Бидэ – Агын, Усть-Ордагай, Баргажанай… – буряад гэһэн нэгэ бүхэли арадшье һаа, ажаһуудаг газар дэбисхэрээрээ, нютаг хэлээрээ, ёһо заншалаараа илгардагбди. Тиимэһээ буряад яһатанай ажаһуудаг нютаг бүхэнэй ёһо заншалаар, түүхээр, нютаг хэлэнүүдээр һонирхол хэзээдэшье буурадаггүй бшуу… Мүнѳѳ зун «Алтаргана» нааданай хэмжээндэ аман зохёолой бүлгэмүүдэй хоорондо үнгэргэгдэһэн «Буряадай нэгэ үдэр» конкурсдо хабаадагшадтай уулзажа, хѳѳрэлдѳѳ эмхидхээ бэлэйбди.
ЯМАР ҺОНИН ЗАНШАЛ БЭ?
Кабанскын аймагай Корсаково нютагай «Худара» аман зохёолой бүлгэмтэй заал һаа уулзаха гэһэн гол хүсэлдэмни «Худара хүбүүнэй эхин харгы нээхэ» гэһэн ёһо заншалай нэрэ гаршаг нүлѳѳлѳѳ. Тэдэнэй нютаг хэлэ мэдэхэгүй байдалда орошоһон би харуулһан заншалыень хүсэд дүүрэнээр ойлгобогүйб.
Аман хохёолой "Худара" бүлгэмэйхид.
Тиимэһээ «хүбүүдтэ харгы нээлгын ямар тиимэ заншал байһан гээшэб?» гэһэн асуудалтайгаар аман зохёолой бүлгэмэй гэшүүн, Байгал-Хударын буряадуудай түүхын ба соёлой музей даагша Зоя Ананьевна Банзаракцаевада хандабаб. Тэрэ иигэжэ харюусана: «Бидэ Хударын талын буряадуудбди. Урдань манай нютагайхид – хайтал, сэгээн, һэнгэлдэр, абзай, балтай, яртага, ехэ шоно, бага шоно, дархан… - арбан нэгэн отогтон аралаар байдаг байгаа. Хүбүүдэй табатай, долоотой, юһэтэй болоходонь, «Худара хүбүүнэй эхин харгы нээхэ» гэһэн заншал сахидаг байһан. Тиихэдээ далайн хажууда байгшад хайшан гээд загаһа баридаг бэ, ямар сагта загаһашалхаяа далайда гарадаг бэ, онгосоор хайшан гээд ябахаб, яажа һэлюурдэхэб г.м. олон талаһаань хүбүүдые шалгадаг һэн ха. Мүн Хударын буряадууд агнадаг байһан ха юм. Залуушуулнай ямар шубуудые агнажа болохогүйб гэжэ баһал мэдэхэ ёһотой. Хүбүүд иимэ шадалтай, бэрхэнүүд болобобди гэжэ мэдэсэеэ, хүсэ шадалаа харуулдаг байгаа. Иимэ ёһонуудай саашадаа дамжуулагдажа байхын, хүбүүдэйнгээ бэрхэнүүд болохын лэ тула харуулна, үреэлнүүдые хэлэнэ ха юмбибди».
«ДУУНУУДААРАА ИЛГАРДАГТА ГҮҮЛЭДЭГБДИ...»
Аман хохёолой "Арюун тала" бүлгэмэйхид.
Эрхүүгэй можын Баяндайн аймагһаа буужа ерэһэн аман зохёолой «Арюун тала» гэһэн бүлгэм үхибүүе үлгыдэ оруулха заншал харуулаа бэлэй. Энэ заншал бүтээхын тула үхибүүнэй аба эжын талаһаа дүтын түрэлхид сугларжа, дэбдихэр, хониной нооһоор бүтээһэн хүнжэл асаржа, үлгыень түхеэрнэ. Тиигээд хүүгэдһээ «Миисгэй хэбтүүлхэмнай гү, али үхибүүе гү?» гэжэ асуудаг байна. Тэдэнь «Үхибүүе!» гэжэ хэлэнэ. Удаань «Сэмгэ дээшэнь гү, али доошонь харуулаад хэбтүүлхэмнай гү?» гэжэ һурана. Тиихэдээ үхибүүгээ нюрган дээрэнь гү, али гэдэһэн дээрэнь хэбтүүлхэмнай гү гэнэ ха даа. Тиигээд үхибүүнэй хажууда үлгы соонь сэмгэ хэдэг байна.
Дэлгэрэнгыгээр 50-дахи дугаарта.
