Түрүүшын үдэрһѳѳ эхилээд, Бабуутан малшан болобо. 1941 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай эхилхэдэ, Ринчинэй Бабуугай хүгшэн Цыдыбыл Юндунова, 50 гаран наһатай, 200 гаран толгой һубай үнеэ гансаараа харууһалжа үлэбэ...
Нүхэрынь наһа бараһан байгаа, Бабуев Дугар хүбүүниинь Улаан сэрэгэй албанда мордобо, Цырегма басаганиинь хүндэ хүшэр аргалагдахагүй үбшэндэ дайрагдажа, санаторидо хэбтээ. Хүдэлмэриин хүсэтэй эрэшүүл Эхэ ороноо хамгаалхаяа мордожо, колхозой ажал хүдэлмэри эхэнэрнүүд, үбгэд хүгшэд болон багашуулай гар дээрэ үлѳѳ ха юм, хүн бүхэн 3-4 хүнэй ажал бэе дээрээ даажа абаха уряал дэлгэрбэ. Цыдыбыл Юндуновагай гансаараа малаа адуулаад, үбһэ шэрэжэ эдеэлүүлээд, хохир шэбхыень заһаад, шабааһыень түүгээд, үнеэдээ тарганаар, гарзада оруулангүй ондо оруулжа шададагыень зон гайхалдадаг байгаа. Дүтэ шадар айл зон үгы, колхозой түбһѳѳ, бэшэ малшадһаа холо, Хамагалиин эхинэй Зүүн Жэбхээһэн гэжэ хүндыдэ үбэлжэдэг һэн.
Фронтһоо баяртай мэдээсэлнүүд ерэдэг болобо, манай Улаан Арми дайсаниие ѳѳрынгѳѳ газар уһанһаа зайсуулан үлдѳѳд, ѳѳһэдынь уурхай соо низалан дараха саг дүтэлжэ байба.
1945 оной ханхинама хүйтэн үбэл хиирэһэн шононууд бии болоо гэжэ түбэгшѳѳлтэй мэдээнүүд дуулдадаг болобо. Нэгэтэ үдэшэлэн Цыдыбыл Юндуновагай үхэртѳѳ үбһэ үгѳѳд, мори шаргаар үбһэ асаржа, газаагаа буулгаад, одоол сүлѳѳ орожо, гэртээ ороод, галаа түлин дулаасажа, эдеэгээ хэжэ, орой болоһон хойно эдеэлээд амарха гэжэ хэбтээд байтарынь, гэнтэ олон үхэрэй орилолдоон, аюулай шэнжэтэй муухай шууяан дал сооһоо дуулдаба. Мэгдэһэн хүгшэндэ ямар зэбсэг байха һэм, яараһандаа, ѳѳрѳѳшье мэдэнгүй, үбэлэй хүйтэндэ хүл нюсэгѳѳр, дэгэлээшье үмдэхэеэ мартажархёод, гэрһээ гаража, үхэрэй дал тээшэ хашхарһаар харайшоо һэн ха. Хиирэһэн шоно үхэрэй дал соо орожо, хоёр амба тарган сарнууд түрүүтэй үхэрнүүдтэ мүргүүлжэ үлдүүлээд, нүгѳѳ таһалгада хаалтатай байһан, хүшэеэ муудаһан буруу хашарагуудые бажуужа, орилуулжа байһан байгаа. Тиихэ зуура хоёр сар таһалга хорёогоо эбдээд, буруу хашарагуудаа хамгаалжа, шонотой тулалдажа байба. Цыдыбыл хүгшэнэй хуһамаг соогуур далдаа хүрэжэ ябатар, шоно сарнуудһаа мултаран харайжа гараад, Цыдыбыл хүгшэндэ аһашаһан байгаа. Барижа ябаһан шиидамаараа сохижо тулалдаашье һаа, үрдингүй, хүлдѳѳ аһуулжа унашоо. Энэ үедэ номгон хула мориниинь сахилгаан түргѳѳр гүйжэ ерээд, шонотой носолдошоо. Цыдыбыл Юндунова шонын шүдэнһѳѳ мултаржа, гэр тээшээ гүйбэ, шоно моринһоо мултаржа, хойноһоонь харайгаашье һаа, хүсэнгүй, гэрэй үүдэндэ хаагдаа гэхэ. Сонхоороо харахадань, шоно гэрэй үүдэ һахяад хэбтэшэбэ. Шонодо хазуулһан хүлэйнгѳѳ шарха боогоод, Цыдыбыл хүгшэн сонхоороо шоные адуулжа һууба.
Зүүн Жэбхээһэнэй эхеэр дабахада, 10 тухай модоной газарта Эбэр-Дарһанай фермэ байдаг байһан. Тэрэ шоно энэ фермын үхэр үймүүлээд, Цыдыбыл Юндуновагай үхэртэ ерэһэн байба. Эбэр-Дарһанай фермэдэ һаалишанаар хүдэлдэг эжыгээ эрьежэ ерэһэн, Балжанада багшаар хүдэлжэ байһан залуу хүбүүн Батоев Балжинима энэ ушартай дайралдаа. Фермын һаалишадай тэрэ шоно Цыдыбыл Юндуновагай үхэртэнь орожо байгаагүй юм аа гү гэлсэхэдэнь, Балжинима тэндэ ошожо туһалалсахам, аюул боложо болохо гэжэ һэримжэтэй байхыень дуулгаха гэжэ эртэлэн гараһан байгаа. Цыдыбыл хүгшэнэй үүдэндээ шоно һахюултай һуужа һуутарнь, хазаар моритой хүн харагдаа һэн. Һая үдэр боложо, бүрэг-бараг байгаашье һаань, Балжинима һэргэмжэтэй ябаһан ушарһаа үүдэнэй хажууда хэбтэһэн шоные обёорбо. Түлеэнэй хажууда моринһоо харайжа буухатайнь хамта шоношье гүйжэ ерэбэ. Талаан болоходоо, түлеэ сабшадаг һүхэ шүүрэн абаад, Балжинима Батоев сабшажа үрдингүй, носолдошоо һэн ха. Шуран залуу хүбүүн шонын шүдэндэ оронгүй, бахалуурһаань бажуужа унагаагаад, шоные сабшажа алаа һэн.
Балжинима Батоев тэрэ дороо энэ аюул тухай зондо дуулгажа, Цыдыбыл Юндуновада туһаламжа үзүүлхэ хэмжээ абтаһан юм. Шононь хиирэһэн гэжэ тодороод, Цыдыбыл Юндунова Агын больницада тарилга хүүлэһэн юм. Зүгѳѳр дайнай үедэ тарилгын эмынь болзорһоо үнгэршэһэн, тиимэ шэнэ эм Шэтэдэшье олдоогүй. Тарилга хүүлээшье һаань, туһа болонгүй, Цыдыбыл Юндунова наһа бараһан байна.
Балжинима Батоев баатарлиг хатуу ажалда эхэнэрнүүдэй туйлажа байхые бэеэрээ үзѳѳд, ѳѳрынгѳѳ ажал орхижо, колхозой ажалшан боложо, түрэл колхоздоо, Эхэ орондоо ѳѳрынгѳѳ нэмэри оруулха гэжэ шиидэһэн байгаа. Тэрэ сагһаа хойшо Балжинима Хойто-Агын Ленин колхоздо хүдэлдэг, нютаг соогоо хүндэтэй ажалшан болоод ябажа байнхай.
Цыдыбыл Юндуновагай һүүлэхэнээр олон жэлдэ хүндэ хүшэр үбшэндэ нэрбэгдэһэн Цырегма басаганиинь наһа бараа юм. Улаан Армиин алба дүүргэжэ, Бабуев Дугар хүбүүниинь дайнай һүүлээр нютагаа бусаад, Урда-Агын Чапаевай нэрэмжэтэ колхоздо олон жэлдэ уран бэрхэ дархан, ямаршье ажалда шадабаритай бэрхээр хүдэлжэ, эрхим һайн ажалшан, түрүү колхозник боложо, арад зондоо хүндэтэй хүн болоо һэн. Дугар Бабуевай гэр бүлэ, хүүгэдынь Урда-Агада ажаһуудаг.
Цыдыбыл Юндуновагай баатаршалга ургажа ябаһан залуу үеын хүүгэдые хүмүүжүүлхэ ябадалда ехэхэн нүлѳѳтэй, мүн һайн жэшээ юм.
