Манай гүрэн дотор зүблэлтэ засагай тогтохо үеэр буряад соёл гэгээрэлэй ба уран зохёолой хүгжэхэ хэрэгтэ ехэ хубитаяа оруулһан хүнүүдэй нэгэн Дондок-Ринчин Намжилон болоно. Тэрэнэй бэшэһэн шүлэг дуунууд, поэмэ зүжэгүүд 1920-1930-аад онуудта буряад арадай дунда үргэнөөр таража, хэблэлээр болон гар бэшэгээр дамжан суурхаһан. Маанадта үсөөхэн лэ зохёолнуудынь хүрэжэ ерээ.

   Гэбэшье Д-Р.Намжилоной буряад литературада оруулһан габьяа ехэ юм. Буряадай эрдэмэй түбтэ үхибүүдтэ зорюулагдаhан «Улаан Туяа» гэжэ һуралсалһаа гадуур уншаха ном хуушан монгол хэлэн дээрэ гаргаһан. Энэнь буряад уран зохёолшодой түрүүшын номуудай нэгэн болоно. Урда тээнь, 1922 ондо Алас Дурна зүгэй түб болохо Шэтэ хотодо Солбонэ Туяагай (Пётр Дамбинов) ном «нара» хараһан. Тиихэдээ Д-Р.Намжилоной үндэһэн буряад-монгол хэлэн дээрэ хэблүүлhэн түрүүшын номыень хүн зон мэдэдэгшьегүй аабза. Дурдагдагша ном соо 6 шүлэг, 23 богонихон онтохон, рассказуудынь ороһон.

   Нютагаймнай бэлигтэй уран зохёолшо, гэгээрүүлэгшэ 1930-аад онуудай хамалганда дайрагдажа хосорһон. Тиигэжэ буряад литературын эхи табигшадай нэгэн, 1935 онһоо СССР-эй уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байһан Д-Р.Намжилоной нэрэ дурдагдахаяа болиһон байгаа.

   1991 ондо Зүдхэлиин арад зон Дондок-Ринчин Намжилоной 100 жэлэй ой тэмдэглэхэ гэһэн үүсхэл гаргаһан. Урда тээнь «Хараасгай» журналай редактор, уран зохёолшо Цыденжаб Жимбиев зүдхэлиинхидтэ бэшэгээр хандахадаа, монгол туургата арадуудай үхибүүдэй фестиваль үнгэргэхэ байһанаа, мүн Зүдхэлиhөө гарбалтай уран зохёолшын аша габьяа ба зохёохы бэлигыень үндэрөөр сэгнэжэ, дурасхаалыень тэмдэглэхэ хэмжээ ябуулгануудые дэмжэhэн байна. Тэрэ үедэ Зүдхэлиин Зүблэлэй түрүүлэгшэ байhан Базар-Садо Цыденов, буряад хэлэнэй ба литературын багша Дулмажаб Дылгырова, уран зохёолшын Ринчинов Батоцырен хүбүүн, Гомбодоржи Цыренжапов түрэлынь гэгшэд Буряадай эрдэмэй түб ошожо, буряад литература шэнжэлэгшэ эрдэмтэдтэй уулзаад, ноябриин 22-23-да Д-Р.Намжилоной 100 жэлдэ зорюулагдаhан эрдэмэй конференци Зүдхэли нютагта үнгэргэхэ тухай хэлсэһэн байна. Энэ хэмжээ ябуулгада Буряад уран зохёолшодой холбооной гэшүүд, Буряадай эрдэм шэнжэлэлгын түбэй ажалтад хабаадаха байһанаа мэдүүлээ һэн. Уран зохёолшодо зорюулагдаһан эрдэмэй хуралдаанда Социалис Ажалай Баатар Цокто Номтоев, «Байгал» журналай редактор Сергей Цырендоржиев, «Буряад үнэн» һониной соёлой ба һуралсалай таһагые даагша, поэтесса Цырендулма Дондогой, хэлэ бэшэгэй эрдэмүүдэй кандидат Гунга Туденов гэгшэд хабаадаа. Тиигэжэ Д-Р.Намжилоной 100 жэлэй ойн баяр 2 үдэрэй туршада үргэн дэлисэтэйгээр тэмдэглэгдэһэн байна.

   Зүдхэлиин Зүблэлэй тогтоолоор, хүбүүнтэнэйнь байдаг гудамжада Намжилон Дондок-Ринчин абынь нэрэ үгтэжэ мүнхэлэгдөө, «Үйлсын һайндэр» үргэнөөр үнгэргэгдөө бшуу. Зүдхэлиин дунда һургуулида Д-Р.Намжилоной дурасхаалай самбар нээгдээ, нютагаймнай арадай театрай артистнар «Жэгдэн» гэжэ зүжэг табяа, һургуулиин үхибүүд зохёолнуудайнь хэһэгүүдые уранаар уншахын хажуугаар ангинуудай хоорондо хүүхэлдэйн театрай мүрысөөн эмхидхэгдэһэн. Айлшадай гуйлтаар тоонтодонь ошожо, Дээдэ Нуурта гэжэ газарта суглараа бэлэйбди. СССР-эй Сэтгүүлшэдэй холбооной гэшүүн Доржи Гомбоев эрдэмтэн Гунга Туденовэй шэнжэлэлгые ород хэлэн дээрэ оршуулжа, «Ленинец» һониндо олон хэһэгээр толилуулһан.

   Уран зохёолшын наһанай намтар тухай саарһан дээрэ үлэһэн баримтанууд үгы шахуу. 1935 ондо Бата хүбүүнэйдэнь гэр бүлөөрөө абхуулһан фото-зурагта хүн бүхэнэйнь хэды наһатай байhаниинь бэшээтэй.

   Дондок-Ринчин Намжилон 1891 он-до Зүдхэлиин Могойто хүндыдэ Дээдэ Нуурта гэжэ газарта Түгэдэй Намжилай бүлэдэ хүүгэдэйнь бага боложо түрэһэн. Намжилтан дунда шадалтай айл байжа, хүбүүгээ эрдэмтэй хүн болгоһон. Хаанашье бэшэгдээгүй тэмдэглэл гэхэдэ, Базар-Садо Цыденов түрэлэйнь Цыбикжаб хүгшэнһөө (дайнай ба ажалай ветеран Батоцырен Дондоковой эжы) иигэжэ дуулаһан байгаа: «Намжилон 1913 ондо Огшоодо (Акша) училищи дүүргэһэн ха. Нютаг зоной туhаламжаар Шэтын гимназида ороһон, тэрэнээ дүүргэһэн гү, али үгы гү – эли бэшэ. Эрхүүдэ багшанарые бэлдэдэг курсда һураад ерэхэдэнь, «хүбүүмни эрдэмтэй болобо гээшэш, зүгөөр арад зоноо бү дарлаарай» гэжэ эжынь захиһан юм.

   Октябриин хубисхалай һүүлээр ондоо орон нютагуудаар хүдэлжэ байһан эрдэмтэй хүбүүд Агаяа бусажа, түрэл арадаа гэгээрүүлхэ талаар ехэ ажал ябуулһан. Заримыень нэрлэбэл, профессорнүүд: Г.Цыбиков - Владивостогой Зүүн зүгэй институдһаа, Ц.Жамцарано ба Б.Барадин Петербургын университедһээ ерэжэ, Агын 2-дохи шатын һургуулиин болон багшанарай, соёл гэгээрэлэй ажаябуулагшадай мэргэжэл дээшэлүүлдэг курснуудта хүдэлжэ эхилһэн байна. Иимэ оршон байдалда ажаллахадаа, Д-Р.Намжилон нилээдгүй һайн һургуули гараа. Тэрэ 1925 он болотор Агын хоёр классна училищида багшалаа.

   Бальжима БОРТОЕВА, Зүдхэлиин дунда hургуулиин багша-библиотекарь, музейн таhагые даагша.

You have no rights to post comments