Хэдэн зуун жэлэй саада тээ бии болоһон «хорхог» эдеэнэй түүхын хуудаhа ирахада иимэ. Чингис хаанай тогоошон «боолго» гэжэ нэрэтэй эдеэ hанаhан ха. Хониной арhан соо халуун шулуунуудые мяхатайгаар хэжэ, тэрэнэйнгээ амhарыень бүтүүлээд, хэды сагай туршада байлгаад туршахадань, мяханиинь болошоод байгаа hэн гэхэ. Тэрэниие бэлдэхын түлөө түрүүн хони гаргаха, гэдэhэ доторыень ажаллаха хэрэгтэй. Мүнөө сагай эрхээр залуушуулай дунда эдэ бүгэдые зүбөөр хэхэ зон үсөөн. Тиимэhээ Агын тойрогто Хорхогой нааданай эмхидхэгдэhэниинь удхатай.
Хорхогой наадан 3 шатаар эмхидхэгдээ: нэгэдэхи шатада хабаадагша бүhэтэйшүүл гаргаhан малаа үбшэхэ, мяхыень эбдэжэ, үе үеэрнь булгалха ёhотой байгаа. Хоёрдохи шатада эхэнэрнүүд гэдэhэ доторыень ажаллаа. Гурбадахи мүрысөөндэ хабаадагшад хорхог шанаа ба гэдэhэ дотороорнь эдеэ буйлуулаа.
Түрүүшынхеэ эмхидхэгдэhэн Хорхогой наада хүтэлэн ябуулагша Николай Цыремпиловэй уряа доро хабаадагшад амииень табюулаатай хонидтоо гүйлдэжэ дүтэлөөд, арhыень үбшэжэ эхилээ.
Түрүүшынхеэ олоной нюдэн доро хони гаргаhандаа гү хабаадагшад сэдьхэлээ нилээд хүдэлэнги, тиибэшье можо бүхэн бүхы арга шадалаараа боложо, түргэн саг соо хони гаргаха гэжэ оролдоо. Жэшээлбэл, мүрысөөнэй эхилhээр 12 минута 34 секундын үнгэрхэдэ, Дулдаргын аймагай хабаадагша хониной мяха дүрбэн газар хубаажа байгаа. Хабаадагша бүхэн хони гаргаха өөр өөрын дүршэлтэйгөө харуулаа. Удангүй гэдэhэ доторынь гаража, эзэн эхэнэрнүүдэй ажал эхилээ. Хабаадагша эхэнэрнүүд эгээл түрүүн hэмжэн өөхыень суглуу-лаад абана, гүзээ, һархинсаг, бүдүүн, нарин гэдэһэнүүдыень шабааһанһаань арилгана, шобторно. Мяхаяа үе үеэрнь эбдэжэ дүүргэhэн бүhэтэйшүүл эхэнэрнүүдтээ туhалаа. Мүрысѳѳнэй дүримѳѳр, үбгэ һамган хоёр лэ бэе бэедээ туһалха, хажуу тээһээ хүн оролсохогүй байгаа. Жэшээнь, Могойтын аймагай хабаадагша эхэнэрэй хэжэ байhан ажалаа олондо харуулжа хэхэ аад, зонhоо холо болоод гэдэhэ ажаллахадань, хүтэлэн ябуулагша зэмэлнэ hэн.
Хабаадагшадай хажуугаар hанаагаа зобоошод олон, мэдэхэгүй юумэнүүдыень hэмээхэн хэлэжэ үгэнэ. Зоной дундаhаа «бү яара!», «түргөөр!» гэлдэхэнь мэнэ-мэнэ дуулдаа.
Хони гаргажа эхилhээр 33 минута 50 секундын үнгэрхэдэ, Дулдаргын аймагай Аюр ба Цыцыгма Цыдендоржиевтан ажалаа дүүргэжэ, гараа үргэбэ. Жюриин гэшүүд можо бүхэнэй үбшэhэн арhыень, мяха хэр сэбэрээр эбдэhыень, гэдэhэ хэр сэбэрээр аршаhыень сэгнэн хараа.
Мүрысөөнэй эсэстэ «Мүнөө сагта хони гаргаха хүбүүд, гэдэhэ аршаха басагад үсөөн боложол байна. Харин ёhо заншалаа саашань дамжуулха ёhотойбди. Энэ мүрысөө үргэдхэжэ, далижуулжа, хүгжөөхэ хэрэгтэй…», - гээд Агын Буряадай тойрогой Захиргаанай тамирай таhагай дарга Булат Бальжинимаев тэмдэглээ hэн.
Гурбан часай туршада можонууд хорхог, бүхэлеэр мяхан, эльгэн эреэлжэ, хошхоног, хуураhан шуhан, орёомог гэхэ мэтэ эдеэнүүдые буйлуулжа, хоол бүхэниие зохидоор тааруулан, шэрээ дээрэ дэлгээжэ, жюриин үзэмжэдэ дурадхаа. Шэрээгээ хамгаалхадаа, Агын аймагай Амгалан ба Билигма Дармаевтан нэгэ хониной мяханай 51 хүндэ хүртэдэг тухай болон бүhэтэй хүнэй ба эхэнэрэй урда ямар мяхан табигдадаг бэ гэжэ хөөрэжэ үгѳѳ hэн. Дулдаргын аймагай Цыдендоржиевтан 11 зүйлэй эдеэ буйлуулжа, дэлгэрэнгыгээр хөөрөө. Ага тосхоной Жаргал ба Саяна Жалсандоржиевтан угсаатанай үбэлдөө ба зундаа буйлуулдаг байhан эдеэнүүд болон яажа хорхог шанаhан тухайгаа хөөрөө. Могойтын аймагай Дарма ба Цыцыгма Ринчиновтэн буйлуулhан эдеэнүүдээ тоолоо, хажуугаарнь гүзээн соо хабhа, нюрганай яhа, hээр, хартаабха, hонгино, амта оруулдаг зүйлнүүдые хэжэ, гүзээнэй амhар бүтүүлээд, шүлэн соо болгоhоноо мэдүүлээ. Жюриин гэшүүд эдеэн бүхэнhөө ама хүрэжэ, сэгнэлтэнүүдые табяа. һүүлээрнь можонууд харагшадые шэрээдээ урижа, хорхог болон бэшэшье хоолhоо хүртүүлээ.
Хорхогой нааданай эхиндэ сенатор Баир Жамсуев үгэ абахадаа: «Энэ фестиваль заншалта мал ажалаа хүгжөөлгэдэ, хонидойнгоо тоо олошоруулха хэрэгтэ түлхисэ боложо, хизаарай бүхы ажаhуугшадые, айлшадые hонирхуулхань лабтай», - гэжэ хэлээ hэн. Хэр угhаа буряадууд мал ажаллажа байhан ха юм. Аба эжынгээ хэжэ ябаhан ажал мартангүй, ёhо гуримаа алдангүй, зандань залуушуулдаа дамжуулха байгаабди гэhэн уряатай мүрысөөнүүдые али болохоор дэмжэхээр.
Валентина ЦЫРЕНЖАПОВА.
