- Дулмажаб Базаровна, таниие багадаа хони адуулһан гэжэ дуулаа hэнби. Гэртэхинтнай малшад ябаhан гү?
- Адуушанаар хүдэлһэн Базарай Далай абамнай Эсэгын дайнда мордожо, байл-аанда 3 дахин шархатаад гээгдэhэн. Эжымнай таряанда ябажа байhаар, уушханай хадхаляа боложо, наhа бараа. Тиигэжэ бидэ, айлай 5 хүүгэд, дайнай хатуу жэлнүүдтэ үншэрhэмди. Нютагайхиднай, түрэлнай бидэндэ туһалжа, хүн болголсоhон юм даа. Ханда ехэ эгэшэмнай ямаашанаар хүдэлдэг һэн. Дүүнэртээ аяга hү асараад уулгахадань, ямар үлтэй һайн хоол байгааб даа! Таряалан дээрэhээ 1-2 адха таряа суглуулаад, алхаар нюдэжэ хуурахадань, замбаа болохо. Замбаа hүнтэй холижо эдихэдэмнай, олиггүй амтатай байха. Би найматайхан ябахадаа, мори унажа һураад, малда ябаhан Дагбын Дондог нагасындаа ошожо, хони адуулдаг hэнби. Колхоздо ажал хэхэдээ, трактористаар, хонишоноор, тугалшанааршье хүдэлhэн байнаб.
Д.Далаева. Жалсан Лубсандашиевай фото.
- Мүнөө дахяад хонин ажал тухай хөөрэлдэе. Хүн яажа хони хараха ёhотойб?
- Малда hайн ябаа hаа, одоо аша туhатай, олзотойшье ажал. Тон шухалань хадаа бэлшээриеэ гамнажа, хони һайнаар адуулхал хэрэгтэй. Хонин - хүдөөдэ хооллохо дуратай амитан. Тэдэниие талада миин орхижорхёо hаа, иишэ тиишээ гүйлдөөд лэ, ямаршье адуулга болохогүй. Мал ажал тухай hаналаа табидаг, оролдосотой хүн хүдөөдэ хүдэлжэ шадаха. «Би хонишонби» гэжэ хэлээд, авто-унаагаар гү, али мотоциклаар малаа тогтоогоод, урагша хойшонь туужа гүйлгэлдэдэг хүнүүд олон ааб даа. Тиихэдэнь мал тураад лэ дүүрээ. Хони бэлшээридэ табихаяа hанаа hаа, номгохон морёор аалихан тогтоожо, ехээр гүйлгэнгүйгөөр адуулга хэдэг юм. Бэшэ арга байхагүй.
- Адуулга hайтай хонид ондоохоноор харагдаха гү?
- Малда ябаhан хүн энэ яаhан хонин бэ гэжэ абаhаар лэ мэдэхэ. Адуулга муутай хобигор хонин яагаад hайн түл үгэхэ һэм даа, хурьгаяа голодог. Һайн адуулгатай хонин hагсагар, сэбэр нооhотой байдаг. Ажаллууhа hайтай хонин хээлитэй, тарган, эли ааб даа.
- Мүнөөнэй малшад хэр һайнаар хонидоо ажаллана гээшэб?
- Нэгэ талаhаа трактор, бэшэшье техникэтэй болоходоо, малшад үбhэ хулһаяа һайнаар нөөсэлжэ шадана. Дутагтал гэхэдэ, зариман хонидоо саг соонь далhаа гаргангүй, орой болотор хаажархидаг. Тэдэнь хорёоhоо гарахадаа гүйлдэшэнэ. Хойноhоонь малшад машинаар ошоод тогтоохо, оройдоо хажуудань байгаад, малаа адуулхагүй. Хони адуулhан хүн саашадаа hайн ябадаг. Адуулга хэхэдээ, малайнгаа ашаг шэмэ дээшэлүүлжэ, олзо олохо аргатай болонобди, энэ ажалнай хүн зондошье туһатай гэжэ бодомжолхо хэрэгтэй. Мал хаража үзөөгүй мүнөөнэй залуушуул мал хэр хаража шадахаб гэhэн асуудал һанааемни зобоодог. Эндэ мал ажал мэдэхэ, оньhыень олоһон, залуушуулда «иигээд тиигээд хэгты» гэжэ заабари үгэхэ хүнүүд хэрэгтэйл даа.
- Эндэмнай тиимэ хүнүүд бии гү?
- Нютаг нютагуудта үни сагhаа малшанаар, хүтэлбэрилэгшөөр хүдэлһэн хүнүүд олон ха юм даа. Одоол тэдээндэ, аха захатанда зохидхоноор хандажа hураад лэ, заабаряарнь ажал хээ hаа, залуушуул малда ябажа ядахагүй.
- Та ямар заабари хэлэхэ байнабта?
- Энэмнай хүндэхэншье һаа, хони хаража байһан хүнһөө дулдыдадаг, нарин ажал гэжэ ойлгогты. Мал харахаа hанаа hаа, анханhаа үнэн сэхээр, hайнаар хүдэлжэ, узуурhаань ажалаа мэдэжэ һурадаг юм. Һүрэг хони уһалжа, бэлшээ-ридэнь гаргахадаа, тэрэнээ үдэр бүри дахаад лэ, морёороо тогтоожо адуулдаг. Тиихэдээ хониёо эдеэлүүлжэ, ааляар лэ ябуулха хэрэгтэй. Арбан тээшээ гүйлдэһэн түлгэнүүдые монсогойлжо эдеэлүүлдэг. Хонин - шэнэ шэнэ газараар, хадааршье ябаха дуратай амитан. Хони үнөөхи ябуулhан газартаа абаашаад адуулхада, юушье эдихэгүй, дурагүй байха. Адуулгынгаа газар хуу тэмдэглэжэ, «мүнөөдэр эндэ адуулхаб, үглөөдэр тэрэнэйнгээ хажууханда ябуулхаб» гэхэ мэтээр толгойдоо бодолгыень бодоод, малай ябадаг бэлшээри үдэр бүри hэлгэжэ байбал, hайн юм. Хони малаа адуулһан, бэлшээһэн хүн «хонишонби» гэжэ хэлэхэ эрхэтэй. Хонин уһагүй байхадаа муудашаха, мүн малда дабhа дутаажа болохогүй. «Түргэн түүхэй» гэжэ үгэ байха. Ажалаа дутуу ядуу хэнгүй, дууруу зохидоор ябажа, даамайханаар хүдэлжэ hураха хэрэгтэй. Хоолойгоо тэжээжэ байhан малаа, мориёо сохижо, наншажа болохогүй, нүгэл юм. Шэнэ бууса түхеэрхэ болоо hаа, түрүүн тиишээ морёороо ошоод, энээгүүр хорёо хото барихаб гэжэ бодоод, нүхэ малтахынгаа урда тээ тэрэ газараа заабол адис санзайгаар утаха хэрэгтэй. Сагаалганай бүтүү үдэр малайнгаа дал хорёо 3 дахин тойрожо утадаг байгаабди. Залуу зон шамбай шадалтай, бодолго, дүрыень олоо hаа, hайн хүдэлхэ.
Жалсан Лубсандашиев.
