Суута уран шүлэгшэ Цыдып Жамбалов Баатар Батоевой түрүүшын шүлэгүүдтэй ном уншаад, иигэжэ бэшэһэн юм:
- Боро юрьеэнэй жэбэр-шэһэн үгэнүүд бэшэ, харин шүлэгүүдынь солгёо зугаатай, урин дулаан уянгатай, ёһотой поэзиин үнэрѳѳр амилһан, тоб гэмэ тоборюулганууд.

БУРЯАД ЕСЕНИН 

   Баатар Батоевые түхэреэн нимгэн шарайгаарнь, зѳѳлэн аад, хүнэй сэдьхэлэй гүн руу шунгажа шагааһан мэтэ элшэтэй харасаарнь, хүдѳѳгэй байдалай, инаг дуранай соло мандуулһан уянгата шүлэгүүдээрнь ородой поэт Сергей Есенинтэй сасуулмаар.
   Уран шүлэгшэнэй зохёохы юртэмсэдэ «дүүжэнхэн үлгы - Зугаалайнь үльгэрэй орондол» уряална, жэмбүүртэ шубууд жэргэнэ, үнгын сэсэгүүд һалбарна, хонид мааралдана, «хиисхүүр торгон дэлһэтэй» хүлэг морин «Алтан Гадаһа» тойрон дүүенэ… Аба эжынь һайхан шарайнууд зүрхэ сэдьхэлыень уяруулна, намаа гэзэгэтэй басаган дурыень татана…
   - Майлын саһанай хайлажа,
   Һайрам болоод урдахада,
   Хүхы шубуунай донгодожо,
   Хүхэ ногооной задархада,
   Хүрьһэтэ газар эхэтэеэ
   Хүйһэн холбоотой байһанаа
   Хүнэй үринэр мэдэрдэг.
   Уран шүлэгшэн «оршолоной тооһо угаажа байһан» Энгидэй мүрэнэй «омог долгиной нюруу дээрэ шүлэг бэшэхэ» сүхэршэгүй хүсэлѳѳ мэдүүлнэ.
Баатар Батоевой һанаа сэдьхэлээрээ огторгойн гүн руу, дээшээ шэглэһэн хүн байһан тушаа шүлэгүүдынь гэршэлнэ. Талын улаахан улаалзай «огторгойн орьёлһоо һолжоржо унаһан һолир», «тэнгэриин айлшан» гээд зураглагдана. Буряадай алдар суута дуушан Хажидма Аюржанаева «сэнхир огторгойн хүбѳѳһѳѳ эхитэй һайхан дуунуудтай Тэнгэриин дуушан» гээд түүрээгдэнэ.
   - Дурлалай далай руу
   Зог татангүй шунгашаһан
   Зүрхэн минии алтан гэрэлтэ
   Наран эрдэниин хэлтэрхэй! - гээд поэт ѳѳр тухайгаа түүрээнэ.

МҮНГЭН ТОБОРЮУЛГА 

   Мүнгэшэ, алташа дархашуул дошхон хатуу махабадтай түмэр гал хоёрые нэгэдүүлжэ, үзэсхэлэнтэ нарин угалзатай хэрэгсэлнүүдые урладаг. Уран дарханай ёһото эди шэдитэ хүсэниинь «хирэгүй арюун сэдьхэлһээ» үндэһэ һууритай гэжэ Б.Батоев «Мүнгэн тоборюулга» гэһэн шүлэг соогоо харуулна.
   Саашадаа поэт уран дархан уран зохёолшо хоёрой адли зэргэ дээдын һүлдэ заяатайе тэмдэглэнэ:
   «Мүн шүлэгшье баһал
   Мүнгэн тоборюулга мэтэ
   Зохёоһон хүнэй оюун бодолһоо,
   Мүхэшэгүй зүрхэн, һэшхэл һаналһаа
   Һабагшатай байдаг», - гээд зураглана.

 

ДУУНУУД СООГОО МҮНХЭРһЭН 

   Баатар Батоев билтарма оюун бэлигтэйшье һаа, нэрэ солодо хайхаран дашуурдаггүй хүн байһан гэдэг. Москвагай Литературна институт түгэсхэһэн, «Буряад үнэн», «Буряадай залуушуул» газетэнүүдтэ, республикын радиокомитедтэ, Буряадай номой хэблэлдэ, «Байгал», «Гуламта» сэтгүүлнүүдтэ хүдэлһэн дээдын гарай уран найруулагшын оройдоол гурбан бишыхан согсолбори номуудые хэблэһэниинь харамтай. Тэдэнэйнь үшѳѳ бага тиражтайгаар толилогдоһон тула Б.Батоевой шүлэгүүд үргэн олон уншагшадта мэдэгдээгүй үлэһэн.
   Харин П.Дамиранов, Б.Цырендашиев гэһэн хүгжэм зохёогшодтой хамта найруулһан дуунуудынь золтой заяатай байжа, хэдэн үеын шагнагшадай зүрхэ сэдьхэл доһолгоодог.
   В.Дамбаевай хүгжэмтэй «Сурхарбаан» гэһэн һүр жабхаланта дууниинь буряад тамиршадай ёһото гимн болоһон ха юм! «Сэлмэг үдэшэ», «Сагаан-Ууламнай», «Дуугаа дуулая», «Саран хүхын аялгаар» г.м. дуунуудынь үшѳѳ олон жэлнүүдтэ байдалыемнай шэмэглэжэ, арюун һайхан мэдэрэлнүүдые түрүүлэн зэдэлхэнь тоосоогүй.

 

«ЭРДЭНИИН САН СУБАШИД»

   Баатар Батоев мүн лэ оюун бэлигтэй оршуулагша байһан. Роберт Рождественский гэжэ ородой элитэ поэдэй «Реквием» поэмыень оршуулһан габьяатай. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаһан сэрэгшэдэй мүнхэ дурасхаалда зорюулагдаһан поэмэ соогоо тэрэ үе сагайнгаа шуһата, үхэлтэ, туулган шэрүүн байдал эрхимээр харуулжа шадаа. Мүн лэ Илалтын хэрэгтэ сүхэршэгүй этигэл, найдал, аршалагша баатарнуудаа мартахагүйе уряалһан үгэнүүд :
   - Хүнүүд!
   Хүрин зүрхэнэйнгѳѳ сохилоо сагта
   Бү мартагты! …
   Тэмсэлэй дүлэн соогуур унаһан
   Тэдэ зониие бү мартагты!
   Тэрээнһээ гадуур Түбэдэй буддын шажанай агууехэ Багша Гунгаажалцанай XIII зуун жэлдэ бүтээһэн, тиигээд XVIII зуун жэлдэ Лубсанчүлтэм ламын монгол хэлэн дээрэ оршуулһан «Эрдэниин сан Субашид» гэжэ зохёол буряад хэлэн дээрэ оршуулһан габьяатай.
   - Энэмнай юрэ бусын зохёол бэшэ, - гээд оршуулагша, Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ М-Ж.Очиров онсо тэмдэглэнэ. Баатар Батоев мүнѳѳнэй монгол хэлэнэй хубилгалга ба урданай эхэ бэшэгэй текст наринаар зэргэсүүлжэ буряадшалһан байна. Олон тоото үгэнүүдые зандань, хуушан буряад-монгол бэшэгээрнь орхихо гэжэ оролдоо… Баатар Батоевой арад угсаатанайнгаа оюун баялигта һүгэдэжэ, сэсэн һургаал, мэргэн үгэ олоной һонирхолдо хүргэхэ гэжэ оролдоһониинь үнэтэ дүршэл, сэхээтэнэй сэдьхэлэй үндэр зүдхэлгэ болоно.
   - Одото тэнгэриин мандал доро,
   Омог зүрхэнэй хүбшэргэй дээрэ,
   Сайрам бадарха үүрэй туяагаар,
   Сагаан сэдьхэлэй мүнгэн утаһаар
   Намуун дэлхэйн һайханиие гайхан,
   Намаа гэзэгэтэй басаганда дурлан,
   Солгёон хонгёо залуу наһанай
   Соло дуудан, дуугаа дууланаб, - гэжэ поэт бэшэһэн.
   Баатар Батоевой юртэмсын, түби дэлхэйн амидаралай, инаг дуранай, зол жаргалай соло дуудаһан наһаниинь ута бэшэ болзортой байгаа. Тиибэшье дуу шүлэгүүдэйнгээ аялга мүрнүүдээр түрэл арадайнгаа дунда хэтэ мүнхэдѳѳ мандаха!
   Баатар Батоевичой түрэл Ага нютагта үнгэргэгдэһэн номтойнь танилсуулгын баяр ёһолол дээрэ наһанайнь нүхэр Баирма Дамбиевна: «Баатарыемни бү мартаарайгты даа!» - гэжэ сугларагшадта хандаһан юм. Эдэ үнэн зүрхэнһѳѳ үгүүлһэн юрын үгэнүүд соо баяр, гуниг, инаг дуран, үгылэлгэ, гашуудал, омогорхол – олон мэдэрэлнүүд багтаһан.

You have no rights to post comments