Эндэ һая тойрогой гурбан аймагай захиргаануудай хүдөө ажахын таһагай мэргэжэлтэд хамтын ба таряашанай-фермерскэ ажахынуудай ургуулһан полинуудаар, нуга сабшалангуудаар ябажа, орооһото культурануудай, үбһэ ногооной ургаса хараһан байна.
Зунай эхин һарада шииг нойтон багаар орожо, ургаса ногооной гандан алдажа байтарынь, июлиин тэнһээ нэгэшье үдэр алгадангүй гэхээр аадар бороон орожо, ногоон нилээд заһараа бшуу. Ажахы бүхэнэй тариһан шэниисэ, ешмээн, обёос, зелёнко ба бусад ургамал һайнаар ургажа, эдеэшэжэ байна. Бүхөөр хорёолоотой, һайнаар үтэгжүүлгэ хэрэглэһэн поли дээгүүр таряан һайнаар ургана. Ургамал бүхэнэй хоолосой ута гээшэнь!
Удангүй таряа хуряалгын халуун хаhа орожо ерэхэ. Тойрогой таряашад байгша ондо түсэбтөө хүрэмэ алтан шаргал ургаса хуряаха дүүрэн найдалтай байна.
Август hарада үдэртөө hэрюун, hүниндөө хүйтэн уларил үзэгдэжэ, намарай сагай дүтэлжэ байhые гэршэлнэ. Удангүй ииһээр алтан шаргал таряанай эдеэшэхэ саг ойртохонь.
Тойрогой дэбисхэртэ энэ жэлдэ шииг нойтон орожо, үбhэ ногоон, таряан хараалһан түсэбэй хэмжээндэ абтахаар ургана. Жэншэдгүй ажалаа ябуулдаг тойрогой таряашад нэтэрүүгээр оролдон хүдэлжэ, малай үбэлжэлгэдэ, түрэлгэдэ, тарилгада хүрэхэ таряа хуряажа абадаг гээшэ. Тойрогой, аймагуудай захиргаануудай хүдөө ажахын таһагуудай мэргэжэлтэд намарай сагта хэды шэнээн таряан хуряагдахаб гэжэ мэдэхэеэ гурбан аймагай полинуудаар ябажа, орооһото культурануудай ургаса хараhан байна.
Байгша ондо тойрогой таряашад хори гаран мянган гектар газарта обёос, шэниисэ, ешмээн тариһан. Нёдондо таряа ургуулагшад ган жэлһээ боложо, обёос, шэниисэ, ешмээн ба бусад орооhото культурануудые түсэбһөө багаар хуряаһан. Харин мүнөө зарим ажахынуудай таряалан уһанда абтаһан байха юм.
Хүнхэрэй таряалан дээрэ
Энэ жэлдэ Агын аймагай таряашад 5910 гектар талмайда орооһото культурануудые һуулгаа. Тэрэнэй 3450 гектарта шэниисэ, ешмээн, обёос таригдаа, бэшэндэнь тэжээлэй хоолнууд: горох, зелёнко ба бусад болоно. Нёдондо жэл иимэл хэмжээнэй талмайда таряан таригдаһан байна. 2220 гектар талмайда паар бодхоогдоо бшуу. Таряанай арбан хубинь шэнэ сортын хүрэнгэ юм. Агын аймагай захиргаанай хүдөө ажахын таhагай ахамад агроном Чимит Батуевай хэлэhээр, нэгэ гектар газарhаа дунда зэргээр 20 центнер шэниисын таряа хуряаха арга бии.
Хүнхэрэй заха хизааргүй үргэн талада ажахын таряашад энэ жэлдэ баян ургаса хуряахаар хүлеэнэ. Хүнхэрэй таряашад ган хуурайшье жэлдэ орооhото культурануудые ехээр тарижа, намартаа эрхим ургаса хуряадагаараа холо ойгуур суутай бэлэй. Хүнхэрэй таряан ажахы орооhо таряа ургуулдаг «Сүүгэл» гэжэ нэрэтэй стан дээрэ оршодог. Жэлэй дүрбэн сагта Сүүгэл дээрэ ажал сүлөө забдагүй ябуулагдадаг гуримтай. Ахамад агроном Балдан Далаев таряалангуудтаяа мэргэжэлтэдые танилсуулаа. Таряаланай талмайда 780 га обёос, 600 га шэниисэ, 200 га ешмээн таригдаhан. Тиихэдэ 1000 гектар талмайда паар бодхоогдоhон байна. Орооһото культурануудай хажуугаар 300 гектар талмайда горох, зелёнко таряа һэн. Хамта дээрээ 1880 гектарһаа ургаса энэ намар хуряагдахань. Ажахын таряашад үнгэрэгшэ жэлдэ 2538 тонно гү, али нэгэ гектарһаа 16,1 центнер ургаса хуряажа абаһан байна.
Хүнхэрэйхид таряанай хү-рэнгэ шэнэлхэ гэжэ оролдодог шуу. Хэдэн жэлэй саана Красноярскын хизаарhаа обёосой «Саян», Амарай можоhоо обёосой «Ровесник» хүрэнгэ асаржа тариhаниинь, hайнаар ургаа. Таряаланиинь хорёолоотой. Балдан Далаевай тэмдэглэhээр, ган жэл болобошье, холын ургамалнууд манай уларилда тааража, һайнаар ургадаг гээшэ. Зунай эхиндэ механизаторнууд тариhан орооhото культурануудаа элдүүрилhэн. Химическэ үтэгжүүлгэ нэгэш хэрэглээгүй. Обёосой хоолосууд 6-8 сантиметр үндэртэй. Сентябриин 20-доор таряагаа хуряажа эхилхэ юм.
Хүнхэрэйхидэй удаа Аргалиин Калининай нэрэмжэтэ, Согто-Хангилай, Будаланай ажахынууд таряа ехээр ургуулаа. Хамтын ажахынуудһаа гадна үмсөөрөө таряа ургуулагшад: Сувор Батомункинай, Баир Дондоковой, Бато Цыден-ешиевэй, Аяк Далаевай, Алдар Шойниновай, Баир Балжи-маевай ба бусадай ургуулһан таряан зэргэ һайнаар ургана бшуу. Калининай нэрэмжэтэ ажахын таряалан дээгүүр ябахада, 530 га газарта орооhото культурануудые тариhан байха юм. Обёос 350 гектарта тариhаниинь, hайнаар ургаа. Полинуудынь хорёолоотой.
Һүүлшын бороонһоо улам һэргээ
Мэргэжэлтэд Могойтын аймагай урда бэеэр оршодог хамтын болон үмсын ажахынуудаар ябажа харабад.
Хамтын ажахынуудые харабал, Хүһөөшын таряашад байгша ондо хэнһээшье ехээр таряанай зүйлнүүдые ургуулжа байна. Тус ажахын таряалан 1100 гектар талмайда нэмжынэ. Эндэ ямар ургамал тариһан бэ гэхэдэ, шэниисэ – 500 га, обёос – 400 га, зелёнко - 200 га. Ажахын түрүүлэгшэ Доржи Батомункуевай ойлгуулһаар, таряанай, ногоонойшье ургаса hайн. Үнгэрэгшэ жэлдэ «Хүһөөшэ» ажахы 1050 тонно таряа хуряаһан байна. Энэ болбол нэгэ гектарһаа 13,5 центнер ургаса абтаһан юм. Ерэхэ намар хүһөөшынхид эрхим ургаса абаха дүүрэн найдалтай. «Зунай эхиндэ таряалан халуун наран доро гандажа байһан аад, һүүлшын бороонһоо улам һэргээ», - гэжэ Д.Батомункуев хөөрөө.
Мүн мэргэжэлтэд Уртын Доржи Шойдоковой ударидадаг үмсын ажахын таряалан хүрэжэ, баһал хараhан байна. Могойтын аймагай «Гэрэл», «Победа», Сагаан-Шулуутайн «Базаржапов», Хара-Шэбэрэй Чимит Болотовой, Пурбо Галсановагай болон бусад ажахынуудай полинууд дээрэхи ургамалнууд үндэр болонхой, һэбшээндэ долгилон харагдана.
Тойрогой Захиргаанай АПК-гай таһагай мэргэжэлтэн Дамдин Степановай тэмдэглэһээр, таряалануудые хорёололго орооhото культурануудай ургасада hайнаар нүлөөлнэ. Тариhан ургамал дээгүүр адууhа мал ябанагүй. Ажахы бүхэн нилээн оролдолго, гарша гаргажа, асари ехэ хүдэлмэринүүдые бүтээжэ, таряагаа хорёолжо ургуулна гээшэ. Жэл бүри тойрогой таряашад полинуудаа үргэдхэжэ, тэжээлэй ургамалнуудые ехээр тарижа, малаа таряанай зүйлөөр хангана бшуу.
Тус аймагта таряа ургуулдаг фермерскэ ажахы тойрог дотор эгээл олон юм. Арбан дүрбэн фермернүүд таряа ургуулна, мал үсхэбэрилнэ, хүрэнгэ хадагална, үйлэдбэриеэ ажаһуугшадта наймаална.
Үмсынхид зелёнко ехээр таряа
Дулдаргын аймагай «Родина», «Балжана» хамтын ажахынууд ба 9 фермернүүд орооһото культурануудые таринхай.
Таряа ургуулагшад үнгэрэгшэ ган жэлнүүдэй хохидолһоо айнгүй, зүрхэтэйгөөр таряаланаа үргэдхөөд таридаг. Аймагай олон ажахынууд таряаланаа малда гэшхүүлхэгүйн тула полинуудаа хорёолонхой.
Аймагай захиргаанай хүдөө ажахын хорооной дарга Арсалан Дашинимаевай тайлбарилһаар, олон ажахынууд байгша ондо Агын аймагай Сувор Батомункинай ударидадаг үмсын эмхиһээ болон «Хүнхэр» ажахыһаа хүрэнгын нөөсэ абажа, тариһан байнад. Эдэ ажахынуудһаа хүрэнгэ абахадаа, хабарай тарилгада хүсэд хүрэхэ хүрэнгэтэй болоо һэн. Таряалан тушаань хэлэхэдэ, ургажа байhан обёос бороондо сохюулжа унаа. Нарата үдэрнүүд боложо, унаһан обёос дахин бодохо бэзэ гээд Балжанын таряашад найдана.
Августын эхеэр үрхэлжэ ороһон бороогой удаа таряаланай зарим хуби уһанда абтаа бшуу. «Балжана» ажахын түрүүлэгшэ Ольга Баляшкинагай хэлэһээр, ган жэлнүүдтэ таряаланаа hайнаар ажаллажа, эрхим ургаса абадаг байһан. Дээрэ нэрлэгдэһэн фермернүүд орооһото культурануудые тарингүй, нэгэ жэлдэ ургадаг ургамал (зелёнко) энэ жэл тариһан байна. Үмсын хэрэг эрхилэгшэ Цыпелма Нимажапова зуун гектарта зелёнко ургуулаа.
Тойрогой хүдөө ажахын мэргэжэлтэд полинуудаар ябажа хараад, мүнөө намар баян ургаса хуряаха арга боломжо бии гэжэ тобшолол хээ бшуу.
