«Хии мориной удха тайлбарилхада, түбэд «Лүнда» гэһэн үгын «Лүн» гээшэнь - хии, «да» гээшэнь морин гээд оршуулагдадаг. Хии гээшэ хүнэй ажамидаралай элшэ хүсэн юм. Морин хадаа хүнэй элшэ хүсэн (энергия) болоно, түргэн гүйдэлынь урагшаа дабшалта тэмдэглэнэ.
Хии мориной тэг дунда эрдэни зэндэмэнеэр шэмэглэгдэһэн, урагшаа тэгүүлһэн хүлэг морин, дүрбэн таладань юртэмсын дүрбэн махабад зураатай бай-даг: доронь - арсалан, барас, дээрэнь - Гарууди шубуун ба луу. Тус зураг «Гарууди шубуун шэнгеэр ниидэжэ, луу мэтээр дэгдэжэ, барас шэнги хүсэтэй, арсалан шэнги хурдан ажаһууха болтогой» гэһэн бурханай тарни болоно. Арсалан хадаа шорой тэмдэглэнэ, барас - хии, луу - уһа, Гарууди шубуун - гал. Хии морин дээрэ хүнэй нэрэ бэшээтэй байхадаа, тон һайн юм. Харин хии мори юундэ заабол хиидхэдэг бэ гэхэдэ, хии морин дээрэхи бурханай тарни таһалгаряагүй уншагдана гэһэн удхатай бшуу. Шэнэ жэлэй урда тээ ажаһуугшад жэлэйнгээ хэрэг бүтээжэ, лама санаартанда зүг шэгээ харуулхадаа, хии мори хиидхэхэ һайн зүгөө элирүүлдэг.
Ажал хэрэгтээ, ажабайдалдаа урагшатай һайн ябахын тула үндэр газарта уяжа хиидхүүлдэг гээшэбди. Морин гээшэ сүлөөдэ дуратай амитан. Тиимэһээ хии морин хүдөө, сэбэр, арюун, үндэр газарта хиидхүүлэгдэдэг. Шүтөөнэй энэ ехэ һүлдэ тэмдэг зүүн зүгэй литээр мүндэлһэн шэнэ жэл бүхэндэ, сагаа алхаха үедэ, Сагаан һарын хоёрто шэнэлэгдэжэ байха ёһотой юм. Ажалдаа диилдэхэдээ, үбшэндэ дайрагдахадаа, хии мориёо һэргээдэг шуу. Дасанда «Хии мориной сан» уншуулдаг. Тамирай мүрысөөнүүдэй эхиндэ хабаадагшадта амжалта, аза талаан үреэжэ, «Хии мориной сан» уншагдадаг гээшэ. Тус номой хүсөөр хүндэ хүшэр байдал арюудхагдадаг. Арсалан, барас, Гарууди, луу дүрбэнэй нүхэсэлэй ашаар хии морин хүниие үдэр һүнигүй дайсанһаа абардаг, хүн зон амгалан, жаргалтай байдалтай болодог шуу. Холын харгыда гарахынгаа, ехэ хэрэг бүтээхынгээ, эмнэлгын газарта аргада орохынгоо урда тээ хии мори хиидхэдэг гээшэ. Холын харгыда ябахада, хии морин аюул осолһоо абарха, арюун харгытай ябахыень үреэнэ. Зоной бодол, hанал хүсэл, найдал эрмэлзэл бүтэсэтэй, үдэр бүри хэшэг дэлгэржэ байг лэ гэһэн удхатай. Үндэр газарта модондо уяжа хиидхэхэ ёһотой, голой бургааһанда бэшэ, харгын тооһонһоо холо. Жэшээлхэдэ, Шэтэ хотодо ажаһуудаг зон Айралжан хатанай хада гаража, хии мори хиидхэдэг заншалтай. Энэ хадаа Шэтэ хотын дэбисхэр дээрэ оршодог нангин шүтөөнэй газар, хэр угһаа хойшо арад зоной шүтэжэ, мүргэжэ байһан Айралжан хатан эжы болоно.
«Хии морин табан үнгын байдаг, хии морин бүхэн өөрын заһалтай юм. СССР-эй үедэ хии мори улаан бүд дээрэ хэблэдэг байһан. Улаан үнгэтэй байхадань, засаг захиргаан анхаралаа ехээр табидаггүй һэн ха. Хии морин дээрэ нэгэ, хоёр, гурбаншье хүнэй нэрэ бэшэхэдэ болохо, даажа ядахагүй. Харин заабол дасанда хэлүүлһэн зүг руугаа хиидхэхэ хэрэгтэй.
Зүгөөр мүнөө сагта хии морин, хадагшье хараһан газарта уяатай байдаг болошоо. Тэрэ жэлэй хугасаада эршэ хүсэтэй байгаад дүүрэдэг. Үнинэй уяатай байһан хии мори харабал, абаха хэрэгтэй. Абаад, тэндэнь лэ хайлуулхада болохо. Шангаар уяатай байхадаа, модоной ургалгада муугаар нүлөөлнэ, хохидол асарна. Хүнэй хии морин өөдөө ба уруугаа гэжэ хэлсэдэг гээшэ. Өөдөө һаа, хүнэй һанаһан хэрэг урагшатай, бүтэсэтэй байдаг. Аюул осол, үбшэн тойроод үнгэрхэ, зол жаргал, олзо оршо ерэхэ, хэрбэеэ уруугаа һаа, бүхы юумэн урагшагүй, буруу байха, һаад ушарха, бэе махабад шадал тэнхээгүй ябаха бшуу», - гэжэ Даши ламбгай түгэсхэлдөө хэлээ.
