2022 оной Уhан Хүхэ Бар жэлдэ Буянта hара майн 1-hээ майн 30 болотор үргэлжэлхэ юм. Буянта hарые түбэдөөр «Сака Дава» гэдэг юм. Энэ hара монгол литээр жэлэй дүрбэдэхи hарада, зунай түрүүшын hарада эхилдэг.
Буянта hарада буддын шажанда шүтэдэг бүхы нютаг оронуудта ехэ баяр, найр болодог.
Юундэ «Буянта Һapa» гэдэг бэ?
Агын «Дэшэн Һүндэблин» дасанай пресс-секретарь Цыдып лама Буянта hара тухай тайлбарилхадаа, иигэжэ тэмдэглэһэн байна:
«Монгол литээр зунай эхин һарын 15-ай үдэр Бурхан багша энэ юртэмсэдэ түрэһэн, энэ үдэр боди хутаг олоһон, мүн энэл үдэр тагаалал болоһон байна. Энэ үдэрые Бурхан багшын Ехэ Дүйсэн үдэр гэжэ хэлэдэг. Бурхан багша гэжэ буддын шажаниие байгуулагша Сиддхартха Гаутамын нэрэ юм. Бисалгал хэжэ гэгээрһэнэй һүүлээр Будда Шэгэмүүни гэжэ нэрэтэй болоо. Тиимэһээ Бурхан багшын мүндэлһэн, бурхан болоһон, нүгшэжэ, нирваанда opohoн һарые «Буянта hapa» гэжэ нэрлэнэбди.
Энэ һарада жиндагууд буян хуряахые оролдодог. Агын дасанда Буянта hарада һүзэгшэд буян хэхэеэ өөрын hанал хүсэлөөр ерэжэ туhалдаг, жэшээнь, субаргануудые шэрдэдэг, сэбэрлэлгэ хэжэ, буян дээрээ буян нэмэдэг».
ТУСХАЙ ХУРАЛНУУД ХУРАГДАДАГ
Будда Шэгэмүүниин наһанай гурбан үйлэнүүдтэ зорюулагдаһан найр Ород гүрэнэй Буддын шажанай заншалта Сангхын бүхы дасанууд гурбан үдэрэй туршада тэмдэглэдэг. Энэ ушараар буддын шажанай эгээл ехэ хуралнууд хурагдадаг.
Мүнөө жэл майн 15-да, монгол hарын 14-дэ, «Ганжуур» гэhэн нангин шүтѳѳ-нэй ном уншагдаха. Үглѳѳдэрынь, майн 16-да - гол үдэртэ, монгол hарын 15-да, «Доншод» хурал хурагдаха. Энэ үдэр мянга мянган тахил, хүжэ, сэсэг, балин, мүргэл, гороо үргэгдэдэг ба мянган зула бадараагдадаг. «Доншод» гэhэн үгэ түбэд хэлэнhээ «1000 үргэл» гээд оршуулагдадаг. Тиигээд майн 17-до, монгол hарын 16-да, дасануудай гол Сахюусанай хурал хурагдажа, амгалан байдал үршѳѳhэнэй ёhолол - «Далга» бүтээгдэхэ юм. Һүзэгшэд энэ ёhололдо хабаадажа, буян хэшэгтэ хүртэхэ аргатай байдаг.
БУРХАН БАГШЫН МҮНДЭЛЭЛГЭ
Буянта hара Бурхан багшын намтартай сэхэ холбоотой гэбэбди. Тиимэhээ Бурхан багшын наhанай гурбан ушар тухай богонихоноор мэдээсэе.
Сиддхартха Гаутама (Бурхан багшын нэрэ) Энэдхэгэй шакьянуудай Шуддходана хаанай ба Махамайя хоёрой гэр бүлэдэ 2600-2800 гаран жэлэй саана түрэhэн. Энэ гэр бүлэ Капилавасту хотодо баян ордон соо ажаhуудаг байгаа. Махамайя хээлитэй байхадаа, Лумбини гэhэн үзэсхэлэн гоё сэсэрлиг ошохоёо hанаад, зарасануудтаяа аян замда гараа. Харин hанагдаа хүлеэгдээгүй ушарал хатанда тохёолдобо. Лумбиниин аалин намдуу тужа соо, зандан модоной узуурта жэлэй дүрбэдэхи hарын 15-да Махамайя хүбүү түрөө. Хатанай нарайлхада, байгаали баярлаа, модод набшаhалаа. Хэлэшэгүй сэбэрхэн хүбүүнэй хасарайнь арhан алтарма, нюдэдынь томо, хара хүхэ үнгэтэй, үhэниинь хүхэльбэ хара байгаа бшуу.
БУРХАН БАГШЫН ГЭГЭЭРЭЛГЭ
Сиддхартха Гаутама дүрбэн зоболон хаража, хорин юhэтэйдөө «Би зобо-лоной шалтагааниие тайлбарилаад, таанадые үбшэнүүдhээ, үтэлхэhөө ба үхэлhөө абардаг болоод бусахаб», - гэжэ сэдьхээд, оршолонто байдалhаа хо-лодон ошожо, гэргүй даяанша, үнэниие бэдэрэгшэ болоо юм.
Зургаан жэл соо шэнжэлэн бэдэ-рэлгэнь дүүрээ. Сиддхартха Гаутама дүрбэдэхи hарын hүни арбан табанай hарада томо боди модоной hүүдэр доро хизааргүй шүтэлгэдэ эзэлэгдээд, ехэл анхаралтайгаар ухаан бодолоо бисалгаа. Тиин сэдьхэлынь сэбэрлэгдэжэ, досоонь нара гэгээ татаба. Тиин Сиддхартха Гаутама гэгээрэн, Бурхан багша болоо.
Тэрэ гэhэнhээ хойшо Бурхан багшын ошоhон лэ газарта хүнүүд зальбаран мүргэхэеэ, номнол hургаалыень шагнахаяа суглардаг байгаа.
Дүшэн зургаан жэлэй туршада Будда ламанарые дахуулан, Хойто ба Зүүн Энэдхэгээр аяншалжа, hургаалаа дэлгэрүүлээ. Хаашуул ба баяшуул, арад зон ламанарта дасан дугануудые, байрануудые баряа, сэсэрлигүүдые таряа бшуу.
БУРХАН БАГШЫН ЭСЭСЭЙ ЗАМ
Бурхан багша үндэр наян нэгэ наhа наhалжа аялаа. Тэрэ Кушинагар гэhэн газарта үбшэлөөд, боди модото тужа соо амаржа хэбтэхэдээ хэлээ юм: «Юуншье мүнхэ бэшэ. Эрдэмээ, ухаан бодолоо гэгээрүүлхэеэ эрмэлзэн оролдогты, тиихэдээ зоболонһоо мултарха арга олохот». Энэ хэлэгшэнь Буддын hүүлшын үгэнүүд байгаа юм.
Бурхан багшада түрэлгэ ба үхэлшье үгы болоо. Арбан табанай hарын огторгойдо гараха үдэшэлэн, боро хараанай буугаад байхада, Бурхан багшын хүүр бэе хайлуулагдаа, шарилынь буддын шажантай олон оронуудаар хубаарилагдан тараагдажа, мүнөө болотор нангинаар хадагалагдадаг, hүгэдэн мүргэгдэдэг.
СУБАРГАНУУД
Бадма субарга. Энэ субаргын шухала шатань бадма сэсэгэй түхэлтэйгөөр бү-тээгдэдэг, Бурхан багшын мүндэлһые харуулна. Иимэ удха шанартай субарга Бурхан багшын байха сагта Лумбини сэсэрлиг соо баригдаһан гээшэ.
Жанчиб субарга. Бурхан багша гэгээр-хэ сагайнгаа үмэнэ хуурмаг үзэгдэлһөө һэргэн, ухаанай эльбын хогоосониие үгы хэһэн юм. Субаргын түхэл энэ ушар харуулна. Бурхан багшын гэгээрһэн газарта Бимбисара хаан иимэ удха шанартай субарга бодхооһон байна.
Нянтай субарга. Бурхан багша энэ оршолониие Кушинагар гэжэ газарта орхижо, паринирваанда ошоһон. Энэ ушарта иимэ субарга зорюулагданхай. Субаргын шухала хубинь хонхын түхэлтэй байжа, Бурхан багшын гүн ухаа тэмдэглэнэ.
Бадма субарга.
Жанчиб субарга.
Нянтай субарга.
БУЯН ХУРЯАХА ТУХАЙ
Бурхан багшада зорюулагдаhан hарада хуряагдаhан буян хэдэн мянга дахин арьбажадаг, тиимэhээ энэ һара «буянта» гэжэ нэрэтэй бшуу.
Буддын шажанай hүзэгтэн буян дээрээ буян нэмэжэ, hанаа сэдьхэлээ сэбэрлэхые ба арбан хара нүгэл тэбшэжэ ябахые оролдодог. Нүгэлтэй ябадал хэхэгүй, мал гаргажа болохогүй.
Энэ hарада мяхагүй эдеэ бариха, бэеэ нарилха, архи тамхи, хулгай, худал, hальхай ябадал сээрлэхэ хэрэгтэй, хэрүүл шууяа гаргангүй, сэдьхэлээ сэбэрлэжэ, бурхандаа зальбарбал, буян хуряагдаха юм.
Буян хэхэдээ, олондо туһатай юумэ хэхэ хэрэгтэй. Хүнүүдэй, амитадай ундалдаг булаг, харгы сэбэрлэхэдэ – буян. Али гэбэл амитадые, шоргоолзодые хооллуулхада – буян. Шоргоолзодые эдеэлүүлхэдээ, хүн гээшэ өөрһөө үгэлигэ хэнэ, амиды юумэ абарна гэһэн удхатай.
Нангин шүтөөнэй газарнуудта гороо хэдэг. Тэдэнэй тоодо Алханын ехэ гороодо гарадаг, нютагаа гороолдог юм. Ядаhан тулиhан зондо туhалха гэжэ оролдодог, hунажа мүргэдэг, буян үйлэдэхын ябадалнуудые хэдэг. Муу, нүгэлтэй бодол hаналнууд баhал оло дахин үдхэгдэдэг гэжэ тэмдэглэмээр.
АЛХАНЫН ЕХЭ ГОРОО
Бурханай һургаалаар, гороо хэхэ гээшэ эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай түлөө буян үйлэдэе гэһэн удхатай юм. Алханын Ехэ гороодо зорёо һаа, урид Намнанай багшын субаргада ошожо, адиста хүртэхэдэ болоно.
Харгыда гараха бэлэдхэл гэжэ аминдаа асуудал, харин урда тээнь сэдьхэлээ сагааруулха ба байгаали гамнаха тухай хадуужа абаха гээшэ шухала. Зарим сагта түймэрэй аюулһаа һэргылжэ, Алханын зарим газарнуудаар ябахань хоригдодог. Тиимэһээ Алханын Ехэ гороодо ошохо гэжэ шиидэһэн хүн заабол тусхай эмхинүүдтэ гү, али мэдэхэ хүндэ хандажа, харгыда бэлдэхэ ёһотой.
Цымжидма ДОЛГОРОВА.
