Иимэ асуудалда харюу үгэхыень РСФСР-эй габьяата һоригшо, һур харбалгаар уласхоорондын классай тамирай мастер, ажалай ветеран Дашинима Норбоевто хандаhан байнабди.
Үндэр наһатан 60-аад жэлэй саана можо харбажа эхилhэн. Урданай hур харбагшадые, номо дархалдаг урашуулые һайн таниха, мэдэхэ хүн юм. Гэр бүлэдѳѳ 5 үринэрые үндылгэһэн найдамтай эсэгэ наhанайнгаа нүхэр, hур харбалгаар уласхоорондын классай тамирай мастер Лхама Бадмажаповатай суг хамта ехэ хэмжээнэй мүрысѳѳнүүдтэ амжалтануудые туйлажа, Ага нютагаа суурхуулһан. Һурай оньhо таажа, элинсэгэйнгээ заншал наринаар барижа ябаһан Дашинима аха бүхэриг наһандаа СССР-эй хүдөөгэй наадануудай, ВЦСПС-эй, «Локомотив», «Урожай» бүлгэмүүдэй һур харбалгаар мүрысѳѳнүүдэй абарга болоо, саашадаа элдэб шатын мүрысѳѳнүүдтэ илаһан. Энгэрээр дүүрэн шагналтай, һурай хүгжэлтын түлѳѳ оролдоһон тамиршан Дашинима Норбоев «Дружба-1984» уласхоорондын мүрысѳѳнэй, Европын абарга, СССР-эй тамирай габьяата мастер Ханда-Цырен Гомбожапова ба бэшэшье бэлигтэй тамиршадые хүмүүжүүлһэн, мүн Паралимпиин наадануудай абарга мэргэн Тимур Тучиновай түрүүшын hоригшо юм. Урзанда жэл һурай эдэбхитэн «Агын аймагай хүндэтэ эрхэтэн» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртөө hэн.
- Дашинима Норбоевич, Зунай найрта мүрысэхэдөө, заншалта буряад hурша номо хэрэглэхэ ёһотой гү?
- Анхан сагһаа hур харбаан Агын буряадуудай эгээл хүндэтэй, үндэhэн наадан байhан юм. Энэ наада урдань hур гэжэ нэрлэдэг һэн. 1964-1965 онуудта Ага тосхон дээрэ үбгэд сугларжа, ёстой буряад эбэр номоор можо харбадаг байгаа. Тэдэнэй дунда би гансаараа залуунь hэнби. Һуршань мүнөөнэй заншалта 45 метр дабажа гарахагүй байгаа. Тиихэдэнь наһатайшуул 40 метрэй зайда харбагша hэн. Иимэ можо харбаанда 1960 гаран онуудта ябажа эхилһэнби. Харбаанай хэмжүүр гэхэдэ, 20 номо - 30 метр, 30 номо 45 метр байгаа. Эбэр номо халуун наран доро байхадаа, һула болодог.
- Агынхид ямар номо дархалдаг байгааб?
- Номо хэхэдээ, түрүүн нимгэхэн модондо эбэр няадаг һэн. Тиихэдээ амба сар болоhон үхэрэй гү, али һарлагай ута эбэрнүүдые хэрэглэдэг байгаа. Сахюурта нютагай Чимитов Дагба-Жалсан аха Улаан-Yдын мяханай комбинадhаа hарлагай эбэрнүүдые асаржа, hурша номо ѳѳрѳѳ дархалдаг һааб даа. Номынь 2 үзүүр жэшэр гэдэг. Хатуу эбэрээр хэһэн жэшэрэй хобоодо хүбшэ (тетива) хүбшэлэгдэдэг. Жэшэр модоор хээ һаа, шуураха байгаа. Номын эбэр талые эльгэн гэдэг, ара хажуудань малай шүрбэһэ, хуһан модоной нимгэн үйһэ тэнсүүриинь оложо, гүбэгэр болотор загаһанай сабуугаар няадаг. Бага сабуутай номо һайнаар харбадаг. Үйһэн шиигтэдэггүй, номые борооһоо хамгаалдаг. Номын хүбшэ адууhанай нимгэхэн, бүхэ арhаар хэдэг юм. Тэрэ арhаяа урдажа байhан харза уhан соо hарын туршада хэжэ дэбтээдэг байгаа. Тиихэдэнь арhан тоhогүй болодог һааб даа. Тэрэниие наринаар жүhөөд, эршэдхэн монсогойлоод хатаахадань, хүбшэ болодог байгаа.
Заводто хэhэн, классическа номоор буряад һур харбадаггүй, таhа хориһон байнабди. Эбэр номо шэнгеэр өөhэдынгөө хэhэн һурша номоор агынхид мүнѳѳ ядаралгүй харбадаг болонхой. Агын гартаа дүйтэй һуршад наймааһаа хэрэгсэлнүүдые абажа, номын эльгэ (плечо) тааруулан зохёожо, яһала hайн буряад номонуудые дархална. Хамаг юумэн урагшаа дабшаха ёhотой. Тэрэгүй hаа, монголнууд шэнги урданай эбэр номоор харбажа, хойшоо гаражал байха һэмди.
Дэлгэрэнгыгээр 27-дохи дугаарта.
