Тиигээд «Шулуунай лүндэн» яагаад эхилһэн бэ гэхэдэ, эртэ үе сагта урда орондо тэнгэриһээ тэбэриин шэнээн томо улаан шулуун унашоод, хэншье тоохогүй, нэгэ газарта байдаг байһан. Хэды жэлэй үнгэрһэн хойно харан гэһээнь, тэрэ шулуун һалхи бороонһоо гантажа хахараад, дээрэнь «Шулуунай лүндэн» ном бэшээтэй байһан. Тэрэ шулуу гоёор шуулажа абахаар байгаа. Тиигэжэ үзэгүүдыень тодо болгоод, бар хэжэ, тэрээгээрнь ном хэжэ тарааһан. Ёһоороо «Шулуунай лүндэн» гээшэ шулуугаар хэһэн, шулуун бартай ном байхал даа.

Энэ ном соо юун тухай бэшээтэйб гэхэдэ, мүнөө дээрээ бурхан шажанай сагта бүхы юумэн һайн тээшээ. Тиигэбэшье саашадаа сэмүүн саг болохоо байна. Тэрэниие яагаад мэдэхэбибди гэбэл, муу саг элирүүлхэ иимэ шэнжэнүүдые тоолоё:

- амитан зон буян хэхэеэ болихо;

- шухала дээдэ һүзэг бэшэрэлээр зальбархагүй (шухаг дэгээдэ, гурбан эрдэни болохо Бурхан багшада, һургаалдань, Сангхада һайнаар зальбаржа шаданагүй). Тиихэдэнь сэмүүн саг ерээ гэжэ мэдэхээр юм;

- муу аман дэлгэрхэ (хүнэй нэгэ юумэ һайнаар хэлэхэдэ, тэрэнииень ондоо болгоод, буруу тээшэнь хөөрэхэ);

- аба эжыгээ һайнаар бэшэрэн хүндэлхэгүй. Энэмнай баhа сэмүүн саг руу аалиханаар дүтэлжэ байhан ябадал гээшэ;

- залуушуул наһатайшуулаа hайнаар хүндэлжэ шадахаяа болишоо. Юун бэ гэхэдэ, түрэлэй бэшэ миин наһатай хүнүүдые хүндэлнэгүй;

- газар уһанай эзэдтэ, лусадта, байгаалидаа хүндөөр, хүндэлэнгүйгөөр байдаг болошоо. Жэшээнь, ургажа байһан модо хухалха, авто-унаагаа голой эрьедэ гү, али урдажа байhан уһан соо угааха, түлеэ залhа абахаа һанаад, түймэр табиха г.м. ушарнууд үзэгдэдэг.

 

Намнанай багшада зорюулагдаһан субарга.

 

Эртэ урда сагһаа элинсэг хулинсаг, үбгэ эсэгэнэрэймнай сахижа ябаһан ёһо заншалнууд хуу мартагдажа байна. Түрэлхид, аба эжынэр хүрьгэд, бэреэдтээ муугаар хандадаг болоо. Хүрьгэеэ – хүбүүн, бэриеэ басаган шэнгеэр һананагүй, «хүрьгэн – үүдээр» гэһэн  шэнги муу үгэ хэлэдэг. Жэшээнь, хүрьгэн хүн басаганайтнай зиндаагаар танай бүлэдэ орожо, хүбүүнтнай боложо байна. Тиихэдэнь хүрьгэндөө гү, али бэридээ шэрүүн үгэ хэлэжэ байдаг.

Таряан түмэснай (газар дороһоо абаад эдидэг үндэһэн, хартаабха г.м.) шанар багатай, хомор болоо. Тиихэдээ гэртээ таридаг ургамал бэшэ, хүдөөгэй түмэс тухай хэлэгдэнэ. Сэмүүн саг руу дүтэлжэ ябаhан иимэшүү олон шэнжэ байха. Мүнөө багашаг сагтай байһанһаа, «Шулуунай лүндэнэй» эхииень хэлээд абааб.

Тиигээд сэмүүн саг тухай хэлэhэн юумэнэй саада тээнь яажа гарахаб, яагаад муу юумэ хэхэгүй ёhотойб гэжэ хэлэе.

Хүн амитанай буян хэхэ болихые тодорхойлжо, буян үнэн зүбөөр хэгты, хэлэ ама бү гаргагты, эхэ эсэгэдээ, наhатайшуулда hайнаар хандагты, оршон байгаали, газар уhанай эзэд лусадые хүндэлэгты, бү hалгагты, ёhоо баригты, муу ябадал бү гаргагты гэжэ хэлэгдэдэг. Арбан хара нүгэлөө сараад, арбан сагаан буян хэжэ байгаа hаамнай, сэмүүн саг саашаа болохо ёhотой.

Сэмүүн сагай ерэхэдэ, үшөө ямар юумэн гарахаб гэбэл, уhанай ба галай аюул болохо, бүлэнэр эд байдалдаа эбгүй байха г.м. олон тэмдэг байхал даа. Эдэ бүгэдые бултыень дабажа аргалдаг «Шулуунай лүндэн» гэhэн томо ном соохи «Yгэлэг лама» гэжэ уншалга байха. Тэрэниие уншахада, ямаршье хилэнсэг нимгэрхэ (тон заhарха гэжэ үгы юм ааб даа), зүгтөө бүхы юумэн hайн тээшээ болохо.

«Yгэлэг лама» уншахада, «шухаг дэгээдэ» гэһэн ойлгосо бии. Номой ёhоор, «шухала дээдэ» гэжэ Бурхан гурбан эрдэни тухай хэлэгдэнэ. Бурхан багшада, hургаалдань, Сангхада (община) hайнаар үнэншэ, эсэгэ абаяа бэшэрэнгыгээр хүндэлэ, эхэеэ энэрэн хайрла, арюун hайхан hанал үүсхэ, наhатайшуулда энэрхы сэдьхэлээр туhала, залуу үетэниие туhалан тэдхэ, урданайнгаа ёhо заншал түгэс сахижа яба, үгытэйшүүлдэ арга боломжоороо эдеэ зөөриhөө хубаалда, үншэн зондо, үбшэн-тэдтэ туhа хүргэ, үйлэ хэрэгэй удха мэдэхэгүй мунхагуудта номой удха өөрынгөө аргаар мэдүүлэн байлгуула г.м. Иигэжэ ябаа hаамнай, сэмүүн сагай тэмдэгүүд нимгэрхэ. «Шулуунай лүндэн» соо тон «лүн» гээд байдаггүй. Юундэб гэхэдэ, тэнгэриhээ бууhан ном болоходоо, хүн ном табяад уншаха гэhэн зорюулга гэжэ байдаггүй, тэрэниие арга шадалаараа уншадаг, «ном олоор тараагты, буян болохо» гэжэ бэшээтэй байдаг.

Нүгэлөө яагаад наманшалхаб гэжэ маанида ябадаг хүнүүд мэдэхэ байха. Тэдэнэр мүргэжэ байтараа тогтоод, доошоо тонгойжо наманшалаад, «Yгэлэг лама» уншалга уншадаг. Тиихэдээ энэ наhандаа хэhэн нүгэлөө наманшалан сарана гэһэн удхатай...

Урда наhандаа нүгэл табан забһаргүй үйлэдэһэн байжа болохоб, тэрэмни үгы болог гэжэ наманшалдаг. Табан забһаргүй гэхэдээ, эжыгээ, ехэ ламые гомдохооһон, олон субарга, бурханай хүрэг эбдэһэн байжа болохоб, өөрөө мэдэнэгүйб, иимэ нүгэл хэһэн байгаа һаа, тэрэнээ наманшалнаб гэһэн уншалга болоно.

Жалсан ЛУБСАНДАШИЕВ.

 

You have no rights to post comments