Сахюурта нютагай нэгэ гудамжын хэдэн гэрэй нэгэндэнь орожо ерэхэдэмнай, Сэбээнэй Дулма гэжэ тулуураа тулгажа ябааш һаа, маряагаа алдаагүй сулахан бэетэй, набтархан, эрхиеэ татажа байһан хүгшэн басагантаяа бидэниие угтан абаа һэн. Баймга һайнаар танилсаһамнай, буянтай үндэр наһандаа хүрэһэн эжыгээ үргэжэ ябаһан үри бэень - Должит гэжэ дунда басаганиинь байба.
Сэбээнэй Дулма эгэшэ бага наһаяа иигэжэ дурсана: «Би 1925 ондо Сахюурта нютагта түрэһэн байнаб. Борхондой эжымни үбэл түрэһэнши гэжэ хэлэгшэ һэн. Сахюурта минии, аба эжымнишье тоонто юм. Эжымни һаалида ябадаг һэн. Би арбаадтай боложо гү, али арба гараһан юм гүб, Тудхалтын Адагта һургуулида ороһон хүм. 3-дахи ангида ороод байтараа үбдөөд, һургуулияа орхихо баатай болооб. Хүн ошо ерэш гээгүй, өөрөөшье ошоогүй, малда байлсажа, тугал буруу сааша наашань болгоһоор лэ байшооб. Томохон болотороо һаалишад һамгадта туһалжа ябааб». Иигэжэл мүнөөнэй хүүгэд шэнги зоргон соогоо садатараа наадаха сүлөө забдагүй, багаһаа томошуулай ажалтай танилсажа эхилһэн байна. Дайнай урда тээ арба гаратайхан Дулма басаган үбһэ бухал шэрэлсэхэһээ эхилээд, колхозой элдэб ажалда нилээн туһатай ябаа һааб даа.
Дайнай эхилхэдэ, Сэбээнэй Дулма 15 наһатайхан болоод байгаа. Тэрэ үедэ томохон тээшээ болоһон Дулма басаган үетэн нүхэдтэеэ колхозой бүхы хара ажал хам оролсон хэдэг һэн. Хэхэ ажал дүүрэн, бултыень хүүгэд болон үбгэд хүгшэд хэжэ ябаа. Гүлмэр залууһаа үбһэ хулһанда ябахыса ябаа, гэртэхинэйнгээ һаалиһаа гарахада, һубай үхэршье харалсаа. «1942 оной хараа гээшэ һэн гү, 1943 гү, Үлэнгын бүрэмнөөдэ ошообди. Тэндэ урагшань гол руу бүрэмнөө таллуулдаг байгаабди. Хэд бэ гэхэдэ, Тогооной Шэмэд бригадиртай Дамбын Янжима, Нимын Дулма, Дубжидэй Димид, Сэрэнэй Дарижаб, би гээд - зургаан хүн ноябрь һарада ошоод, тэндэ үбэлжөөд, апрель соо ерээбди. Таряанай үе болоод байгаа. Ажал гэжэ ехэ, таряанда орообди. Би борной хүтэлөөб. Хабарай тарилга дүүрэжэ, гэртээ ерээд, ажал хэһээр байтар, үбһэндэ ябаха саг болохо. Тиихэдэнь би бухал табихаб, тармуурташье һуудаг, нюруудашье гарадаг һэнби», - гэжэ тэрэ халууниие халуун гэнгүй, хүйтэниие хүйтэн гэнгүй, хүдэлмэриин халуун хаһа соо али бүхыгөөрөө оролдожо ажалладаг байһан тушаагаа дурсана. Теэд энээгээр ажал дүүрэшэхэ һэн гү даа, үбһэн абтаба гэхэдэ, намар буужа ерэнхэй, таряа хуряалгада ябаха баатай болохо. Ажалай обоо хүбөө байхада, хэн гэртэнь табихань һэм даа, бригадаһаа тэды хүн ошохо гээд лэ абаад ябашаха. Тиигэжэ таряанда ябахадаа, боолто боодог, бухалладаг байгаа. Удаань Батын Жаргал гэжэ комбайнер эхэнэртэй штурвалда ябаа. Таряа унагаажа, бооһон бухалаа суглуулан һүрилжэ дууһахадаа, тракторай молотилкаар тэрээнээ сохидог бэлэй. «Үбэл болоходо, малда хамһалсаха гэжэ гэртээ, үхэр малдаа ошодог һэм. Аба-мнай хүл муутай байха. Хабар болоходо, үнөөхи таряанда орожо, борнойдо ябаха, газар хахалха, погонщигшье болохо - ябаагүй ажални үгы ааб даа», - гэжэ Дулма хүгшэн хөөрөөгөө үргэлжэлүүлбэ.
Залуу басаган ажал хэһээр ябатараа, 1948 ондо, 23-тайдаа, Сахюурта нютагай, өөрһөөнь 8-9 жэлээр аха Митэбэй Дашадондогтой айл бүлэ болон түбхинөө. Дашадондог айлай хоёр хүбүүдэй нэгэн байһан ха. Теэд бага балшар наһаяа аба эжынгээ ульһа дулаахан энхэрэл соо умбажа үнгэргэхэ хаһань богони байшоо. Таба наһатай ябахадань, эхэ эсэгэ хоёрынь наһа баража, түрэлхидтөө хүн болоһон. Эдир жаахан хүбүүе түрэлхидынь Агада һургуулида оруулжа, Дашадондог 7-дохи болотороо һураад, Улаан-Үдэ ошожо, багшын һургуули дүүргээ. Тэрээ руугаа ажалда орохо саарһатай болобошье, улаан даалин дэгэлээ хулуулгажа, нюсэгэн боложо ошохо аргагүйдөөд, нютагаа бусаһан ха. Тиигэжэ нютагтаа тракторна бригадын учётчигоор ажаллаба. Тэрэ үедэ залуу бүлэ 2-3 хүүгэдтэй болоһон, хоюулаа ажалтай, Шэмэдэй Должид гэжэ тогоошон эхэнэртэ багашуулаа орхёод лэ, колхозой ажал хүдэлмэридэ гарадаг һэн. Нүхэрынь ойр зуура түрүүлэгшэш болоо, ревизионно комиссидаш ябаа. «Дашадондог дайнда найман жэл ябаа һэнби гэжэ хөөрэдэг һэн. Бодото албанда гурбан жэл ябаад байтарынь, дайн эхилһэн», - гэжэ Дулма эгэшэ наһанайнгаа нүхэр тухай хөөрэбэ. 1960 онһоо 1985 он болотор, наһанай амаралтада гаратараа, Аршаантада хуса хараа. Удаань Хойто-Ага, Хүһөөшэ, Урда-Агын үбэртэшье - буусаһаа буусада зөөжэ, 4-5 жэл тухай зуу гаран үхэр харууһалһан байна.
Дулма эгэшэһээ колхозой байдал, эдеэ хоолой хомор саг тушаа асуухада, иигэжэ хөөрэбэ: «Сталин колхоз муу колхоз бэшэ һэн. Дайнай үедэ юумэн хомор, хүшэр лэ саг байгаа аабза. Теэд үбһэ таряан гэжэ олиггүй ургаха, эдеэнэй зүйлдэ һайхан, муухай гэжэ байхагүй, сагаа, аарса юумэ уугаад лэ, юуншье һаань эдеэд лэ ябагдаа. Таряа талха эдихэ эрхэгүй байхабди, тэрэнээ Могойто ошожо тушаахаш. Гаолян, кукуруза үгэдэг һэн. Кукуруза хуураад, хармаандаа хээд ябагша һэмди. Одоо амтатай байха. Муул колхоз байгаагүй даа, түрүүлэгшэнь Намсарайн Жамсаранжаб гэжэ хүн байһан. Балай гэдэһээ ехээр үлдэжэ, туража үхэхөө ябагдаагүй». Дайнай үедэ амархам гэхэ юун сүлөө саг байха һэм, һүүлэйл үедэ ажалша зоноо амаруулха гэжэ колхоз аршаанда, Алхана г.м. газарта эльгээдэг болоо бэлэй. Дулма эгэшын хэһэн ажалай габьяа гэршэлһэн үнэмшэлгэ гэжэ үсөөхэн. Энээниие тэрэ иигэжэ тайлбарилна: «Дайн сэрэгэй үедэ, тэрээнһээш хойшо грамота үгэһыень һанадаггүйб. Панихровский гэжэ хаатанха дарадаг ород хүн байдаг һэн. Тиимэ хаатанха, самсын бүд шагнал гэжэ үгөө агша бэлэй. Одоо хүлни амар ябаа һэн».
Митэбэй Дашадондог Сэбээнэй Дулма хоёр долоон һайхан үри хүүгэдтэй - хоёр баатар хүбүүд, табан дангина басагадтай болоо. Хара ажалда һалирһаар лэ, хүүгэдээ хүнэй зэргэ хүн болгожо үндылгөө, бултандань һургуули һудар хүүлээ. Мүнөө үхи хүүгэдэйнь дүрбэниинь наһанай амаралтада гаранхай. Бэшэниинь Агын «Руно» ООО-до, Улаан-Үдэдэ эмнэлгын газарта хүдэлдэг юм. Аша зээнэр олон даа: буурал сагаан толгойтой Дулма хүгшэн тэдэнэйнгээ тоо мэдэхээ болиһон, хори, дүшэ юм гү гэжэ хэлэжэ, аша зээнэрэйнгээ зураһан зурагуудаар бүрхөөгдэһэн ханада дүтэ табяатай диван дээрэ һуугаа һэн.
