«Варшава хүрэтэр ошооб... Ходол ябагаар, ябаган сэрэг - дайнай пролетариат гэдэг гү даа. Гэдэһэн дээрээ мүлхихэш... Дайн тухай номуудта дурагүйб. Баатарнууд тухай... Үбшэн, ханяашаһан, үргэһэндөө садаагүй, муухай, муугаар хубсалһан ябагдадаг һэн. Ехэнхидээ үлэн хооһон...
Харин илаабди!
Любовь Любчик, автоматчигуудай взводой командир.
Дайнда хүн элдэб юумэн тухай һанаха: гэртээ бусаха, хэн бэ даа Берлин хүрэтэр ошохо тухайгаа, зүгөөр би гансал юумэн тухай – түрэһэн үдэр, 18-тай болотороо амиды ябадаг һаа гэжэ һанагша һэм. Юундэб даа 18 наһа хүрөөдүйдөө үхэхэеэ айдаг һэм. Үмдэтэй, пилоткотой, ходо натархай ябахаш, юундэб гэхэдэ ходо үбдэг дээрээ шархатаһан хүниие үргэһэн мүлхинэш. Харин мүлхингүй, хэзээб даа нэгэтэ бодожо, газар дээгүүр ябахаб гэжэ үнэншэхөөр бэшэ байдаг һэн. Энэ минии хүсэл бэлэй!..
Берлин хүрөөб. Рейхстаг дээрэ иигэжэ бэшээ һэм: «Би, Софья Кунцевич, иишээ дай дажар дарахаяа ерээб.
Софья Кунцевич, старшина, стрелково ротын санинструктор.
Түрүүшын марш һанахада жэхыхээр, зоборитой зүүдэн мэтэ һэн. Би баатаршалга гаргаха бэлэн байгааб, харин 35-ай орондо 42-ой размерэй гутал үмдэхэ би бэлэн бэшэ һэм. Ямар хүндэ, ямар муухай! Ямар муухай һэн бэ!
Ямараар ябаһыем командир харажархёод дуудаба:
- Смирнова, жагсаалда ямараар ябана гээшэбши? Шамайе һургаагүй һэн гү? Юундэ хүлөө үргэнэгүйбши? Гурба дахин нарядта ябахаш...
Харюусабаб:
- Заа, нүхэр ахалагша лейтенант, гурбан наряд! - гээд, ошохоёо эрьелдэхэдээ, гуталһаа һугараад унашабаб. Хүлнүүдни шуһан болотороо холошоһон байгаа… Тиигэжэ ябажа шадахаа болиһомни элирээ һэн. Ротын сабхишанда хуушан плащ-палаткаар намда 35-ай размерэй сабхи оёхо тухай захирал үгтөө һэн…
Нонна Смирнова, рядовой, зенитчица.
Һомо хэрэгсэлэй складта снаряд тудажа, гал гараа... Харуулда зогсоһон солдат шаташоо һэн. Тэрэ гансата харлашаһан мяханай хүсөөг болошонхой дэбхэржэ байгаа... Гансал һууридаа дэбхэрнэ... Хэншье һууриһаа хүдэлнэгүй, окоп сооһоо харана, булта тэбдэшоо. Би простыни абажа, тэрэ солдадые бүглэжэ хушаад, дээрэнь хэбтэшэбэб. Газарта дарабаб. Газар хүйтэн... Иимэл даа... Зүрхэнэйнгөө хахартар тэрэ хүдэлһөөр, аниргүй болоо һэн...
Баһал байлдаан эхилээ... Севск шадар немцүүд бидэндэ үдэрэй 7-8 дахин добтолдог байгаа. Энэ үдэр шархатаһан сэрэгшэдые үшөө буунуудтайнь үргэлөөд гаргабаб. Һүүлшын солдадта мүлхижэ ошоходом, гарынь бута сохигдоһон. Мяханиинь һанжалдашаһан байгаа һэн... Шүрбэһэндөө... Хуу шуһан соо... Боохо болоходоо, гарыень отолоогүй һаа аргагүй. Намда хутага, хайшашье үгы, хажуу тээгээ үргэлһэн сүүмхэм хоёр тээшээ һолжор һолжорһоор унашаһан байгаа. Яаха гээшэб? Мяхыень мэрэжэ эхилбэб. Мэрэжэ таһалаад, орёогооб… Орёожо байхадам, шархатаһан сэрэгшэ хэлээ һэн: «Түргэлэ. Би үшөө дайлалдахаб». Дэмыржэ байгаа…
Байлдаанууд хүндэ һэн. гараараа тулалдаан болоо... Һүрдэхөөр... Хүн ямар болодог байгаа гээшэб?.. Сохино, шаана, гэдэһэ, нюур руу жадаар хадхана, бахалуурдана. Эшхэрээн, шууяан, хашхараан, гэншээн... Дайнда энэ тон аймшагтай. Лётчигуудта, танкистнуудта болон артиллеристнүүдтэшье – бултанда хүндэ байгаа, харин ябаган сэрэгые юунтэйш сасуулхаар бэшэ.
Тагнуулшадай ротын командир намда дурлаад, солдадуудаараа бэшэгүүдые эльгээхэ. Нэгэтэ уулзахадаа: «Ондоо хүндэ дуратайб, тэрэм үни наһа бараһан», - гэжэ хэлээб. Командир намда дүтэлөөд, сэхэ нюдэ руум хараад, юуншье гэжэ хэлэнгүй ошоо. Буудалдаанай боложо байхада, тонгойншьегүй ошоо... Һүүлдэнь Украинада томо һуурин сүлөөлөөбди. Газаа дулаан, оршон тойрониие хаража ябааб. Энэ һуурин сүлөөлэлсөөд, наһа бараһан сэрэгшэдые нютагай захада хүдөөлүүлһэн байгаа. Һаяын хүүрнүүд... Өөрөөшье мэдэнгүй тиишээ ябашооб. Харан гэһээм, танил фото-зураг, тагнуулшадай ротын командир, нэрэ обогынь... Намда аягүй, аймшагтайшье болошоо һэн. Энэ үедэ ротын сэрэгшэд ерээ, тэдэ намайе танина – бэшэгүүдые асардаг һэн. Нэгэнииньшье нам руу хараагүй, минии үгы байһан мэтэ. Һүүлдэ уулзахадаа, намайе үхэһэй гэжэ һанадаг бэшэ аа гү гэжэ бододог һэм. Тэдэ минии амиды ябахада ядадаг байгаа. Би энээниие мэдэрдэг һэм...
Дайнһаа бусаад, удаан үбдөөб. «Хэрбээ дайнда 18-19 наһандаа ошоһон һаа, бэешни хүдэржэһэн байха һэн, 16 наһан – дан эртэ... Минии гансал зүбшэл гэхэдэ, хадамда гаража, олон хүүгэдые түрэ. Энэл шамайе абарха. Түрэхэ бүреэ бэешни дахин һэргэхэ», - гэжэ наһатай профессор хэлээ һэн.
Ольга Омельченко, стрелково ротын санинструктор.
Орден медальнуудайм түлөө намда сэрэгэй наймаагай талонуудые үгөө һэн. Би тэрэ үедэ моодно резиновэ сабхи, пальто, плати, ботинка абааб. Тиигээд шинелеэ худалдаха гэжэ шиидээд, дэлгүүр ошооб... Би зунай һаруул плати үмдэнхэйб... үһэндөө заколкотой... Тэндэ юу хараабиб? Гаргүй, хүлгүй залуу хүбүүд... Булта дайлалдаһан... Орден медальнуудтай... Гартайнуудынь дархалһан халбагануудаа худалдана. Эхэнэрэйшье дотор хубсаһа наймаална. Нүгөөдүүлынь... Гаргүй, хүлгүй... Һууһан, нёлбоһоороо нюураа угаана. Хашарһа эринэ... Эрэмдэг хүнэй ябадаг ямаршье коляскагүй, хэндэнь дархалһан хабтагай байнаб, тэрээн дээрээ гараараа түлхин ябана. Һогтуунууд. «Мартагданхай, орхигдоһон» гэжэ дуулана. Иимэ юумэ харааб... Шинелеэ худалданшьегүй бусааб. Москвада табан жэл ажаһуугааб, тиихэдээ дэлгүүр ошожо шададаггүй һэм. Эдэ эрэмдэг зоной нэгэн намайе таняад: «Юундэ тиихэдэ ши намайе байлдаан сооһоо гаргаа һэмши? Юундэ абараабши?» гэжэ хашхарна аа гү гэжэ айгша һэм. Нэгэ залуу лейтенантые һанадагби. Тэрэнэй хүлнүүд... Нэгэниинь тэһэрһэн снарядай түгдэрхэйдэ сохюулжа таһарһан, нүгөөдэнь ямар бэ даа юумэндэ шагтагалдашаһан... би тэрэниие боожо байгааб... бомбын тэһэрээн доро... Тэрэ намда: «Түргөөр ала намайе! Ала!... Би шамда захирнаб…», - гэжэ хашхаржа байгаа һэн. Ойлгоно гүт? Би тэрэ лейтенанттай уулзашана аа гүб гэжэ ходо айдаг һэнби.
Зинаида Корж, морин эскадроной санинструктор.
