Агаһаа гарбалтай оргодой бодонгууд омогой Долгорой Монголой Санжимитэб аха Эрээнцав һууринда ажаһуудаг. Бооржын аймагай Соловьёвск нютагай хилэ гарадаг газараар урагшаа забдажа, Чулуунхороот һомоной түб Эрээнцав һуурин хүрөө һэмди. Энэ болбол бидэнэй гурбан үдэрэй аяншалгын «замай үүдэн» байгаа. Эндэ шухала юумэ тэмдэглэмээр: буряад һомонуудаар ябаха зорилго тухаймнай мэдээд, хилын ахамад ажалтан Эрээнцав һуурин бидэниие дахуулжа, нютаг соогоо хүндэтэй Монголой (хүнэй обог) Санжимитэбэйдэ хүргөө, өөрөөшье айлшанай эрхээр айлда орожо, олоной хөөрэлдөөндэ хабаадаа һэн.
Санжимитэб ахын абын нагасанар Тугшанһаа гарбалтай, 1915 ондо Самбуутан гэжэ айл Монгол руу зөөжэ ошоһон, харин нагаса талань Агын Шулуутайһаа гараһан байна. Түрэлхидынь гэхэдэ, Үбэр Аргалида Санжын Санжадай Сэрэгма, хүрьгэн Валерий Сандаков гээд байха. Санжимитэб ахын эжынь - Санжын Санданай Сэбэгмэд. Нагаса абань 1937 ондо дайшалхы һүзэггүйшүүлдэ Монголдо баригдажа буудуулһан. Тэрэнэй нэгэ хүбүүниинь Агын дасанай лама байһан - сэмүүн сагай мунхаг манан соо хуби заяаниинь төөриһэн, мүнөө болотор һураггүй. Санжимитэб ахын аба Долгорой Монгол гэгшэ Халхын голой дайнай үедэ сэрэгэй һургуулида багшалжа, сэрэгшэдые бэлэдхэдэг байһан. 25 жэл хүдэлөөд, наһанай амаралтада гарахадаа, элинсэгэйнгээ байдалда бусан, малшан болоһон байна. Энэ хүн буряад монгол түүхээр, аман зохёолоор һонирходог байжа, тусхай дэбтэр соогоо дуунуудые, шүлэгүүдые бэшэдэг һэн. Санжимитэб ахын томо гэр соо хойно ханада үлгэһэн баярай ба Хүндэлэлэй грамотануудай, баярай бэшэгүүдэй, фото-зурагуудай дунда абынь гар бэшэг гамтайгаар шэл доро табигданхай - энэ хадаа арадай дуунай үгэнүүд. Санжимитэб аха абынгаа жэшээгээр арадайнгаа түүхэ ба соёл сахин, дээдэ үеынхидэйнгѳѳ заншалаар байдалаа барин, омог дорюун ажаһууна бэшэ гү? Набтар шэрээ дээрэхи телевизор дээрэнь гоёлой бэшэ, жэнхэни тойробшо малгай табигданхай, тээ саана ханада буряад дэгэл үлгэгдэнхэй - һайндэрнүүдтэ үмдэгдөөд, бэшэ сагта ханза руу хадагалагдадаг бэшэ, байн-байн хэрэглэгдэдэг гэжэ эли. Урда сонхо доро эжынь оёдолой хүлэй машина - урдын оньһон хэрэгсэл мүнөө болотор хүдэлдэг зандаа, хүнэй ородог гарадаг газарта табигданхайшье һаа, дээдэ үеынхидһөө ерэһэн эд гамтайгаар хэрэглэгдэнэ.
Санжимитэб аха туулай жэлтэй, 1951 ондо түрэһэн. 1962 ондо гэртэхинээрээ Дашбалбар һомонһоо Чулуунхороот зөөжэ ерэһэн байна. Мүнөө байгша буусадаа үнинэй ажаһууна, анхан эндэл абынь һэеы гэр табяатай байһан юм. Уужам сомор хорёо соонь хоёр модон гэр, элдэб сарай, байшангууд баригданхай. Гэрыень тойроод шасаргана, мойһон, үлир, ранеткэ ба үхэр нюдэн ургана. Хорёо соо сэсэрлигһээ гадна огород ба теплицэ байна - зарим ургамал мүнөө һуулгагданхай. Уһанай асуудал орёо бэшэ: энэ нютагай айлнууд гү, али хотон бүхэн хамтаржа, уһа гаргадаг (гурбан айл нэгэ худагтай, уһаяа соргоор гүйлгэдэг). Санжимитэб ахын абын һэеы гэр хуряагдаад хадагалагданхай. Юундэ бусад зон шэнги һэеы гэрээ табинагүйб гэхэдэ, тэрэниие хушаха бүреэһэн муудаа гэнэ. Эндэхи зон хэрэгсээжэ ябаһан юумэндээ гамтайгаар хандадаг байна. Гэр соо хэрэглэгдэдэггүй зөөри нобшоржо байхагүй. Алишье хүдөө айлда ороходомнай, гэр доторнь сомор, сэбэр. Жэшээлбэл, Баяндун һомондо ажаһуудаг наһажаал Бүтүүхэйн Болод гэгшэ малшанайда буужа хөөрэлдэхэдэмнай, иигэжэ элирээ һэн: бидэнэй ороод һуугша һэеы гэр энэ хүнэй залуудаа һамга асаржа, гэр бүлэ болоходонь, абань үгэһэн байгаа...
Санжимитэб аха Улаан-Баатарта багшын мэргэжэл олгодог дунда мэргэжэлэй һургуули дүүргээд, 4 жэлэй дараа дээдэ һургуулида ороһон. Чулуунхороот һомоноо бусаад, нютагай дунда һур-гуулида түүхын багшаар, һүүлдэнь захирагшааршье 38 жэл хүдэлһэн намтартай, 6 жэлэй саана наһанай амаралтада гараһан. Наһанайнь нүхэр Дэлгэр эгэшэ Халхын голой талаһаа гарбалтай (эндэһээ 600-гаад модо урагшаа), номой санда хүдэлһэн. Мүнөө хоюулаа гэрэйнгээ ажал хээд, сэдьхэл тэнюун амарнад. Санжимитэб ахатан 4 хүүгэдтэй: 2 хүбүүд, 2 басагад. Гурбан хүүгэдынь Улаан-Баатарта, нэгэниинь Чойбалсанда ажаһуунад. Буряад хэлэ гэр дотороо хэрэгсээдэг тухайнь Санжимитэб ахаһаа асуухада, гансал басагаяа тухайлдаг гэбэ, бусад хүүгэдынь монгол хэлэтэй. Өөр тухайгаа Санжимитэб аха иигэжэ хэлээ һэн: «Хүүгэд ябахадаа, буряадаар лэ хөөрэлдэжэ ябаһан хүм, гэртэмнай буряад хэлэн шухала байгаа. Манайхин «Байгал» сэтгүүл Улаан-Үдэһөө захидаг һэн, бишье уншагша һэм. Залуудаа Улаан-Баатар ошожо һурахадаа, хүсэд халха аялгатай бологдоо һэн. Танай хэлэһэн «барайгар» (будаа, рис) гэжэ үгэ багадаа мэдэдэг һэм, харин мүнөө мартааб. Гэбэшье буряадаар дуугарха гэһэн минии мэдэлэй бэшэ ген байна агша гү? Анханай хэрэглээгүй буряад үгэнүүд мүнөө аманһаам мэнэ-мэнэ гараад лэ байха. Түрэлхи хэлэмни мартагдаагүй ха юм».
Санжимитэб ахын абари зан, ажабайдал - бүгэдэнтэй танилсахадаа, буряад айлда буужа, буряад хүнтэй хөөрэлдэнэбди гэжэ тодо мэдэрэгдээ һэн. Үндэһэн дэгэлээ үмдөөд, гансата буряад болошодог һаа, арадаймнай ерээдүй һүн сагаан дэмбэрэлтэй байха һэн. Теэд арадаймнай һайхан сэдьхэл дээдэ үеынхидэймнай захяа болохо нангин һургаал, хэлэн, соёл ба ёһо заншал дээрэ үндэһэлнэ. Эдэ бүгэдые өөрын ажабайдалдаа оруулһан хүн буряад гэжэ нэрлүүлхэ эрхэтэй. Монголой Санжимитэб аха иимэ зоной, аха захатанай тоодо ороно.

You have no rights to post comments