САЯ ОЛЗОТОЙ КОЛХОЗОЙ МУЗЕЙН ТҮҮХЭһЭЭ
Галзууд омогой Баир-Цынге Цыренжапов 2-дохёо «Бабжын нааданай» хэмжээндэ үнгэргэгдэһэн үзэсхэлэндэ хабаадаа. Бабжа Барас баатарта зорюулагдаһан музейн нээлгэдэ Баир-Цынге Бадмаевич гэр бүлынгөө болон нютагайнгаа түүхын ба хизаар ороноо шэнжэлэлгын музейн абдарһаа уран гартанай ажалнуудые – зурагуудые, скульптура г.м. түрүүшынхеэ асаржа, үзэсхэлэн бэлдээ һэн. Баир-Цынге Бадмаевич музей тухайгаа иигэжэ хөөрэнэ: «Музейнай Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда илаһаар 40 жэлдэ зорюулагдажа, 1985 ондо нээгдэһэн, колхозой мэдэлдэ байгаа. Юундэб гэхэдэ, тэрэ сагта нютагаймнай «Гигант» колхоз Ононой аймагта гансаараа гүрэнэй тэдхэмжэгүйгөөр жэлэй 2 сая шахуу түхэригэй олзотой байдаг байһан. Ойн баярнуудта, һайндэрнүүдтэ, дүй дүршэл абахаяашье ерэһэн айлшад, монголнуудһаа эхилээд, мэнэ-мэнэ энэ баян нютаг руу һубарилдадаг һэн. Тиигээд айлшадай үгэһэн элдэб бэлэгүүд сугларһан байна. Гадна нютагаймнай уран зураашадай түүхэтэ газарнуудые, колхозой ажалай түрүүшүүлые, Эсэгын дайнай болон ажалай ветерануу-дые холст дээрэ тоһон шэрээр зураһан зурагуудынь баһал элбэг. Колхозой түрүүлэгшэ Николай Ешеевич Ешеев наһанай амаралтада гарахадаа, соёлой байшанай 2-дохи дабхарта 15 м х 5 м хэмжээнэй таһалга соо музей нээгээ һэн. Николай Ешеевич гартаа дүйтэй хүн байһан, өөрөө музейн хэрэгсэлнүүдые, витринэнүүдые, тагуудые шанартайгаар дархалаа бэлэй. Сугларһан бүхы экспонадуудые зохёон табяа. Музей нээгдэжэ, ябан ошон шэнэ экспонадууд нэмэгдэжэ, ажахын, нютагай түүхын ёһотой уурхай болоо бшуу. 1990-ээд онуудта колхоз һандараа, музей баһал адли хубитай байшоо. Соёлой байшанай сонхонуудгүй, үүдэгүй байхадань, дунда һургуулида нэгэ таһалга үгтэжэ, бултыень складта мэтэ обоолоод орхёо бэлэй. 2004 ондо соёлой байшанай директорээр ороходоо, музейн таһалга һэргээхэ гэжэ шиидээд, шэнээр зохёогообди, зурагуудые шэнэлээбди. Нютагаархидһаа дахин урданай хэрэгсэлнүүд суглуулагдажа, хизаар ороноо шэнжэлхэ шэглэлтэй музей болгогдоо. Хоёр жэл болоод, музейн нээлгэдэ Ононой аймагай захиргаанай соёлой зургаанһаа ерэһэн тушаалта нюурнууд экспозицинуудые һайшаажа, сэгнэжэ, Ононой аймагай түүхын болон хизаар ороноо шэнжэлэлгын музейн филиал болохоор гэжэ шиидхэбэри гаргаа һэн. Тиигэжэ 2006 онһоо филиал болоод хүдэлнэбди, жэлһээ жэлдэ экспонадууд олон боложол байдаг, 400 байһанаа, мүнөө 1000 гаран болоһон юм».
ҺҮНИНДѲѲ һЭРЕЭД ЗУРАДАГ БАЙһАН
«Взгляд сквозь призму времени» гэһэн Норбо-Самбу Дабаевай фотоальбом дэлгээтэй байгаа. Альбом соохи зурагууд авторай онсо маягаар, амиды мэтээр зурагдаһан. Ручкаар зурагдаһан аад, тодо хурса, нэгэшье үлүү зурлаагүй. Зурагууд авторайнь дээдэ гарай мастер байһыень гэршэлнэ. Н-С.Дабаев хара багаһаа зураха дуратай байһан. Новая Заря нютагта 1973 оной июниин 21-дэ түрэһэн намтартай. Нютагтаа дунда һургуули дүүргээд, Шэтын 14-дэхи СПТУ «Маляр по художественной отделке» гэһэн мэргэжэлээр түгэсхөө. Һүүлээрнь 1992 ондо Улаан-Үдын 7-дохи СПТУ модошо дархан боложо дүүргээ. «Гигант» колхоздоо элдэб ажал хэһэн, хонишодой туһалагшааршье хүдэлһэн байна.
Буряад ёһо заншалай һая һэргэжэ байха үедэ музейдэ буряад арадай сэдэбтэ хабаатай зурагуудые, тэдэнэй тоодо «Арбан хоёр жэл» гэһэн зурагаа бэлэглэһэн байна. Норбо-Самбугай бэлиг түрэлхиин гэхэдэ болоно, олон жэлдэ тамирай «Тарей» клубай түрүүлэгшээр хүдэлһэн Цынге Дабаев абань зураха бэлигтэй, чеканка хэдэг, фото-зурагуудые буулгадаг хүн бэлэй. Тиигээд тамирай байшаниие өөрөө шэмэглэдэг байһан. Түрэлхиин зураха шунал Норбо-Самбуе амар заяа үзүүлдэггүй байһан. Эжынь хөөрэһөөр, хүбүүниинь унтажа байһанаа һэреэд, һүниндөө ручка бэдэрээд, тетрадь гү, али А 4 түхэлэй саарһан гү - юун дайралданаб, тэрээн дээрэ зурашадаг байһан ха. Тиимэһээ олонхи зурагуудынь ручкаар зураатай. Гэртэхиниинь зурагуудыень балай хэрэгсээдэггүй, ажалыень дэмжэдэгшьегүй байһан ха. Талаан бэлигыень ойлгоһон гү, али ажалыень сэгнэһэн зарим зондо мүнөө зурагуудынь дурасхаал болон үлэнхэй.
Тариин элдин талада хүлөө шоройдоһон уран зурааша ажалнуудтаа хүдөөгэй юрын байдал тодо хурсаар харуулһан байна. Буряад арадай ажабайдал харуулһан, жэшээнь, сар дээрэ һууһан үхибүүн, морин тэргэ дээрэ тээрмэдэ таряагаа татуулаад ябаһан бүһэтэйшүүл, морин хуур дээрэ наадажа байһан үбгэн, бүхы гоё шэмэглэл зүүдхэлтэеэ байһан хатан, табан хушуун мал г.м. хүнэй сэдьхэл хүдэлгэнэ, бодомжолол түрүүлнэ. Гайхалтайнь гэхэдэ, олонхи зурагуудтань хүнэй хажууда, али мориной шэглэһэн зүг руу ниидэжэ байһан танигдаагүй нэгэ шубуун зураатай байна. Үшөө олонхи зурагуудтань хүнэй нүхэр – нохойнууд. Зарим ушарта хаанаһаа, жэшээнь, хатанай хубсаһанай жэжэ зүйлнүүдые мэдэнэ гээшэб гэжэ һанахаар. Зүүдэндэнь ерэдэг байгаа гү?
Талаан бэлигтэй уран зураа-ша удаан үбдэһэнэй һүүлээр 35 наһандаа энэ дэлхэйтэеэ хахасаһан. Мэндэ ябаа һаа, үшөө ямар олон зурагуудаар хүн зониие баясуулха, урмашуулха байгааб даа?!...
