдэлжэ эхилhэн юм. Хажуугаарнь эдир Цырен-Доржи оюун бэлигтэй ангуушан гээд суурхаба: олон зуугаад булга, хэрмэ, 40-50 шэлүүhэ, 3 баабгай олзолhон. 1958 ондо Эрхүү хотодо үнгэргэгдэhэн Сибириин, Ураалай, Алас Дурнын залуу ангуушадай зүблөөндэ хабаадаhан байна. Россиин ангуушадай потребкооперациин бүлгэмэй Хүндэлэлэй грамотаар ба «Рекорд» гэhэн радиоприёмнигоор шагнагдаhандаа мүнөөшье омогорхожо ябадаг.
   Саашадаа Цырен-Доржи Найданович хүтэлбэрилэгшэ мэргэжэлтэдые бэлдэдэг хүдөө ажахын техникум, ажалhаа таhалдангүй, хүдөө ажахын дээдэ hургуули урагшатайгаар түгэсхэhэн намтартай. Олон жэлэй туршада зоотехнигэй, гүрэнэй инспекторэй, совхозой директорэй орлогшын, директорэй, зүблэлэй түрүүлэгшын, захиргаанай толгойлогшын тушаалнуудта аша үрэтэйгөөр хүдэлhэн.

БАСАГАНАЙ ЗАһАЛ - ШЭЛЭЭБЭРИ БА ХАБШАГ
   Мүнөө Цырен-Доржи Найданович галай шэлээбэри (кочерга) ба хабшаг бүтээдэг. Галай иимэ зэмсэгүүдые, урдын буряад-монголой заншалаар, басагаяа хадамда үгэжэ байhан зон заhалайнь бараанда оруулдаг, шэнэ гэртэ орожо байhан айлда бэлэглэдэг заншалтай.
   - Ехэнхидээ Зэдын, Захааминай, Сэлэнгын улад зон басагаяа заабол шэлээбэри хабшаг хоёртойгоор хадамда хүргэдэг. Тэрэнь бууhан айлайнгаа нангин гал гуламта хүндэлжэ, залираангүй бадарааха хэрэгсэлтэй бэри, ёhото эзэн эхэнэр ерэбэ гэhэн удхатай. Тиимэhээ шэлээбэри хабшаг хоёрые бүтээхэнь ехэ буянтай, хэшэгтэй хэрэг шуу. Гуламтынгаа гал ямараар сахин түлинэш, тэрээнhээ айл аймагай байдал дулдыдадаг гээшэ тоосоогүй. Сог залитай галайнгаа хажууда hуухада, хамаг бузар буртаг арюудхагдадаг, сэдьхэл урмашадаг. Галайнгаа эзэн заяашада хандажа, байдал тушаагаа хөөрэхэш, зүбшөөл hурахаш, абарал аршалалта гуйхаш. Шара тоhо үргэхэдэ, сог залинь бадардаг.
   Элинсэгэймнай этигэлээр, гал нюдэтэй, шэхэтэй, нангин заяа hүлдэтэй. Галдаа hү үргэхэнь хорюултай. Бог шорой, үзүүртэй, хадхууртай юумэ галдаа оруулжа, дээрэhээнь уһа адхажа огто болохогүй. Гал дээрэ бусалжа байhан тогоон сооhоо хутагаар хадхаад мяха гаргахань хорюултай. Тиибэл галаа хурса эритээр хүндэhэндэ адли. Мүн гал руу хүлөө жиигээд унтадаггүй, гэрэй сахюусад гомдодог. Yшөө гэрэйнгээ гуламтын галhаа абаад, ондоо айлай гэртэ үгэхэнь ехэ сээртэй. Бүхы буян хэшэгээ бэлэглэhэнтэй адли гэдэг.
   «Галай хажууда хэлэ ама дэлгээхэдэ, хэрүүл шууяа гаргахада, эзэн Санхяадай үбгэн уурлажа, хэhээжэ магадгүй», - гэжэ Цырен-Доржи Найданович онсо тэмдэглэнэ.
   Yни урдын сагhаа хүнүүдые зэрлиг амитадhаа гал аршалдаг байhан гэжэ эли. Yшөө гал - ада баршадhаа хамгаалдаг, гэрэл туяа ба дулаа үршөөдэг юртэмсын амидаралай эхин гээд шүтэгдэдэг.
   Нүгөө талаар, гал - хосоролой hүлдэ. Мэнэ hая бүдүүн томо, хатуу байhан юумэн галда абтахадаа, үнэhэн боложо хосордог, утаан болоод дэгдэдэг.
   «Гал ехэ гуламта! Зол ехэ заяаша! Нангин арюун гал гуламта! Зол жаргалай hүлдэ!» г.м. айхабтар хүндэмүүшээр талын нүүдэлшэд галдаа hүгэдэн хандадаг байhан гэжэ эли.

You have no rights to post comments