Могойтын аймагай Сагаан-Уула нютагай баруун хотоной ТОС эдэбхитэйгээр хүдэлжэ, түрэл нютагаа хүгжөөхэ хэрэгтэ сэгнэшэгүй хубитаяа оруулна. Энэ ТОС-ой ударидагша Цыбегмит Багдаева эмхиингээ ажалай дүн тухай иигэжэ хөөрэбэ:
- Анхан десятидворкын арбан үрхэтэ айлһаа бүридэдэг һаань, мүнөө баруун хотондомнай тус тустаа ахалагша хүтэй долоон десятидворка тоологдоно. ТОС-доо түлөөлэгшэдэй бүлгэм эмхидхэһэмди, тиигээд эдэбхитэй гэшүүдые ажахын, соёлой, тамирай ажал ударидаха харюусалгата нюурнууд болгон һунгаһан байнабди, гэхэтэй хамта ниитын касса байгуулжа, хотоноймнай зон һара бүри арга шадалаараа мүнгэ оруулдаг. Тэрэ табяад айл сооһоо хотонойнгоо хүгжэлтэдэ мүнгэ үргэхэ зон байдаг, хото тосхонгуудаар ажаһуудаг хүбүүд, басагаднай элдэб ушарай хэмжээ ябуулгануудай гаргаша бүглэхэ хамтын кассада мүнгэ оруулжа, яһала туһа хүргэдэг.
Хотондомнай олонхинь - 40-50 наһатай зон, манай хараанай наһатай зон, залуушуул үсөөн. Мүнөө залуушуулаймнай хүмүүжэл ондоо, тиигэбэшье, ябая гэхэдэ, хамтын ажалда оролсоол ааб даа. Нютагтамнай залуушуулай хэхэ ажал хаанаб? Гал сарагшадай эмхи, һургуули, хүүгэдэй сэсэрлиг, тиигээд лэ дүүрээ. Ажал бэдэржэ, ондоо нютаг руу зөөнгүй яахаб?..
Апрель, май һарануудта амаралтын үдэрнүүдтэ нютагаа сэбэрлэлгын хэмжээ ябуулгада 30-40 хүн гараа һэн. Хотоноймнай зон, нютагайхид тараһан нобшо ноохойгоо ашажа хаяад, свалкануудаа арилгаабди. 20 гаран жэл колхозой свалка байһан газарта ошожо, арбаад машина нобшо хаяабди (бүхыдөө 29 машина гэжэ тоологдоо). Тармуураар абаха аргагүйдэ һайса гараараа зулгаагдаа. Зөөжэ ошоһон зонойнгоо, гэхэтэй хамта эзэгүй буусануудые һэргээжэ, унаһан хорёонуудые бодхоожо, доторхииень хамажа, зомнай бүгэдөөрөө ажал хээ һэн. Май һара соо манай хотонойхид булта нэгэ доро гаража, үйлсэеэ сэбэрлээ, хорёонуудаа сагаан шохойгоор будаа. Холбоолжын гурбан нуурта хотоноороо гаража, хампеэдэйшье саарһагүй болотор сэбэрлээбди. Бензинэй, соляркын, эдеэ хоолой гаршануудта үнөөхил хамтын кассаһаа мүнгэ абаабди. Нютагай захиргаан, колхоз руу харангүй, өөһэдтөөл найдаад, эгээлэй ба шухала ажаябуулгануудаа эмхидхэдэгбди.
Ажал эрхилхэдээ, хүгшэд, хүүгэд, дунда наһанай зоной бүгэдөөрөө гарадагынь залуу һүрэгтэ хүмүүжүүлгын талаар ехэ нүлөө үзүүлнэ. Маанадаар ябажа, ажал хэһэн хүүгэд үйлсөөр ябахадаа, соогой бүтылхэ хаяхагүй бшуу. Тиихэдэ ахамад зоноор сугтаа ябахадаа, захируулжа гүйхэдөө, илангаяа эдэ наһатайшуулнай эсэнэ гэжэ хараад, ажал хэлсэхэдээ, аха захатанаа хүндэлхэ ёһодо һурана. Тиигэжэ баруун хотонойхидбди, хуу хүршэ хүбөө, нэгэ хүсэмди гээд, аргагүй ехэ омогорхолтой ябадагбди. Хотоноо, нютагаа һэргээхэ ехэ ажал ябуулагдана. Мүнөө сагта гансата жаа хүүгэдэй бэшэ, харин 20-30-аадтай залуушуулай хүмүүжэл анханда зоргоороо орхигдоһон байһандань халагламаар. «Энэ нютагта ажаһуугша минии нютагаа хүгжөөгөөгүй һаа, хэн ажал хэхэб?» - энэ мэтээр тэдэниие бодоһой гэжэ хүсэнэбди. Мүнөөнэй хүүгэдэй зан ондоо болонхой, урданайхидал шэнги миин үгөөр ажалда, мүрысөөндэ гаргахань хэсүү. Тиихэдэнь грамота, бэлэг бариха ушартай. Гэхэтэй хамта, «таанар - манай ерээдүй гээшэт, ондоо нютагта ажаһууха болоошье һаа, манай бүхы һайн эрмэлзэл болонот» гэжэ ойлгуулха. Анханда колхоздо, гүрэндэ найдадаг байһамди, харин капитализмын мүнөө үедэ өөртөөл найдахань зүйтэй. Тиимэһээ дээрэ хэлэгдэһые баримталан, иимэ шэглэлнүүдээр ажалаа ябуулха болонобди: 1) үри хүүгэдээ, залуушуулаа арадайнгаа ёһо заншалаар хүмүүжүүлхэ; 2) ганса гүрэндэ найдаха бэшэ, харин эдэбхитэй зоной эрхилһэн өөртөө хүтэлэлгэ хүдэлөө дэмжэхэ; 3) нютагаа ариг сэбэр байлгаха, эмхитэй байдал - жаргалай эхин, жэшээлбэл, мүнгэгүйб гээд, эбдэрхэй хорёотой байхагүй - тэрэл голойнгоо бургааһааршье һаа хорёо хашаа бариха.
Эндэ һая нютагайхидтаа дуудалга соносхожо, арадай музейн заһабарилга эхилээ һэмди. Түрүүшын үдэртэ манай хотонойл хүбүүд хушалтын шифернүүдыень һэлгүүлээ. Евросонхонууд абтаатай, мүнөө нютагайнгаа выпуск бүхэндэ тусхай ажал даалгахада, ехэ ба бага хэмжээнэй заһабарилганууд саг соогоо бүтээгдэжэ байна. Зунай амаралтын үедэ холо ойроһоо залуушуул, илангаяа аша зээнэрнай нютагаа айлшалжа ерэдэг. Тиихэдэ багашуулай наадаха газар байгуулха гэһэн шухала асуудалтай агша һэмди. Нютагнай дүрбэн хубяар хубаагдажа, тэрэ зоно бүхэндэ хүүгэдэй талмай баригдажа эхилээ һэн. Манай хотонойхид нэн урид арюун газар шэлэжэ абахын тула хэдэн дахин суг-ларжа суглаалаад, худагай хажуудахи томо талмай эзэлээд, тэрэнээ хорёолоо һэн. Мүнөө бэеэ һорихо нааданай элдэб хэрэгсэлнүүдые бүтээжэ байнабди. Зомнай эдэбхитэй, эбтэй эетэйгээр ажалаа ябуулна. Сахариг хэршэжэ, нааданхай хэнэ. Хүдөөгэйхидээр белорусс тракторай томо сахаригуудые асаруулжа табюулаад, тэрэнээ хэршэжэ, элһэнэй торхо болгон, ехэхэн зайтай газар «хүбөөлөөд», шэрдээд, тэрээн руугаа элһэ буулгуулаа-бди. Һаядаа дүүжэн табигдаха, үбэлдөө каток, мүльһэн горко бүтээгдэдэг байха. Хүүгэдэй талмай аюулгүйгөөр хангахын тула гүрэнэй тусхай эмхидэ хэрэгсэлнүүдээ харуулха, шалгалта бариха болонобди. Зарим хэрэгсэлнүүдые абахада, мүнгэнэй асуудал гарадаг. Хүүгэдэй талмай барилгада хэрэглэгдэхэ хабтагай баһал үнэтэй... Тиигэбэшье багахан гаршаар ехэхэн шэмэг үйлэдэхэ гэжэ оролдогдоно.

You have no rights to post comments