Будда бурханай найман субаргын зургаадахииень «Гайхамшагта субарга» гэжэ нэрлэдэг. Бурхан багша буруу үзэлтэниие эди шэдеэрээ гайхуулан, шажандаа оруулhан. Энэ ушараар, Саравасти гэжэ газарта субарга баригдаhан. Шандалида иимэ удхатай шүтөөн бүтэхэ юм.
   Yбэр Байгалай хизаараар дид хамба Цырен ламхай ба Шандалиин дуганай Даша даа лама гэгшэд уншалга бүтээжэ, бумба нюуhан байна. Юун хэгдэжэ байнаб гэhэн асуудалдамни, Даша лама иигэжэ харюусаа: «Арсаланта табсан (шэрээ) - сэнтии гэжэ байха. Тэрээнhээ дээшэ субаргын голдо соёмбо хүрэтэр сорогшон (амин модон) табигдаха. Хуша модоор сорогшон хээд байнабди. Сорогшон улаан үнгэтэй, бүхэ шэрээр шэрдээтэй. Ламын hахилтай хүн тэрээн дээрэ бурханай тарнинуудые тойруулан бэшэдэг. Шүндэ орохо номууд, шабараар хэгдэhэн бурханай дүрсэнүүд, элдэб зүйлнүүд бэлдэгдэнэ».
   Субарга бүтээхэ хэрэг Балдансамбуу дооромбын түрэһэн ахын хүбүүн, 65 наһатай, улаалзай хүбдүүд угай Баир Балдандоржиев эрхилнэ. Балдандоржо абань Шандалида байһаншье hаа, хэдэн хүүгэдээ алдажа, наhатайшаг болоод, хүршэ Зүдхэли нютаг ошожо түбхинэhэн. Тэндэ Баир хүбүүниинь хүн болоо, үндэр наhатай аба эжыгээ үргэжэ, 13 наhанhаа колхозой ажал хэhэн, жолоошоноор, адуушанааршье хүдэлһэн намтартай. 1980 гаран онуудта Хара Бэрхэ нютаг гэр бүлөөрөө зөөжэ ошоод, Харганата гэжэ тунга ногоотой газарта хамтын малда hайн ябаа, 100 эхэ хонин бүриhөө 125 хурьга абадаг байhан. Галсанай Сэсэгма хани нүхэртэеэ 4 хүүгэдые үндылгэжэ, эрдэм hургуули хүүлэhэн. Жаргал Баирович хүбүүниинь - культурологиин эрдэмүүдэй кандидат, Харбин хотодо ород хэлэ заадаг. Бэшэ хүүгэдынь булта дээдэ эрдэмтэй, ажал хүдэлмэритэй. 2013 ондо Баир Балдандоржиев «Үргэн Ононой эрье дээрэ» гэhэн уран шүлэгэй ном гаргаа. Уран үгын эзэн мүнөөшье шүлэгэй согсолбори хэблүүлхэ түсэбтэй, залуушуул шүлэг уншажа, түрэлхи хэлэеэ бү алдаhай гэжэ сэдьхэдэг. Ажалша бүхэриг Баиртанай бүлэ Оловяннын аймагта 33 жэлэй туршада хони малаа үдхэжэ, нёдондо Ага нютагаа бусаад, Амидхааша hууринда түбхинөө. Мүнөө тэндэ түрэлхидынь сугларжа, субаргын шүндэ орохо 3000-аад бурхадые шабараар хэжэ байна.
   Балдансамбуу дооромбын намтар дурдахада, ХХ зуун жэлэй эхиндэ хубараг боложо, Бурхан багшын ном hудар үзөөд, габжын зиндаа хүрэтэр дээшээ дэбжэhэн. 1930-аад онуудай хамалганай хатуу сагта Агаһаа гаража, хариин холо нютагуудаар ябажа, хүн зониие аргалха шадабарияа бүри дээшэлүүлэн, арадтаа туhатай ябаа.
   Балдансамбуу Шандали нютагта 1896 он багаар түрэhэн. Абида хүгшэн абань Будалан уула шадар нютагжажа байтараа, үри хүүгэдээ тогтоожо ядаад, нютагаа урилжа, Шандалиин Хүлэрэгтэдэ түбхинэhэн. Уданшьегүй Гончиг, hүүлээрнь Галдан (Дүүдэй) хүбүүд гараа. Гончигынь лама болоо, Дүүдэйнь гартаа дүйтэй дархан хүбүүн үндыгөө. Дүүдэй hамга абажа, Балдандоржо, Жанчиб, Балдансамбуу 3 хүбүүдынь, Цыбегмит басаганиинь Хара Гүрөөһэтэдэ үбэлжөөндөө түрэһэн. Жанчиб Балдансамбуу хоёрынь ламын һахилда хүртэhэн. Балдандоржонь дархан угаа барижа, малаа үдхэжэ, ламанарайнгаа хоол хүнэhыень даадаг байгаа. Сэмүүн сагай хамалганаар Жанчибые абга лама Гончигтойнь тушаажа, түрмэ түлшэдэ хаагаа. Балдансамбуу габжа лама ябагаар урагшаа хилэ дабажа, хашалан зоболон, элhэн губи гаталжа, Лабран дасан хүрэтэр ошоhон. Тэндэ hургуули hудар хэжэ, дооромбын дамжаа баряа. Түрүүн урагшаа гарахадаа, Шэнэхээнэй Зүүн Хушуун нютагта, Шэнэхээн дасанда, Шэлын голдо байд гэхэдээ, Агаhаа гарбалтай хүн зоноор уулзажа, тэдэнэй туhаламжаар Лабран ошохо зөөритэй болоhон байгаа. Һөөргөө Шэнэхээнээ бусаад, туhалhан зондоо харюудань ямар туhа хүргэхэ гээшэбиб гэжэ бодоходонь, аргашанhаа ехэ туhа хүргэхэ мэргэжэл үгы байба. Иигэжэ түбэд эмнэлгэ нарин нягтаар шудалжа, 30-аад жэлэй туршада буряад угсаатанаа аргалhан. 1972 ондо Шэнэхээнэй Мүнгэн Шулуун hомоной монгол эмнэлгын hургуулида багшаар томилогдоо.
   Мүнөө багшынгаа замаар түбэд эмнэлгэ хэдэг Дашицыренэй Жамбал шабинь Ага тосхондо ажаhууна. Тэрэнэй хэлэhээр, Балдансамбуу багшань бүд дээрэ эмнэхэ эрдэмэй дүрбэн үндэhэнэй 10 модо зураад тайлбарилдаг байгаа. Наhатай болоhон багша өөрын гараар хэhэн hуралсалай хэрэгсэл Жамбал шабидаа бэлэглэhэн. Багшын бэлэг сэнтэй. Мүнөө наhанай амаралтада гараhан Дашицыренэй Жамбал түбэд эмшэн Балдансамбуу багшынгаа бэлэглэһэн зурагуудыень нангинаар хадагалжа ябадаг. Агын Буддын шажанай академидэ хүдэлхэ үедөөшье энэл зурагуудыень хэрэглэжэ, Жамбал багша оюутадта эрдэм мэдэсэ дамжуулhан. «Зулын гэрэл – тоhонhоо, шабиин эрдэм – багшаhаа» гэдэгтэл, Балдансамбуу дооромбо - минии түрүүшын багша, ямар үбшэнгүүд байдаг бэ, яагаад hудал барихаб, аргалхаб, эмшэн юу сахихаб, үбшэн ба элүүр хүнэй бэеын шэнжэнүүд ямар байдаг бэ гэхэ мэтэ заабаринуудые хэлэжэ, эмнэлгын эрдэмэй hуури табиhан багшаяа ехэ шүтэжэ ябадагби», - гэжэ Жамбал аха хөөрөө hэн. Тэрэ агынхидhаа hурагшала hурагшалhаар, Балдансамбуу багшынгаа түрэл түтимыень олоод, субарга бариха тухай дурадхал оруулhан. Лама багшын аша хүбүүн Баир Балдандоржиев иигэжэ хөөрөө hэн: «Жамбал багша манайда ерэжэ, hанажа ябаhан хэрэгыемни дүг гүүлэжэ, бидэниие дахуулжа, субаргын барилга эхилээ. Агын дасанай шэрээтэ Бадма ламхай урагша абажа туhалалсана. Субаргын барилга шалган хаража байхыень Даша ламада даалгаа. Цырен ламхай тон түрүүн харгыемнай залажа, Хара Гүрөөһэтэдэ субарга бариха хэрэгтэмнай ехэ түлхисэ үгѳѳ. Шандали нютагай захиргаанай толгойлогшо Бэлигто Цыденов субарга барилгын газарта хайр шулуу, элhэ ажалайнгаа трактораар буулгуулаа. Лама санаартанаа мартаха ёhогүйбди. Абынгаа соглиг соохи бурханай ном нээхэдэм, тон доронь нэгэ бэшэг олдожо, хуушан монгол хэлэ мэдэдэг Барды Лыгдэнэй Базаргуро ахада уншуулхадамни, «Баирта зорюулагдаhан долоон hахюуhан» гэжэ бэшээтэй байгаа. Бидэ согшод ба 7 hахюуhа ото уншуулжа байдагбди. Балдансамбуу абга лама «сагай ерэхэдэ, шүтөөн бодхоохот, тиихэдэтнай би нютагаа бусахаб» гэжэ Балдандоржо абадамни хэлэдэг байhан. Тэрэ сагынь хүрэжэ ерээ гэжэ бодоноб. Абымни дүү Цыбегмид абгайн аша хүбүүн Аюр Батомункуев эмнэлгын 2 дээдэ эрдэмтэй, Улаан-Yдэдэ хирургаар хүдэлнэ. Тэрэ Жамбал багшын шаби ябаhан. Улаалзай хүбдүүд угай Балдансамбуу дооромбо буряад угсаатанай урдаа хараха ламанарай нэгэн, түбэд эмнэлгын доктор, профессор зиндаатай, ехэ эмшэн ябаа болоно. Тиимэhээ Ага нютагайхид, хүбдүүд омогойхидшье субаргын барилгада туhаламжа үзүүлхэ аабза гэжэ найдажа байнабди».

You have no rights to post comments