Юундэ кино-зүжэг гэжэ нэрлэгдээб гэбэл, киногой гол удха алдагдангүй, үе-үе болоод лэ дэлгэсэ дээрэхи үйлэнүүд театрай тайзан дээрэ үргэлжэлнэ.Иимэ онсо өөрын шэнжэтэй бүтээл харагшадта дурадхагдаа бшуу.
   Киногой удхыень Монголой Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Бямбаагийн Баярмагнай найруулан бэшэһэн байна. Тэрээнтэй болон наһанайнь нүхэртэй - Монголой арадай артист, кинорежиссёр Агваанцэрэнгийн Энхтайвантай «Амар сайн» театрай захирал Оюна Дарижапова эртэ хабар Улаан-Баатарта уулзаһан, иимэ түлэблэл бэелүүлхэ тухай хэлсэһэн байна. Теэд киногой удха найруулһан зохёолынь монгол хэлэн дээрэ, бүхыдөө түлэблэлэйнь түсэб ород хэлэн дээрэ байба бшуу. Тэдэниие буряад болгохо асуудалай гарахада,    О.Ш.Дарижапова Николай Шабаевта хандаһан байна. Мэдээжэ поэт, сэтгүүлшэн Н.Ч.Шабаев хадаа Буряадай драмын театрай уран зохёолой таһагые даагшаар арбаад жэлэй туршада хүдэлһэн, тайзан дээрэ табигдаха зохёол гээшэ ямар байхаб гэжэ һайн мэдэхэ хүн юм. Тэрэ ородһоошье, монголһоошье текстнүүдыень оршуулаа. Хэһэн ажалынь киногой эхилхэһээ харагдаба бшуу: гаршагынь, энэ ехэ бүтээлдэ хабаатай зониие, гол дүрэнүүдыень нэрлэһэн титрнүүд гэхэшэлэн буряадаар, алдуугүйгөөр бэшэгдэһэниинь сэнтэй. Буряад кино харахаяа ерэгшэд аржытар буряадаар бэшээтэй байхадань урмашаа ёһотой.
   Кино-зүжэг соо Онон гол шадар 9-дэхи зуун жэлдэ болоһон үйлэ хэрэгүүд харуулагдана. Энэ хадаа Хоридой мэргэнэй Хори-түмэд нютагтань булга, хэрмэ зэргын ан гүрөөл агнахые хориходонь, буруушаан муудалсажа, Бурхан халдуун гэжэ ан гүрөөлөөр элбэг газар руу арад түмэнтэеэ нүүжэ ябаһан саг. Эндэл Хоридой мэргэн ба Баргуужан-гya хоёрой үри - Алан-гуа басаган Добуу мэргэнэй һамган боложо, хоёр хүбүүдые түрөө. Һүүлдэнь Добуу мэргэнэй үхэһэн хойно үшөө гурбан хүбүүдые түрэһэн түүхэтэй. Хэнэй хүбүүд гээшэб гэжэ ехэ хоёр хүбүүдэйнгээ һэжэглэхэдэ, Алан-гуа иигэжэ хэлэбэ: «Һүни бүри сагаан шара хүн гэрэймнай үрхэ, тооноор гэрэл туяа сасаруулhаар нэбтэрэн орожо, минии хэбэлые эльбэхэдэнь, элшэнь орожо шэнгэдэг hэн. Тэрэ хүн һара наранай туяарха үеэр гаража ошодог бэлэй. Тэрээнhээ уламжалбал, тэнгэриин хүбүүд болоно бэзэ. Дэмы яахадаа таанар хэлсэнэбта. Хара толгойтой хүнтэй адлидхажа яажа болохоб…». Эндэһээ удхалхада, «тэнгэриин изагуур» гэһэн ойлгосо, нэгэдэхеэр, энэ нюусада, «тэнгэриин хүбүүдтэ» хабаатай. Хоёрдохёор, Бямбаагийн Баярмагнайн тайлбарилһаар, бүхы монголшууд сагаан яһатан болоно: дэлхэйн бүхы яһатан соо гансал монголшууд онсо тэмдэгтэй – габадаа хүхэ толботой түрэдэг зон. Тиимэһээ изагууртан, тэнгэриһээ уг гарбалтай болонобди гэһэн һанамжа тэрэ дурадхана.
   Зүгөөр кино-зүжэгэй гол удхань эхын алтан һургаал болоно. «Таанар, табан хүбүүдни, нэгэл хэбэлhээ түрэhэн бэшэ гүт. Таанар ганса гансаараа ябаа һаа, нэгэ-нэгэ мүшэр шэнги бэлэхэнээр хүндэ диилдэхэт. Таанар эбтэй эетэйгээр нэгэдэбэл, тэрэ баглаа болоhон табан мүшэр мэтээр бүхэжэжэ, хэндэшье бэлээр диилдэхэгүйт», - гэжэ нэгэ-нэгэ годли хухалһан аад, табан годлиин хүлигэ хухалжа шадаагүй хүбүүдтээ һургаал болгон, Алун-гуа эхэ захина. Энэ захяаень Чингис хаанай эжы Оулэн хатан ходо дабтадаг байһан гэжэ эли.
   Мүнөөшье нэгэ айлай хүүгэдтэ, нэгэ угайхидта, нэгэ арадта хэлэгдэхээр, ганса нэгээрээ ябабал, хэншье бэшэт, хамтарбал – ехэ хүсэн, хэндэшье диилдэхэгүй, өөрын үгэтэй ябахат гэжэ тайлбарилхаар сэнтэй һургаал мүн. «Мүнөө дэлхэйн 150-яад гүрэндэ «Монголой нюуса тобшо» шэнжэлнэд, аминдаа Алан-гуагай түүхэ шудалдаг эрдэмтэд олон юм. Алан-гуада иимэ ехэ анхарал хаанаһаа эхитэйб? Магад, нэгэл эхын хэбэлһээ түрэһэн аха дүүгэй хүүгэд дэлхэйн 5 түбидэ – Азида, Европодо, Африкада, Америкэдэ, Австралида ажаһуунад. Тиигэбэл Алан-гуа эхын захяа – табан түбидэ эбтэй байхын захяа болоно», - гэһэн бодолтоёо Б.Баярмагнай хубаалдана һэн.
   Бүхы үйлэ хэрэгүүдые А.Энхтайванай зохёоһон аятайхан хүгжэм үдэшэнэ. Олон диалог-хөөрэлдөөнүүд шүлэглэн бэшээтэй. Шүлэг бүхэндэнь хүгжэм зохёогдонхой. Энэ хүгжэм олондо һайшаагдажа, удахагүй агынхидай телефон бүхэнһөө зэдэлжэ байха хаш гэжэ Н.Шабаевай хэлэгшэ зүйтэй.
   Кино-зүжэг харагшадай сэдьхэл нилээд хүдэлгэбэ гэжэ адаглахаар байгаа. Гоё һайхан байгаали, урдын баян түүхэ, киногой гол дүрэнүүд – барандаа танил нюурнууд, омогорхохоор даа! А.Энхтайванай «IDUGAN entertainment» гэһэн кинокомпаниин хүдэлмэрилэгшэдэй: компьютерна графика зохёогшодой, уран шэмэглэгшэдэй, артистнарые хүгшэн, залуу болгодог мэргэжэлтэдэй хүсөөр эдэ бүгэдэ үнэншэмэ бодотоор зураглагдаа. Теэд иимэ байгаалитай, иимэ түүхэтэй зомди гэжэ илангаяа залуу үетэмнай мэдэхэ гээшэ гү гэһэн бодол толгойдо ороно. «Бидэ түүхэеэ, соёлоо, хэлэеэ үзэхэ, мэдэхэ ёһотойбди», - гэжэ Агын тойрогой Захиргаанай соёлой болон тамирай таһагай дарга Булат Бальжинимаевай хэлэһэн үгэнүүд гүн удхатай. Түүхэтэ үйлэ хэрэгүүд мүнөө дэлгэсэдэ табигдажа, кинодо хабаадагшад, байгаалимнай, нютагнай мүнхэлэгдэбэ ха юм.
   А.Энхтайванай тайлбарилһаар, мүнөө тайзан дээрэ табигдаһан зүжэг баймга кино болгогдохоор хараалагдана. Тиигэбэл энэ кино-зүжэг бүхэли фильм болохо бшуу. Иигэжэ Агын «Амар сайн» театр болон Улаан-Баатарай «IDUGAN entertainment» гэһэн кино-компани хоёр суг ажаллаха түсэбүүдые табиһаар...

You have no rights to post comments