Агын тойрогой 80 жэлэй ойн баяр ёһололнуудта хабаадаһан Буряад ороной делегациие Буряад Республикын правительствын түрүүлэгшын орлогшо, хүдөө ажахын ба эдеэ хоолой сайд Даба-Жалсан Чирипов ударидажа ябаа. Бидэ Даба-Жалсан Шагжиевичтай уулзажа, буряад хэлэн, буряад үүлтэртэ мал, Буряадай хүдѳѳ нютагуудай байдал тухай хѳѳрэлдэбэбди.
- Даба-Жалсан Шагжиевич, агынхидые тайзан дээрэһээ сэбэр буряадаар амаршалхадатнай, ехэ зохид байба. Буряад орондо буряад хэлэн ямар байдалдаб?
- Һүүлэй жэлнүүдтэ буряад хэлэнэй асуудалда ехэ анхарал табигдана. Юундэб гэхэдэ, үхибүүднай буряад хэлэеэ мэдэнэгүй, тиимэһээ мартуулхагүй гэжэ бүришье оролдонобди, ехэ хэмжээнэй ажал Буряадай правительство, Буддын шажанай Сангх ябуулна. Хамба лама Дамба Аюшеев амаргүй ехэ ажал ябуулдаг, конкурснуудые үнгэргэхэһѳѳ эхилээд, толи гаргуулна гэхэ мэтэ.
- Буряад Уласай правительствын болон бэшэшье засаг зургаануудай суглаа зүблѳѳнүүдтэ буряад хэлэн хэрэглэгдэдэг гү?
- Арга боломжоороо хүн хэрэглэдэг, буряадаараа дуугардаг хүн һанамжаяа буряадаар хэлээд лэ байха. Бидэндэ буряад хэлэн гүрэнэй хоёрдохи хэлэн болоно ха юм. Тиимэһээ буряадаар хэлэхые хэншье хорихогүй, аргатайл һаа, буряадаараал хэлээ һаа, дээрэ гэжэ би һанадагби. Албанай хэрэгээр ходо хүдѳѳгүүр ябана ха юмбиб, тиихэдээ хүгшэд хүүгэдээршье уулзахадаа, хүдѳѳ ажахын, политикыншье талаар асуудалнуудай гараа һаа, буряадаараал зугаа хэхые оролдодогби.
- Та ѳѳрѳѳ хаанахибта?
- Хурамхаанай аймагай Аргада нютагай хүм. Теэд ажалаараа олон жэлэй туршада бүхы республикаар ябаһан, Монголдош хүдэлѳѳ һэм, олон нютаг хэлэнүүдые мэдэхэ болоһонби. Монгол хэлэнэй аялга ямар бэ гэжэ мэдэхэб, тиигээдшье ѳѳрѳѳ буряадаараал хѳѳрэхэ, зугаалха ехэ дуратайб.
- Хурамхаанай нютаг хэлэн хори хэлэнһээ ехэ илгаатай гү?
- Даншье ехэ илгаа байхагүй. Теэд би олон жэлдэ Мухар-Шэбэрэй аймагта ажаһуугааб, нүхэрни – Түгнын талын басаган. Мухар-Шэбэрэй аймагта багшаар, һургуулиин директорээр ажаллаһанби. Хушуун-Үзүүрэй һургуулимнай буряад һургуули ха юм даа, тоонто нютаг Аргадымниш һургуули буряад үндэһэн һургуули юм, тиимэһээ 10-дахи анги дүүргэтэрээ, буряад хэлэ үзэһэн байнабди. Бэрхэ багшанартай һэмди, манай классые даажа ябаһан шанга багша С.Т.Содномова буряад хэлэ заадаг байгаа. Тиимэһээ манай һургуулиһаа олон бэлигтэй зон, илангаяа буряад хэлэнэй бэрхэ багшанар гараһан лэ даа.
- Багшаар хүдэлжэ байһан хүн ямар зам гаталжа, хүдѳѳ ажахын сайд болоод байна гээшэб? Ямар мэргэжэлтэйбта?
- Би 1984 ондо Буряадай багшанарай институт дүүргэжэ, түүхын багшын мэргэжэлтэй болоһонби. 1990 онһоо хойшо олзын хэрэг эрхилээб. Ажални хүдѳѳ ажахытай холбоотой байгша һэн: талха таряа ургуулха, худалдаха, үхэр мал худалдаха, Монголдо ябахадаа, наашань үхэр мал гаргаха ажалтай байһанби. Аба эжымни хүдѳѳ ажахыда хүдэлһэн, абамни комбайнер-механизатор ябаа. Хүбүүн хүн хадаа эсэгэеэ дахаад, ажалыень хэлсэдэг һэм, тиигэжэ хара багаһаа ажалда дүршѳѳб, хүдѳѳ ажахытай танил, һайн мэдэхэ болооб. Аба эжымнай олон үхэр малтай һэн, үбһэ абалсахаш, таряа ургуулалсахаш – ажал барагдахагүй байгша һэн. Аргада нютаг дээрээ 2001 ондо «Хуторхой» гэһэн СПК анда нүхэдтэеэ байгуулаабди. Түрүүн 300 гектар газарта таряа ургуулжа эхилээд, саашадаа 4-5 жэл соо хүрэнгэ таридаг ажахы болоод байгаабди. Үрэһэ, будаа, обёос ургуулжа, республика соогоо 400-500 тонно, Монгол руушье худалдадаг һэмди. Тиигэжэ таряа ургуулһаар, үхэр малаа олон болгообди, гахай тэжээжэ эхилээбди... 2009 ондо һунгалтада хабаадажа, аймагайнгаа толгойлогшо болоод, 5 гаран жэлдэ хүдэлѳѳб. Тэндэһээ хүдѳѳ ажахын сайдаар дэбжүүлэгдээд, правительствын түрүүлэгшын орлогшоор томилогдоод, мүнѳѳ болотор ябаналби даа.
Дэлгэрэнгыгээр 45-дахи дугаарта.
