Зүдхэлиин ажахын залуу мал үсхэбэрилдэг ажалай баян дүршэлтэй хонишодой бүлэ Даши ба Осорма Юндуновтанай буусада хүрэжэ ерэхэдэ, дангигар байдал, һайнаар ажаллаатай малай байра, сагаадагдаһан хорёо хаамагууд үзэгдөө. Хонишодтой уулзажа, ажал хэрэгүүдтэйнь танилсаабди.
Д.Юндунов
«Эндэ хони мал харахада, зохид газар. Үбэлэй хүйтэндэ эндэмнай эли бодо дулаан байдаг», - гэжэ буусын эзэн Даши Юндунов эгээл түрүүн тайлбарилжа хөөрөө.
Хонишодой даашада ажахын 602 түлгэ харууһалагдадаг байна. Бууса эзэлжэ, хониндо ороһоорнь, мүнөө намар 4 жэл болохо. Анхан эндэ ажахын бэрхэ хонишон Баясхалан Цырендоржиев нүхэртэеэ 8 жэлэй туршада эхэ хонидые хараһан. Хүдөөһөө болиходонь, түрүүлэгшэ Дарима Дондокова Юндуновтанда түлгэ харахыень дурадхаһан байна. Хонишодой тэмдэглэһээр, түрүүлэгшэ хараһан лэ зондо малда орохыень дурадхахагүй. Ушар гэхэдэ, Юндуновтан залуудаа Нарин Хүндыдэ мал үсхэбэрилжэ, мал ажалай оньһотой танилсаһан зон байна. Мал зүбөөр ажаллаха дүршэл залууһаа бэедээ шэнгээһэн гэхэдэ, алдуугүй. Ажал дээрэнь хараад үзэбэл, эдэ 4 жэл соо хонёо үсөөрүүлэнгүй, тэрэл зандань тобир тарганаар намартаа тушаадаг. Тиихэдэнь ажахын хүтэлбэри малшадта баяр хүргэжэ, даашадаа ажаллахыень бүри олон мал даалгадаг шуу. Намартаа хонидоо илгаһанай һүүлээр даашадаа хурьгадые абадаг. Даши Жамбалович нютагайнгаа үүлтэрэй мал магтана: «Эхэ хонид хээрэ түрөөд, хурьгадаа дахуулаад ерэшэхэ. Ехэ мээхэй байдаг». Орой намар тушааһан түлгэнүүдынь саашаа эхэ хонид боложо, буусануудаар тараагдадаг бэлэй. «Залуу мал - бага үхибүүд мэтэ, адуулгада гарахадаа, һахай һалаг гүйлдэжэ эхилшэхэ, тогтоод бэлшэнэ аабы гэхэдэ үгы», - гэжэ хонишоной нүхэр Осорма Юндунова энеэн хөөрэнэ. «Хойноһоонь ябагаар гарабал, хүсэгдэхэгүй, гүйлдэһөөр ябашаха. Хойноһоонь ходо адуулжа ябаха хэрэгтэй», - гээд Даши Жамбалович нүхэрэйнгөө үгэ саашань үргэлжэлүүлнэ. Хонишод хоёр моритой, тэдэнээ унаад, хонидоо адуулдаг. Түлгэ хонид хадаар бэлшэхэ дуратай. Добо газарта шэмэтэй ногоон ургана. Бүхэли үдэртөө мал бэлшээд, үдэшэлэн хотоондоо садхалан ерэнэ. Адуулгын хүсөөр мал сэбэр, тэнхээ тамиртай байдаг.
«Шуурган, жабар байг - хонидоо адуулхань шухала. Хорёо соо хаалтатай байһан мал дороо тураад хосорхо. Үглөөгүүр малда үбһэ тараагаад, уһалаад, бэлшээридэ туужа гаргадагбди. Жабарай буухын урда тээ байра руунь оруулдагбди. Бэлшэжэ ябаһан малнай ондоохон бэд даа. Үбэлэй сагта зелёнко үбһэ хулһантай ээлжэлүүлэн үгэжэ, малаа хооллуулдагбди. Хоол хошо, адуулга һайтай мал хүйтэнэй саг ядамаргүй дабадаг», - гэжэ хонишон батална.
Үнгэржэ байһан үбэл хонишодто шанга һалхитай байһаараа хадуугдаба. Дээрэһээ хүндыһөө бууһан һалхин гам хайрагүйгөөр шангаар үлеэгээ. Хонишодой хэршье дулаанаар хубсалаад, малаа адуулжа ябахада, хүйтэн лэ байгаа. Саһа бордоһоной бодоходо, малшье мэгдээд абаа. Малшад хонидоо үбэр, наруули газарта адуулха гэжэ оролдоо. Урда жэлнүүдтэ ехэ һалхигүй, дулаан үбэлэй болоһые малшад онсо тэмдэглээ һэн. Үнгэрэгшэ намар хотооноо һолоомоор, хохироор һайнаар дулаалһан байжа гарасалдаба. Хүдөөгэй боро амитан хүндыгөөр оршоһон буусануудаар үзэгдэдэг. Хонишодой урманда энэ үбэл хүдөөгэй арьяатан оло үзэгдөөгүй. Үнгэрэгшэ жэл хонидой бэлшэжэ ябахадань, хада дээрэһээ шоно буужа, мал дээгүүр гаран гэхэдээ, хэдэн толгой бажуугаа бэлэй. Шаг шууяанһаа, һүхирэлдэхэ хашхархаһаа нэгэшье айнгүй, малда добтолоо һэн. Нэгэтэ бууса руунь ороһоншье байна. Мүнөө хорёо буусаяа харууһалха хоёр нохой баридаг. Нэгэниинь - кавказ үүлтэрэй, шоноһоо бэлээр айхагүй, эзэдэйнь хэлэһээр, танигдаагүй хүниие зуухадаа болохо. Тиибэшье энэ нютаг газарай эзэд сахюусад малыень аюул осолһоо хамгаалжа, аршалжа байдаг шуу.
Ажахынь малшадаа ехэ дэмжэдэг
Юндуновтан жэл бүри малаа һайнаар ондо оруулдаг, хоолоор эрхимээр хангадаг. Ажахынь намартаа хорёогоор дүүрэн малай хоол оруулдаг. Үе-үе болоод, обёос, талхан буулгагдадаг. Хабар малай бэеын һуларха үеэр ехээр тараажа үгэдэг. Мүн малшадай эдихэ хоолыеньшье абажа үгэдэг гэжэ хэлэгдээ. Даши Жамбаловичай хэлэһээр, ажахытаяа хэлсээ баталһанай ёһоор хүдэлмэриин түлбэриин түлөө намартаа талха, таряа абадаг. Шэнэ жэлэй урда тээ ажахынь малшадтаа салин тарааһан байна. Тэрэнэй хажуугаар түлеэ буулгажа, намартаа хартаабха тараажа үгэдэг гээшэ. Галдаһан зайн галайнь түлбэри түлэдэг юм. Олон жэлдэ малда ябаһан зондоо ажахынь гэр байра барижа үгэдэг. Юндуновтан ябан ошон гэр байратай болохо түсэбтэй. Бэрхэ түрүүлэгшэ Дарима Михайловнагай оролдолгоор хүдөөдэ ажал хэжэ ябаһан малшадай ажал нилээд хүнгэдхэгдэнэ, малшад харюудань даалгагдаһан малаа эрхимээр ажаллана. Ажахын зоотехник Жамьян Батожаргаловай хэлэһээр, малшад урма зоригтой хүдэлжэ, малаа 100 хуби байлгажа, бүри олошоруулдаг. Зүдхэлиин нэгэшье малшан буусаяа орхёод, талаар ябадаггүй, малаа ходо хаража, адуулжа байхадань, мал үдэнэ. Хэрбэеэ малшанай ондоо хүндэ малаа даалгаад, хэдэн хоногоор талаар ябашоо һаань, мал хосоржо, тоогоо алдаха бшуу.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
Дэлгэрэнгыгээр "Толоной" 12-дохи дугаарта
Энэ хаягаар электронно захил хэхэ аргатайт Адрес электронной почты защищен от спам-ботов. Для просмотра адреса в вашем браузере должен быть включен Javascript.
