Багахан станцида
Могойтын аймагта шэлэ хадануудаар хүреэлэгдэһэн, түмэр харгы барилгада хабаадаһан буряадуудай дурасхаал мүнхэлжэ нэрлэгдэһэн Бурятская гэһэн багахан станци бии юм. Эгээл энэ станцида 1920 оной намар ерээдүйн Баатар Александр Иосифович Парадович түрэһэн байна. 1937 ондо абынгаа наһанһаа нүгшэхэдэ, арбан долоотойхон Александр хүбүүн тэрэ үедэ Шэтын можын бүридэлдэ байһан Доодо Үдэ хото зөөжэ ошоһон. Шэнэ газарта зөөжэ ошоһон Александр Иосифович аймагай хэлхеэ холбооной контородо кассираар ажаллажа эхилээ.
Удангүй, нэгэ хэдыхэн жэл болоод байтарынь, һүрдэмэ аюултай дайн эхилбэ гэһэн мэдээн дуулдаба. Эгээл тэрээхэн үедэ Красноярскын хизаарай Ачинск хотодо ажаһуудаг түрэлдөө ошоод байһан Александр Парадович 1941 ондо Ачинскын аймагай сэрэгэй комиссариадаар Улаан Армида татагдажа, Эсэгэ ороноо хамгаалха нангин уялга дүүргэхэеэ шуһата зэбүүн дайнда мордоһон байна.

«Хүлдэсэгүй» шэрхи байжа…
Александр Парадович һарын туршада сэрэгэй бэлэдхэлдэ ябаад, Ленинградай можын Тихвин хото шадархи Волховско фронтдо эльгээгдэжэ, түрүүшынгээ хатуужал гараа гэхэдэ алдуугүй. Тэндэ санашадай 59-дэхи батальондо взводой командирай туһалагшаар дайлалдаһан байха юм. Александр гэнтэ командирай туһалагша болошоогүй, тэрэнэй боро шэрхииень сэрэгэй дарганар ажаглаһан юм. Үнэхөөрөө, 50 градус хүрэтэр хүйтэрдэг шэрүүн уларилтай газарта үндыһэн хүбүүн хүйтэниие хүйтэн гэхэгүй, юумэндэ ядархагүй, хүдэр, шанга бэетэй байгаа. Ондоо можонуудһаа сугларһан хүбүүдэй хүйтэндэ ядажа байхадань, Александр Парадович һэншье гэхэгүй, энеэжэ байха: «10 градус гээшэ хүйтэн гээшэ гү? Бурятская станциһаа холо бэшэ оршодог Седловайн дабаанда 50 градус хүрэтэр хүйтэн буудаг! Эрэшүүл тэндэ хэдэн хоногоор агнуурида гарадаг юм лэ!»… Тиигэжэ тэрэ «хүйтэнһөө айдаггүй, «хүлдэсэгүй», хүдэр хадаа санашадай взводой командирай туһалагша болохош» гүүлэһэн ха.

Баатаршалгынь түлөө - шагнал
1941 оной декабрь һарада Александр Парадович Тихвин хото сүлөөлэлгэдэ ха-баадалсаа. Эсэгэ оронойнгоо түлөө дайлалдажа ябаһаар, хойто хабарынь дайсанай һомонһоо шархатажа, госпитальдо аргалуулһанайнгаа удаа Удмуртиин АССР-эй Глазов хотын Ленинградай ябаган сэрэгэй училищида һурахаяа эльгээгдэһэн байна. Теэд тэрэ училищияа дүүргээдүй байтарнь, Сталинград шадархи байлдаан эхилжэ, Сталинград хото хамгаалхаяа суута 39-дэхи гвардейскэ стрелково дивизидэ эльгээгдэбэ. Үдэр һүнигүй үргэлжэлһэн дошхон хэрзэгы байлдаан, түерөөн наяраан, снарядуудай тэһэрээн – иимэ хүндэ хүшэр эрхэ байдалда тагнуулшад, тэрэ тоодо нютаг хүбүүмнай дайсанай хороһон газарнууд, уурхайень шэнжэлхэ, харуулшадыень үгы хэхэ, дайсадые баряанда абаха, сэнтэй мэдээ, саарһа данса асарха гэхэ мэтын түлөө зоригтой ябадал гаргадаг байгаал даа.

1943 оной эхиндэ дахин шархатаад, арга абажа эдэгэһэн. Тэрэл жэлэй намар гвардиин сержант Александр Парадович Украинада Днепр мүрэнэй зүүн бэеын газарнуудые сүлөөлэлсэхэ дайшалхы хэрэгтэ шалгарһан юм. Октябриин 24-эй үдэр тэрэ десантна бүлэгтэй хамта онгосоор дайсанай һомон доро Днепр мүрэниие гаталжа, шабын түмэрөөр бариһан хаалтаар (заграждение) гараха харгы зам түхеэрһэн байна. Тэндэ дайсанай һомонһоо алдалан унаһан ротынгоо командирай орондо шадамар бэрхээр десантна бүлэгөө ударидан, дайсанай окопто добтолон орожо шадаһан. Мүн манай сэрэгшэдэй ерэтэр, тоогоороо орогүй булюу дайсанай хэдэн добтолго сухарюулан сохилсоһон байна. Тиигэжэ командованиингаа үгэһэн даабари эрхимээр дүүргэхын хажуугаар эрэлхэг зориг харуулһанайнгаа, баатаршалга гаргаһанайнгаа түлөө СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй 1944 оной февралиин 22-ой зарлигаар, Александр Иосифович Парадович Советскэ Союзай Геройн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн, мүн Ленинэй орденоор болон «Алтан Одон» медаляар шагнагдаһан гээшэ.

Гэдэргээ эрьен харахадань…
Хожомынь Александр Иосифович Украинада дайлалдажа, үхэл амин хоёрой хоорондо үнгэрһэн тэдэ үдэрнүүдые дабажа гараһан тушаагаа иигэжэ дурсаһан байдаг: «Октябриин 14-дэ 39-дэхи гвардейскэ Барвенковскэ дивизи Запорожье эзэлээд, табан үдэр болоһон хойно 21 тагнуулшадые Днепропетровск шадар абаашаа. Бидэ Днепропетровск хотоһоо урагша, Жуково хотын тушаа урдань, зургаан модо зайда түбхинэбэбди. Энэ газарта Днепр мүрэн 900-950 метр үргэнтэй байгаа. Тээ доогуураа Днепр мүрэн томо шулуунуудтай байжа, тэрээгүүрнь яашье тамаржа гаталхаар бэшэ һэн. Баруун эрьедэнь шабын түмэрөөр 3 дабхар хаалтанууд бариг-данхай, эрьеын үндэр 18-20 метртэ хүрэнэ. Тэрэ хаалтануудтань минэнүүд табяатай, гадна гурбан ряд траншей малтагданхай, модо шоройгоор бэхилһэн буудалгын газарнууд, блиндажнууд байгаа. Тиимэһээ Днепр мүрэниие шэмээгүй, нюуса далдаар гаталхын түлөө артиллериин тулга туһагүйгөөр ганса онгосоор гаталжа гараха ёһотой байгаабди. Һүниин 12 сагта захиралтын үгтэхэдэ, бидэ онгосодо һуугаад, нүгөө эрье руу тамарбабди. Мүрэнэй тэн хахадыень гаталаад байтарнай, огторгой өөдэ немецкэ ракетэ дэгдэшэбэ. Дайсад онгосыемнай обёоржо, буудажа оробо. Бидэ нүгөө эрьедэ түргэн гараха гэжэ аһан шадалаараа һэлюурдэжэ, элүүр энхэ зомнай шархатаһануудаа һэлгэн тамарбабди. Зуугаад метрэй зайда дүтэлөөд байхадамнай, снарядай тэһэрэлгэһээ онгосомнай хүмэришоо бэлэй. Тэрэ үдэр ротын командир, 8 сэрэгшэднай алдалан унаа, амиды үлэһэн бэшэн эрье тээшэ тамарбабди. Командирайнгаа үүргэ өөр дээрээ абажа, бэшэнээ дахуулан, дайсанай бэхижүүлгэ һулашаг гэжэ зүб хараалжа, дайсанда мэдэгдэнгүй шабын түмэр дундуур гарабабди. Теэд урдаһаамнай дайсад таһалгаряагүй буудажа эхилбэ. Манай талаанда һомоной дайрахаар бэшэ газарта ябаабди. Тэрээниие һамбаашалан, эгсэ эрье өөдэ гаража, нэгэ хэды метр алхалаад, бэхилэгдэһэн буудалгын газарта хүрэбэбди. Тэндэнь һомо хэрэгсэлтэй хайрсаг олдожо, буудалгын газарыень гранатаар шэдэжэ, дайсанай долоон хүнииень хюдаад, гурбан пулемёдыень абабабди. Пулемёдуудтай, патронуудтай, долоон хайрсаг гранатануудтай болоһон тагнуулшад дайсанай хороһон газар дэбисхэр үргэдхэн эзэлжэ эхилээбди. Дайлалдаһаар байтарнай, артиллеристнүүд, связистнууд туһалхаяа ерээ һэн. Тэдэнэй аша туһаар дайсад гэдэргээ сухариһан байна».

Агуу Илалта
Дайгаар Днепр мүрэниие гаталһанайнгаа удаа Советскэ Союзай Герой Александр Парадович Апостолово, Одессэ, Люблино г.м. хото һуурингуудые сүлөөлэлгэдэ, Вислэ мүрэнэй эрьедэхи Магнушевска плацдарм эзэмдэлгэдэ хабаадаһан юм. 1944 оной намар тэрэ Казахстанай Кустанай (хожомынь Костанай болоһон) хотодо оршодог Сталинградай авиационно училищи эльгээгдээ. Тэндэл Агуу Илалтые угтаа.
1946 ондо сэрэгһээ табигдажа, үндэр наһатай үбгэн болотороо Казахстанда ажаһууһан. Зүгөөр түрэл станцияа наһанайнгаа эсэс болотор ехээр һанажа гунигладаг байһан. 1968 ондо Кустанайн харгын техникум дүүргэжэ, тэндээл харгын ехэ эмхиин даргын орлогшоор хүдэлөө.
Александр Иосифович Парадович Кустанай хотодо 2001 оной декабриин 13-да наһа бараһан байна. Ленинэй орден, «Алтан Одон» медальһаа гадна тэрэ Эсэгын дайнай 1-дэхи шатын орденоор, «Крест за боевые заслуги» гэһэн американска медаляар шагнагдаһан. Мүн ехэнхи наһаяа үнгэргэһэн Костанай хотын хүндэтэ эрхэтэн байһан юм.
Хэдыш хари газарта ажаһуужа, ажаллажа ябаашье һаань, эндэһээ гарбалтай зоноо, Агуу Илалта асаралсаһан Баатар хүбүүдээ нютагаймнай ажаһуугшад мартадаггүй һайхан заншалтай.

You have no rights to post comments