Туберкулёз - үнинэй үбшэн. Археологууд шулуун зэбсэгтэ үедэ, манай ээрэһээ 5000 жэлэй урда тээ ажаһууhан зоной яhан дээрэ туберкулёз үбшэнэй тэмдэг олоhон байна. Урдын Грециин эмшэн, философ Гиппократ: «...туберкулёз тон элбэг үбшэнгүүдэй нэгэн...» гэжэ тэмдэглэhэн байдаг. Тэрэ холын сагта зон туберкулёз халдабаритай гэжэ мэдэдэг, үбшэн зониие илгаад, амяарынь болгодог һэн ха. Энэ үбшэнhөө үхэhэн зоной хубсаhа шатаадаг, үбгэн hамган хоёрой нэгэнэйнь үбдөө hаа, гэр бүлэ hалаха зэргэтэй байгаа.
   «Туберкулёз» (tuberculum) гэһэн үгэ лата хэлэнhээ оршуулхада, «монсогор», «обогорхон» гэһэн удхатай. Үхэhэн хүнэй досоонь харахада (уушхан, эльгэн, бөөрэ – хаанань үбшэн хүрэнэб), дүүрэн шарабтар бэлсэрүү байдаг.
   Туберкулёзтой тэмсэлгын һүлдэ тэмдэг – балжан гарма сэсэг. Түрүүшынхеэ «Сагаан балжан гармын үдэр» 1908 оной майн 1-дэ Швецидэ, һүүлээрнь 1911 оной август hарада Росси гүрэндэ тэмдэглэгдээ. Үбшэн зондо туhа хүргэхын тула бүhэтэн хубсаhанайнгаа бүшэдэ (петлица), эхэнэр зон малгайдаа, платидаа балжан гарма сэсэг зүүгээд ябадаг байгаа. Энэ сэсэг худалдаад, олдоhон мүнгөөр туберкулёз үбшэнтэй зондо туhа хүргэгдэдэг һэн ха.
   Туберкулёзой бактери жэжэ, нюдэндэ харагдадаггүй. Бэлээр үхэдэггүй, үгы болодоггүй. Номой хуудаһанда 2-3 hара байха, үйлсын тооhон соо - 14 үдэр, наранай туяа соо нэгэ хэды час болохо, үбшэн хүнэй хатаһан нёлбоhон соо 10 hара, харанхы газарта тэрэл нёлбоhон соо 1 жэлhээ гурбан жэл болотор байдаг. Уушхаа үбдэhэн хүнэй ханяахада, найтаахада, агаарта туберкулёзой бактери гарадаг. Хажуудахи элүүр зон тэрэ агаараар амилаад, туберкулёзоор үбдэжэ болохо. Ганса хүн бэшэ, амитад баhал үбдэдэг. Үбшэн малай hүн, мяхан соо туберкулёзой бактери олдодог.
   Үбшэн хүнтэй нэгэ дахин уулзаад, туберкулёзоор үбдэшэдэггүй юм. Үбшэн хүнэй ойро удаан байhан түрэлхидэйнь, сугтаа дүтэ ябалсадаг, сугтаа ажал хэдэг зонойнь үбдэхэ ушар ехэ болоно.
   Ямар зон ехэнхидээ үбдэдэг бэ гэхэдэ:
   1. Архи уудаг, ажалгүй, тамхи татадаг, гэр байрагүй, муу байдалтай, муугаар эдеэлдэг зон;
   2. Зарим бэе hуларуулдаг үбшэнтэй зон: саахарай үбшэн, уушханай ондоо үбшэн, хотын үбшэн, удаан шанга эм уудаг зон, ВИЧ үбшэнтэй зон;
   3. Туберкулёзоор үбшэлэгшэдтэй сугтаа байдаг, анхан туберкулёзоор үбдэhэн зон.
   Тиигээшье hаа, заал hаа муу байдалтай зон үбдэдэг бэшэ. Һайн байдалтайшье зон баhал үбдэдэг. Юундэб гэхэдэ, бүхы бүдүүн зоной бэе соо туберкулёзой «унтаһан» мэтэ бактери байдаг. Бэеын hулархада, сэдьхэлэй ехэ түгшүүрилдэ ороходо, бактери hэргээд, хүн үбдэжэ магад. Дэлхэй дээрэ жэл бүри 10 сая хүн туберкулёзоор үбдэдэг, тэдэнэй 1 саянь үхэдэг. Тиимэһээ халдабарита үбшэнгүүд соо туберкулёзһоо тон олоор хүн үхэдэг. Африкада тон олон хүн туберкулёзоор үбдэдэг. ВИЧ үбшэнэй ехээр дэлгэрһэн гүрэнүүдтэ баhал туберкулёзоор олон хүн үбдэдэг.
   Россида hүүлшын 10 жэл соо туберкулёзоор үбдэдэг зоной тоо үсөөрөө. 2007 ондо зуу мянган хүнэй 83.3 хүн үбдэhэн hаань, 2018 ондо хоёр дахин үсөөн болоо – 41.9. Тиигээшье hаа, эпидемиологическа байдал үшөөл хатуу, үбдэхэ аюул ехэ зандаа.
   Туберкулёз хүнэй бүхы бэе соо - үhэн хюмhан хоёрһоо бэшэ тээ байжа болохо. Туберкулёзтой зоной 90 хубинь уушханай үбшэнтэй. Уушхан үбдэхэдөө, ханяалгаха, хүндөөр амилуулха, халууруулха, турааха, унтахада хүлэрүүлхэ, бэе hула болгохо. Багахан хубинь яhанай, бөөрын, нюдэнэй, арhанай гэхэ мэтэ туберкулёзоор үбдэдэг.
   Яагаад туберкулёз элирүүлдэг бэ гэхэдэ:
   1. Бүхы зон 15-тайhаа жэлэй 1 дахин флюорографи гарадаг. Жэлэй хоёр дахин гарадаг зон бии: үбшэн хүнтэй байдаг, үбшэн хүниие ажалладаг, туберкулёзоор үбдэhэн, түрмын, гэр байрагүй, ВИЧ үбшэнтэй, психо-неврологическа диспансертэ байдаг зон гэхэ мэтэ.
   2. Хүүгэдтэ туберкулинодиагностико хэгдэдэг: 1-тэйhээ 7-той болотор Манту тарилга; 8-тайhаа 14-тэй болотор – диаскин тест; 15-тайhаа 17-той болотор – диаскин тест, флюорографи.
   3. Үшөө элдэб бактериологическа, молекулярно-генетическэ шалгалтанууд бии.
   Хүнэй үбдэхэгүйн түлөө элдэб ажал ябуулагдадаг. Россиин Засаг газар 2014 онһоо «Развитие здравоохранения до 2020 г.» гэһэн гүрэнэй программа бэелүүлжэ эхилээ. Тэрэ программын туһаар зоной элүүрые хамгаалгын ажал улам һайжаруулха зорилго табигдана. Тэрэ түсэб дүүргэхын түлөө туберкулёзоор үбдэhэн зоной тоо үсөөн болгохо; шалгалта (ФЛГ, туберкулинодиагностика) үргэдхэжэ, арга хэжэ, hайн болоhон зоной тоо улам олошоруулха ёhотой.
   Энэ үбшэндэ яагаад халдахагүйб? Өөрөө хүн бэеэ шангадхаха, hайнаар эдеэлхэ, бэеынгээ муу болоо hаань, эмшэндэ үзүүлхэ, шалгалта саг соогоо гараха, hайнаар бэеэ абажа ябаха ёhотой.

You have no rights to post comments