Саг
Урдань монгол угсаата зон сагые амитанай нэрээр тэмдэглэдэг байһан.
23.40-01.40 - хулгана саг. Харанхы һүниин саг. Бүхы муу, аюултай юумэн ехэнхидээ энэ сагта болодог.
01.40-03.40 - үхэр саг. Үнэгэнэй харанхы һүни.
03.40-5.40 - бар саг. Үүрэй хара бараан саг. Элинсэгнай юрын ажамидаралда холын аянда энэ сагта мордохоёо сээрлэдэг байһан.
05.40-07.40 - туулай саг. Наранай гараха саг. Холын аянда ошохоо байһан хүнэй морилхо саг.
07.40-09.40 - луу саг. Үглөөнэй улаан наранай ургаха саг. Үглөөгүүр сайнгаа дээжэ орон дэлхэйдэ үргэхэ ёhо бии.
09.40-11.40 - могой саг. Үглөөнэй наранай дээшээ хөөрэхэ саг. Энэ сагта эхилһэн ажал бүтэмжэтэй байдаг. Yдын урда хүнүүд шухала хэрэгүүдээ бүтээхые оролдодог.
11.40-13.40 - морин саг. Үдын наранай саг.
13.40-15.40 - хонин саг. Наранай хэлбыхэ саг.
15.40-17.40 - бишэн саг. Наранай орохо дүтэлһэн саг.
17.40-19.40 - тахяа саг. Наранай шэнгэхын урдахи саг. Наран «ажалаа дууһажа», һүниин халаанда тушаажа үгэнэ.
19.40-21.40 - нохой саг. Үдэшын хара бараан саг. Yдэшын боро хараанда олон юумэ хэхэнь сээртэй. Yдэшын боро хараанаар гэр-hээ юумэ бү гарга гэдэг. Түлеэ хахалхагүй, уhа удхахагүй.
21.40-23.40 - гахай саг. Одо мүшэдэй ялалзаха саг.
“Монголой нюуса тобшо” соо 12 жэлэй сагай хэмжээн бии. Табые арбан хоёроор үдхэхэдэ, жара болоно. Жаран жэл нэгэ рабжуун болодог.
Һарануудай нэрэнүүд
Хуса һара - январь
Ехэ улаан һара - февраль
Бага улаан, сагаан һара - март
Хуаа хагданай һара - апрель
Хүхын дуунай һара - май
Мангирта һара - июнь
Бүбѳѳлжэнэй һара - июль
Һүн һара - август
Улари һара - сентябрь
Уури (үүр) һара - октябрь
Гуран һара - ноябрь
Буга һара - декабрь
Yдэр hүни хоёр зургаан хубида хубаагдана:
1. а) үглөөнэй үүр хираан; б) үүрэй толон; в) үүр сайха.
2. а) үглөө; б) үдын урдахи саг.
3. а) үдэ; б) үдын хойно.
4. а) нара орохо саг; б) үдэшын саг; в) үдэшын боро хараан.
5. а) hүниин харанхы; б) hүниин тэнhээ урда тээхэнэ; в) hүниин тэн.
6. а) hүниин тэнhээ хойшонхи саг; б) орой һүни; в) үглөөнэй үүр сайхын урда саг.
Гараг
Монгол зурхайн гараг воскресениһээ эхилдэг.
Нэгэн гараг, нима гараг (наран) - воскресенье
Хоёр гараг, дабаа гараг (һара) - понедельник
Гурбан гараг, мигмар гараг (марс) - вторник
Дүрбэн гараг, пагба (лхагба) гараг (меркурий) - среда
Табан гараг, пүрбэ гараг (юпитер) - четверг
Зургаан гараг, баасан (бабасаан) гараг (венера) - пятница
Долоон гараг, бимба гараг (сатурн) - суббота.
Тэгшэ ба хэлтэгы гараг. 2, 4, 6 гэһэн тэгшэ тоотой гарагууд, бэшэниинь хэлтэгы гэгдэдэг байгаа. Буряад зон хэлтэгы гарагта харюусалгатай юумэ хэхэеэ сээрлэдэг һэн.
Һайн ба муу гараг. Хүн бүхэнэй ямар жэлтэй, мэнгэтэйһээ боложо, тэрээндэ таарамжатай, ондоогоор хэлэхэдэ, амин, һүнэһэн гарагынь гэжэ байха. Мүн таарамжагүй, ондоогоор - жисаа, эрлиг, хорюултай гарагынь гэжэ байха. Илангаяа жэлээ оруулжа ябаһан хүн жисаа гарагтаа сээрлэжэ, бэеэ наряар абажа ябаха ёһотой байгаа.
Наранай элшээр саг мэдэлгэ
Һэеы гэрэй тооноор ороһон наранай элшын хаана, ямар эд бараан дээрэ тудаһаарнь хэды саг болоһые мэдэдэг байгаа.
