1960-аад онуудай эхин... Догойдо 320 хүүгэдэй багтаамжатай 8 жэлэй һургуули үүдэеэ сэлеэ һэн. Дүршэлтэй багша, хүмүүжүүлэгшэ, тамирай эдэбхитэн Бадмажаб Юндунович эрдэмэй энэ гуламтын захиралаар томилогдоо. Хүрэһөөр лэ, нюдэндөө галтай, һү-бэлгэн жорхой залуу багшанараар өөрыгөө тойруулба. Һаял 20-ёод на-һаяа алхажа ябаһан Шираб-Нимбу Санжаевич Дашидондоков тэдэнэй тоодо оролсоо һэн. Шабинарһаа тиимэ оло аха бэшэшье һаа, ухаан бодолоор ухамай, хүн зонтой харилсаха хөөрэлдэхэдөө шадамар залуу багша эдир үетэнэй эгээл дүтэ хүнүүдэй нэгэн байһан юм.

Географиин хэшээл заахын хажуугаар үхибүүдые тамирта һургаха. Үгэ хэлэндэ ульгам, бэрхэ, һайн абари зантай багшамнай Догойдо богонихон сагай хугасаа соо ажаллаашье һаа, нютагай зоной сэдьхэлдэ мартагдахаар бэшээр хадуугдаһан гээшэ. Хожомынь Могойтодо ажаллахадань, догойнхидой нютагайнгаа хүндэ мэтээр гэртэнь харгылдагыень би һайн һананаб.
Иимэ аха нүхэрнай мэдээгүйдэмнай наян наһанайнгаа дабаан дээрэ гараба. Наятай ахамнай хүнгэн сарюун, хошонгууша һэн тула уйтан улбагар зантай зоной хорыень зорёон малтаха, тоомоо таһарха тэнхээ тамиртай ябаһаар зандаа. Һаяшаг энгэрээ сэлижэрхиһэн, үбэлэй хүйтэн жабар өөдэ элеэ бүргэдтэл дүүлижэ ябахыень хараад:
- Наһатай болоо гээшэт, нимгээр ябахаяа болгоогыт, - гэхэдэм:
- Бараг ааб даа, балай дааранагүйб, - гэжэ харюусаа һэн.

Үнэхөөрөөшье, тэрэ ажабайдалай болдогтой солдогтой зам харгы алхасаа нэгэдүүлэн ахижа гараа юм.
1957 ондо Агын 1-дэхи дунда һур-гуули дүүргэһэнэй һүүлээр Н.Г.Чер-нышевскиин нэрэмжэтэ Шэтын багшанарай дээдэ һургуулиин дэлхэйн байгаалиин эрхэ байдал (географи) зааха факультедтэ оюутанаар абтаба. Һүүлээрнь ойр зуура мэргэжэлээрээ багшалжа, ажабайдалай амта үзөө.
1964 ондо түрэл Хара-Шэбэр нютагтаа Кировэй нэрэмжэтэ колхозой комсомолой эхин эмхиин нарин бэшэгэй даргаар ажаллаба. Удаань Могойтын аймагай комсомолой хорооной нарин бэшэгэй нэгэдэхи даргын тушаалда дэбжүүлэгдэбэ. Түрэлхиин бэлигтэй, абьяас түгэлдэр хүн байһан тула энэ шэнжэ шанараа шэнэ тушаалда шадамар бэрхээр хэрэглэжэ шадаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Тиигэжэ богонихон болзор соо аймагайнгаа залуушуулай ёһотой замай залууршан ябаа. Илангаяа эдиршүүлые эрхим хэрэгтэ элсүүлхэ талаар идхалгын ажал ябуулхадаа шадамар бэлэй. Тиимэһээ Могойтын аймагай залуушуул үйлэдбэриин элдэб һалбаринуудта үндэр дүнгүүдые туйладаг байһан. Эндэхи малшад, таряашад, промышленностиин олон түлөөлэгшэд тойрогой түрүүшүүлэй манлайда ябадаг һэн. Могойтын аймагай комсомолой хорооной нарин бэшэгэй нэгэдэхи даргын энэ хэрэгтэ оруулһан хубитые гүрэн түрэ үндэрөөр сэгнэжэ, Шираб-Нимбу Дашидондоков СССР-эй Дээдэ Зүблэлэй зарлигаар «Ажалда шалгарһанай түлөө» медаляар шагнагдаа бэлэй. Удангүй залуушуулай эдэбхитэй хүтэлбэрилэгшэшье Агын тойрогой комсомолой хорооной нарин бэшэгэй нэгэдэхи даргаар һунгаа һэн. Шираб-Нимбу Санжаевич Дашидондоков энэ тушаалда 5 жэлэй хугасаа соо ажаллахадаа, шадамар бэрхэ хүтэлбэрилэгшэ, залуушуулай ёһотой удамаршан байһанаа бодото хэ-рэгүүдээрээ гэршэлээ һэн. Залуушье, наһажаалшье зон байг – илгаагүй, тумархажа, тутархажа байнгүй, тэдээнтэй уулзаад лэ, хэрэгыень урагшатайгаар бүтээхые оролдодог хүн байһан. Манай гүрэндэ комсомолой байгуулагдаһаар 50 жэлэй ойдо зорюулагдаһан баярай Пленумдэ хабаадалсаһан, ЦК-гай комсомолой XVI Хуралай делегадаар һунгагдаһан намтартай.
Ахатанаймнай намтарай удаадахи хуудаһануудые ирахада, баһал һонин байха байна. Хабаровск хотодо Коммунис намай дээдэ һургуули дүүргэһэнэй удаа Дулдаргада намай хорооной нарин бэшэгэй даргаар томилогдожо ажаллахадаа, үзэл сурталай хүдэлмэриин түлөө харюусалгатай байхын хажуугаар эрдэм гэгээрэлэй, соёл сурталай, тамирай болон бусад һалбаринуудые анхарха талаар ажал ябуулдаг байгаа.
Арбан жэлэй хугасаа соо Дулдаргын аймагта ажаллаха үедөө үнгэтэ юртэмсын элдэб шарай бэе дээрээ үзөө, хүн зонтойнь дүтөөр танилсаа, дүнгэлтэ дэмжэлтэшье мэдэрээ, мүн хаа-яахан байдалай шэрүүхэн ташуурта шэрбүүлхыешье алгадаагүй. Юрэнхыдөө, Шираб-Нимбу Санжаевич Дулдаргын хүн зон тухай ходол һайнаар һанажа ябадаг. Мүн өөр тухайньшье тэндэхи зоной зүгһөө муу үгэ дуулаагүйб. Гэбэшье, эреэнтэй маряантай ажабайдалда элдэб ушар тохёолдоо ааб даа. Ажал дээрэ дутуу дун-дын болоходо, Коммунис намай зүгһөө донгодолго абажа, голхорхо гутахашье үе тэрээндэ дайралда-даг байгаа. Иимэ ушарта сэдьхэлээ сэлмээхын түлөө сэржэм-шье үргэхэ дуран хүрэдэг һааб даа. Ахатанай-мнай дүтынгөө нэгэ нүхэртэ хандажа:
- Таг дээрэш байдаг Ленин багшын тархи соо хооһон гү, али юумэтэй гү? – гэжэ асууха-дань:
- Ерэ, ерэ, юумэтэй, - гэдэг һэн ха.
Ушарынь, Ленинэй дүрсэтэй домбо соо уйдхарынь тарааха ун-дан байдаг байгаа гэжэ ойлгоё. Иимэ энеэдэтэй ушар Ага тосхон зөөжэ ерэ-һэн анханай дулдаргынхид-һаа дуулаа бэлэйб. Николай Иванов, Цырендондок Гонгоров, Гарма Цырендашиев, Шираб-Нимбу Дашидондоков гэгшэд «дулдаргынхид» гэһэн нютагай бүлэгтэ оролсодог бэлэй. Эдэнэр үе-үе болоод лэ уулзажа, Дулдаргын аймагта ажаллаһан он жэлнүүдээ һайханаар дурсан-дурсан байдаг һэн.
Шираб-Нимбу Санжаевич мүрэ мүрөө түшэлсэн ажаллаһан аха, дүүшье нүхэд тухайгаа мүнөөшье мартадаггүй. Комсомолой ажалда хүдэлхэ үедэнь илангаяа Дуфар Ахметов, Үбэр Байгалай залуушуулай тэрэ үеын удамарша дарга нютагаймнай хүбүү ехэтэ дүнгэдэг, хасардадаг бай-гаа. Бүри олон жэлнүүдэй үнгэрһэн хойношье эдэнэр хоорондохи харилсаагаа таһалдуулаагүй. Жэшээнь, нэгэтэ далдын мухарта байдаг Алек-Заводой аймагай намай хорооной нарин бэшэгэй даргын тушаал дээрэһээ дурадхахадань, Шираб-Нимбу Санжаевич зүбшөөлөө үгэһэн байна. Шэтын облгүйсэдкомой түрүүлэгшын орлогшоор тии-хэдэ ажаллажа байһан Дуфар Шанхитович Ахметов энэ ябадалыень дуулаад: «Слушай, дорогой мой друг, дурака не валяй, куда лезешь!» - гэжэ хориһон байна.
Дулдаргын аймагай намай хорооной нарин бэшэгэй 1-дэхи даргаар урдань ажаллаһан Михаил Смородников, партиин Шэтын обкомой эмхидхэлэй таһагые даагша баһал энэ һэдэлгыень буруушаажа, өөртэнь тааруу ажал зууршалһан юм.
Залуу наһандаа ушарһан зон иигэжэл бэе бэеэ анхардаг заншалтай юм. Шираб-Нимбу Санжаевич баһал залуу наһанайнгаа үетэниие зүрхэ сэдьхэлдээ һанажал ябадаг. Илангаяа Хара-Шэбэртэ комсомолой эхин эмхиин нарин бэшэгэй даргаар ажаллаһан үень хэзээдэшье мартагдахагүй ха. Тэндэ дүрэ буляалдаата барилдаа, хүнгэн атлетикэ дэлгэрүүлхэ хэрэгтэ хам оролсон, хандаса ехэтэйгээр ажаллаһан юм. Тэрэ үеын барилдаашад - аха дүү Батомүнхэ, Батоцырен Димчикжаповууд, Владимир Рыксылов, Иннокентий Трифонов, Виктор Шугаев, хүнгэн атледүүд – Базар-Садо Бороев, Виктор Баторов, Сагая Сариев гэгшэдые ахатамнай һа-нан дурсана. Тиимэһээл эндэ хүдөөгэй тамиршадай «Ударник» клубай байгуулагдаһаниинь гайхалгүй. «Ударник» клубай тамиршадай амжалтанууд Шэтын можо, Россиин Федераци дотор эли бэлэй. Энэ талаар Шираб-Нимбу Дашидондоковой хубита ехэ байһан гэе. Тэрэ үедэ сугтаа хүдэлһэн нүхэдыньшье хэлэгшыемнай гэршэлхэ байха.
- Агын окружкомой нэгэдэхи секретарь Шираб-Нимбу Дашидондоков минии түрүүшын хүтэлбэрилэгшэ байһан юм. Шуран шамбай, юумэндэ түбһэндэ, саана нааные ойлгохотой, зоной зангаар байха гэжэ оролдо-дог энэ хүнтэй ажаллахада амар һэн. Хүнэй хуби заяанда хабаатай асуудалай гарабал, тэрээниие түргэн түүхэйгээр шиидхэжэрхидэггүй, харин гүнзэгыгөөр шэнжэлдэг һэн, - гэжэ 1970-аад онуудай үеэр тойрогой залуушуулай хорооной һуралсалай таһагые даагшаар ажаллаһан Нина Тихомирова мүнөө һанан дурсана. Суг ажаллаһан хүнэй һанамжатай үгэ нэгэдэнгүй аргагүй. Ушарынь, Шираб-Нимбу Санжаевич: «Ноён болоо һаа, хүн зониие зобоохо абаритан олон олдохо», - гэжэ нэгэтэ һанамжаараа намтай хубаалдаа һэн.
Сэхыень хэлэхэдэ, хошонгууша, сог залитай энэ хү-нэй намтарта элдэб һонин ушарнууд тохёолдоһон байха. «Шурам-Бурум» гэжэ ара нэрэнь хаанаһаа эхитэйб гэжэ һонирхоё. Хара-Шэбэр нютагта өөрһөөнь ондоо Намсарайн Шираб-Нимбу, Түдэнэй Шираб-Нимбу гэжэ ахатан ажаһууһан юм. Горьковско можоһоо Хара-Шэбэр нүүжэ ерэһэн нэгэ ород яһанай хүн-һөө:
- Ойһоо барилгын модо хэнтэй асаралсаабши? – гэжэ асуухадань:
- С Намсараевым Шурам-Бурум, - гэжэ харюусаһан гэхэ.
Могойтын аймагай гүйсэд-хэхы хорооной түрүүлэгшэ Дашидондок Цыренов энэ һонин ушар тухай мэдэхэдээ, комсомолой дарга Дашидондоковто яһала тааруу ара нэрэ няаһан түүхэтэй.
Шираб-Нимбу Дашидондоковой наһанай намтар саашань дахахада, иимэ баримтанууд элирнэ: 1985 онһоо 1990 он болотор Агын окргүйсэдкомой түрүүлэгшын орлогшоор, һүүлээрнь кино харуулха Агын нэгэдэлэй захиралаар Шэтын можын арадай хиналтын хорооной эмхидхэлэй таһагые дааг-шаар ажаллаһан байна. Арадай хиналтын эмхи зургаануудай усадхагдахада, Шэтэдэ һуралсалай коллекторэй директорээр, Агын тойрогоор антимонопольно хорооной болон хүн зониие ажалаар хангаха инспекциин хүтэлбэрилэгшөөр хүдэлөө. Тэбхэр 60 наһа гүйсэжэ, гүрэнэй тэдхэмжэдэ гарахадаа, ондоо ажалда хүдэлхэ хүсэлтэй шагтагалдажа байн-гүй, мүнөө болотор сүлөө сагаа гэр бүлын, олониитын хэрэгтэ зорюулна.
2003 ондо «Ара Халхын буряад зоной ажамидаралай онсо илгаа» гэһэн сэдэбээр Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида географиин эрдэмүүдэй дид-доктор (кандидат наук) гэһэн нэрэ зэргэ хамгаалһан гээшэ.
1986 онһоо Ородой геог-рафическа бүлгэмэй Үбэр Байгалай отделениин Агын таһагай хүтэлбэрилэгшөөр (хүлһэ салингүй) 30-аад жэлэй туршада ажаллаһан байна. Гадна Шираб-Нимбу Санжае-вич буряад арадай намтар, ёһо заншал һэргээлгэдэ хабаадалсажа, хубитаяа оруу-лалсаһан, энэ асуудалаар нэгэ сэдэбэй эрдэмэй ажал (монографи), 70-аад статья хэблүүлһэн юм. «РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй эрхим» гэһэн тэмдэгээр, Ородой географическа бүлгэмэй эгээл ехэ шагнал – Пржевальскиин алтан медаляар, «Буряад  арадай үмэнэ габьяатай бай-һанай түлөө» гэһэн медаляар шагнагданхай.
Үнэндөө, олониитын, нютагайхидайнгаа, гэр бүлынгөө урда яһала ехэ габьяатай аха нүхэр, багша тухаймни бэшэгдэһэн очерк, зураглал огтолон олохогүйдөө:
- Шираб-Нимбу Санжаевич, 80 наһаартнай дашарамдуу-лан, тандаа үндэр малгай үмдэхүүлһэн үгүүлгэ ормог-лоёлши, - гэхэдэм:
- Хая саашань, өөрыгөө үмэгшэлхэ дэбэргэхэдэ үлүү юм. Таниха зон таняа ааб даа, үгынь – үгы, - гэжэ харюусаа һэн.
Үгыень дуулангүй, өөр ту-хайнь эдэ мүрнүүдые ор-моглоһондом, ахатамнай хүлисэнэ бэзэ. Зүгөөр тон шухалань, жараад жэлэй хугасаа соо дэрэеэ хубаалдажа ябаһан Долгор абгай нүхэртэеэ үри хүүгэдээ, аша гушанараа харан, үшөө олон жэлнүүдтэ энхэ амгалан ажаһуухыень ахатандаа үреэе!

You have no rights to post comments