Тойрогой захиргаанай АПК-гай таhагые даагша Жаргалма Жаргалова хүдөө ажахын байдалаар гол элидхэл хэхэдээ, Үбэр-Байгалай хизаар ямаршье таряа ногоо ургуулхын аргагүй шэрүүн уларилтай, тиибэшье таряашаднай нилээн ехэ оролдолго гаргажа, газараа элдүүрилээд, таряа ургуулдаг гэжэ тэмдэглээ.
Байгша ондо тойрогой таряашад 14114 гектар талмайда орооhото ба тэжээлэй культурануудые ургуулаа. Тодорхойлходо, 4130 га газарта шэниисэ, 5018 га обёос, 297 га ешмээн, зелёнко тариһан байна. Энэ жэлдэ тойрогой олон ажахынууд таряаланайнгаа талмай үргэдхөөгүй. Хабарай тарилгада 251 сая түхэригэй мүнгэн ороhон байгаа. Хэнэйшье мэдэhээр, үнгэржэ байhан 2021 ондо шииг нойтон ехээр орожо, ургаса ногоон, таряан барагсаан ургаа. Дулаан намар боложо, хүдөө ажахынхид үбhэ бэлдэлгээр ба таряа хуряалгаар түсэбүүдээ үлүүлэн дүүргэжэ шадаа. Таряашад 14,1 мянган тонно таряа хуряажа абаба. Энэ болбол нэгэ гектар газарhаа 15,6 центнер ургаса абтаhан байна. Орооhото культуранууд дээрэ тогтоходо, шэниисэ – 5815 тонно, обёос – 7591 тонно, ешмээн 609 тонно хуряагдаа бшуу. Тиихэдэ суданай ногоон таригдажа, эрхим ургаса үгөө. Африкада ургадаг ногоон манай шэрүүн уларилтай газарташье тааража, хүдөө ажахынхид 18 тонно хуряажа хадагалhан байха юм. Тойрогой фермерскэ 4 ажахы суданай ногоо ургуулаа: «Хүнхэр» (нэгэ гектарhаа 19 ц ургаса), «Хүhөөшэ» (20,4 ц), Сувор Батомункинай ажахы (30 ц), Доржи Шойдоковой ажахы (20,1 ц), Баир Дондоковой ажахы (35 ц). Уртын фермер Доржи Шойдоков орооhото шэнэ культура – тритикале ургуулжа, 36 центнер ургаса абаhан байна.
Техникэ шэнэлхэ, хони үсхэбэрилхэ
Тойрогой хамтын ба үмсын ажахынууд тоосоото жэлдэ 62 мянга гаран малда хоол нөөсэлжэ, хорёо руугаа оруулаа. Ажахы бүхэн үбhэ тэжээл бэлдэлгээр түсэбөө үлүүлэн дүүргэhэн байна. Малай хоолой шанар дээшэлүүлхын тула хүдөө ажахынхид горитойхон хүдэлмэри ябуулдаг гээшэ. Таряа hайнаар ургуулхын тула hайн трактор техникэ хэрэгтэй. Буянто Батомункуевай тайлбарилhаар, тойрогой ажахынуудай трактор техникэ 80 хубяар хуушараа. Хүдөө ажахын техникын нөөсэ хэрэгсэлнүүдэй сэн жэл бүри бодоно. Ажахынуудай трактор техникэ абаhан сэнгэйнь 30 хубииень хизаарай засагай зургаан даана. Үүлтэртэ нэрэ зэргэтэй бэшэ ажахынуудай техникэ абахань ехэ хэсүү болонхой. Тиимэhээ ажахынуудай техникэ абаhан сэнгэй 30 бэшэ, харин 50 хуби тухай гаршыень дааха тухай дурадхалтайгаар Буянто Батомункуев хизаарай засаг зургаанай мэргэжэлтэдтэ хандаhан байна. Һайн трактор техникэгүйгөөр хүдөөдэ ажал хэхэнь хэсүү бшуу.
«Хүнхэр», «Урда-Ага», «Хүhөөшэ», «Победа», «Родина» ажахынууд жэл бүри малаа арьбадхажа, олзо олоно. Октябриин 1-эй байдалаар, хамтын ажахынуудта эбэртэ бодо малай толгой үнгэрэгшэ жэлэйхитэй зэргэсүүлхэдэ, 3 хубяар доошоо болоо. Харин үнеэдэй тоо 7 хубяар олон болоһон байна. Агын талын баялиг - бүмбэр сагаан хонидой жэл бүри үсөөржэ байhаниинь харамтай. Хонидой үсөөрэлгэ 2009 онhоо ажаглагдана. Байгша ондо хонид 4080 толгойгоор хороо, энэ болбол урда жэлэйхиhээ 4 хубяар үсөөрөө гээд ойлгохо хэрэгтэй. Ноябриин 1-эй байдалаар, тойрогой дэбисхэр дээрэ 97248 толгой хонин үсхэбэрилэгдэнэ. Тойрогто үсөөржэ байhан малтай хамтын ажахынууд олон болоно. «Хонидой тоо толгой юундэ хороноб, шалтагааниинь юун бэ гэжэ ойлгохонь шухала. Хүдөө ажахын мэргэжэлтэд ажахы бүхэнтэй ажал хэжэ, хонидой хосорhон шалтагаа элирүүлжэ, дутуу дундануудыень усадхаха ажал ябуулха ёhотой. Иимэ ажал хээгүй hаа, хэды жэлэй үнгэрхэдэ, нютагай нарин нооhото хонидоо дууhан алдахабди», - гэжэ Буянто Батомункуев хүдөө ажахын мэргэжэлтэдтэ хандаа.
Үнгэрэгшэ хабар тойрогой ажахынууд 58104 хурьга абаа hэн. Энэ хадаа зуун эхэ хонинһоо дунда зэргээр 88 хурьган абтаа. Урда жэлэйхитэй зэргэсүүлхэдэ, 396-гаар олон хурьган абтаа. Тойрогой 36 хонишод зууһаа зуу гаран түл абажа, эрхимүүд болоһон байна. Харин 2020 ондо 43 хонишод зуутан болоо hэн. Хониной нооһо хиргалгын үедэ 261,2 тонно нооһон үйлэдбэридэ тушаагдаа. Нэгэ хонинhоо дунда зэргээр 2,7 кг нооһон абтаһан байха юм. Мүнөө эхэ мал үрэжүүлгэ түлэг дундаа. Бүхыдөө 59522 эхэ хонин үрэжүүлэгдэхээр түсэблэгдэнэ. Нёдондо жэл 62770 хонин үрэжүүлэгдэhэн байгаа.
2030 он болотор Үбэр Байгалай хизаарта хонидой тоо олошоруулха зорилготой программын абтаhаар, жэл тухай саг үнгэрөө. Программа бэелүүлхэ талаар олон тоото зүблөөн үнгэргэгдөө, гүрэнэй Хүдөө ажахын яаманда гаража, мэргэжэлтэдтэй уулзалганууд эмхидхэгдээ. Бэрхэшээлнүүд гэхэдэ, тойрогой ажахынуудай худалдажа абаха үүлтэртэ зуhаг хонид дуталдана, мүн шэрүүн нооhотой хонидой мяхан, нооhон муугаар наймаалагдана. Тус программа бэелүүлгэдэ гүрэнэй бюджедһээ 1,5 миллиард, нютагай бюджедһээ 984 сая түхэриг һомологдохо ёһотой. Жэлэй дүүрэтэр хони олошоруулха программын шугамаар 25,5 сая мүнгэн ашаглагдахаар түсэблэгдэнэ.
Тойрогой АПК-гай хүгжэлтэдэ гүрэнһөө 168,4 сая түхэригэй дэмжэлтэ үзүүлэгдэһэн байна гэжэ мүн лэ хэлэгдээ.
Үбэр Байгалай хизаарта «Семейная ферма. Забайкалье (отара)» гэһэн хони мал хүгжөөхэ түлэблэл бэлдэгдэнэ. Түлэблэлэй шугамаар 10 мянга гаран хонин абтажа, мал үсхэбэрилхэ зондо тараагдаха ушартай. Иимэ ажал хүршэ Буряад орондо амжалтатайгаар бэелүүлэгдэнэ.
Үнгэржэ байһан жэлдэ бага кооперативууд грантнуудые шүүжэ, байра байдалаа үргэдхэнэ. Тодорхойлходо, «Туяа» СПК мяха буйлуулжа, тушёнко үйлэдбэрилнэ, «Прогресс» СПК малай хоол буйлуулна. Агын мяханай комбинат арбан һара соо 1547 толгой эбэртэ бодо мал, 1588 хони ямаа, 99 адуу гаргажа, 323 тонно мяха буйлуулһан байна. Могойтын мяханай комбинат, Дулдаргын мал гаргадаг цехүүд хүдэлжэ, ажаһуугшадһаа мал абана. Зугаалайн мяха буйлуулдаг кооператив байгша ондо 6,4 сая грант шүүжэ, байра байдалаа hайжаруулаа, цехээ үргэдхөө. Тойрогой дэбисхэр дээрэ мяха буйлуулдаг цехүүд, СПК-нууд 6519 толгой эбэртэ бодо мал, 6147 толгой жэжэ бодо мал, 629 адуу гаргажа, 1305 тонно мяхаар элдэб янзын эдеэ хоол буйлуулжа наймаалаа. Тиихэдэ «Сэсэг», «Агинское молоко» СПК-нууд 130,6 мянган литр hү, 4,3 мянган литр зөөхэй, 2,3 тонно ээзгэй, 120 кг тоhо буйлуулаа.
Фермернүүдые дэмжэлтын программаар тойрогой 3 фермернүүд 16,2 сая түхэригэй грант абажа, ажал эрхилнэ. Мүн тойрогой үмсын хамһабариин ажахытай 8 хүн «Агростартап» гэһэн программада хабаадажа, 34,5 сая түхэригтэ хүртөө. Үбэр-Байгалай нарин нооhото хонидой бии болгогдоhоор 65 жэлэй ойн баяр тэмдэглэгдэхэ юм.
Ажалай түрүүшүүл шагнагдаба
Заншалта ёһоор, хүдөө ажахын түрүү ажалшадта - малшад, механизаторнууд, классировщигууд, үрэжүүлэгшэд, жолоошод, зоотехнигүүд болон бусад мэргэжэлтэдтэ Россиин, хизаарай, тойрогой засаг зургаануудай зүгһөө баярай бэшэгүүд, бэлэгүүд барюулагдаха гэжэ хэлэгдээ. Агын аймагай «Урда-Ага» ажахын түрүүлэгшэ Биликто Ринчиновтэ «Россиин агропромышленна комплексын хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ» гэһэн нэрэ зэргэ олгогдоо. Россиин Хүдөө ажахын яаманай хүндэлэлэй грамотануудта Согто-Хангилай үхэршэд Владимир Баирон, Батор Шоймполов, «Балжана» ажахын ахамад бухгалтер Любовь Давыдова, «Гэрэл» ажахын директор Шойжит Тумурова, «Хойто-Ага» ажахын түрүүлэгшэ Цырен-Дылык Эрдынеев хүртөө. Бүлэг зондо Үбэр Байгалай хизаарай амбан захирагшын баярай бэшэгүүд, хизаарай Хүдөө ажахын яаманай хүндэлэлэй грамотанууд, Хуули байгуулгын Суглаанай баярай бэшэгүүд, тойрогой Захиргаанай хүндэлэлэй грамотанууд барюулагдаха юм.
Мүн «Эрхим хонишон», «Эрхим малшан», «Эрхим адуушан», «Эрхим комбайнер», «Эрхим КФХ» гэһэн нэрэнүүдтэ хүртэгшэд элирээ. Эрхим ажахынуудай түрүүлэгшэнэртэ улаан лентэнүүд зүүлгэгдэхэ, диплом ба мүнгэн шангууд hүүлдэ барюулагдаха гэжэ хэлэгдээ.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
