Илангаяа Догойн орой баян, 2-дохи гильдиин хүпеэс Засагай Жабтай, тэрэнэй хүбүүн Цыренжабтай дүтын таланууд һэн гэхэ. Догой өөдэ ошожо, барилгын модо бэлдэжэ, тэрэнээ хэрэгтэй зондо худалдаха. Эбэртэ бодо мал, хони, ямаа, адуу бариха. Малаа гаргажа, мяха шүлыень, арһа шүрбэһыень аралжаа наймаан болохо шанарта хүргөөд, Амар руу абаашажа, тэндэхи баяшуултай ангай арһаар болон бусад эдээр андалдадаг, худалдахыень худалдадаг байгаа.
Нэгэтэ Новгородцев хүпеэсһээ худалдажа абаһан ямаан даха үмдэһэн Амарай хүпеэсые нүгөөдэнь хараад: «Хүниие мэндэшэлхэшьегүй, яагаа томоотой болооб, һаял халюун дахатай ябаһан аад, Новгородцев хүпеэсһээ ямаан даха абажа үмдэһэндөө, яатараа хамараа үргэбэб», - гэһэн гэхэ. Манай эндэ ямаанай арһанһаа халюунайхииень шэлэхэ бэшэ гүбди.
Иимэ ухамай ород баянай адуушанаар Дэлгэрэй Дамдинжаб гэжэ наһан дундаа ябаһан эрэ хүдэлдэг байгаа. Анханай малша угай Дамдинжаб ажалдаа харюусалгатайгаар хандаха. Нэгэ һүни соо хэдэн арбаад модо бэлшэжэ ябашаха аргатай адуун һүрэгһөө холо ошохогүй. Баян хүпеэсэй этигэл найдабарида ороһон залуу эрэ Марфа гэжэ басагандань нюдөө табидаг болоһон ха. Ябан бүри хоорондоо таһаршагүй уялаа бүхэлбэ. Баян ородой найдабаритай адуушан 1915 ондо Марфа басагыень абаад, Монгол руу зугадаһан байна. Новгородцев хүпеэс хойноһоонь намнажа, зугадаһан хоёрые барижа асархыень зониие эльгээгээ. Теэд тэдэнь залуу хоёрые тогтоожо шадаагүй. Тиигэжэл зугадагшад мүнөөнэй Дорнод аймагай Дашбалбар һомоной дэбисхэр дээрэ тогтоо ха. 1917 ондо хоёр залуу бүлэ хүбүүтэй боложо, Майдар гэжэ нэрэ үгэбэ. Эдэнэй хойшонхи ажабайдалынь тиимэшье хүнгэн байгаагүй. Ханха зайдан хариин дайдада нютагжахын түлөө нилээд тухашарһан хоёр ааб даа. Дорнод, Хэнтэйн уужам тала нугаар үгсэн, уруудан ябахадаа, үшөө нэгэ үри басагатай болобод. Дамдинжавын Гоогормаа 1918 ондо Дорнод аймагай Улзын Хушуунай Элһэтэ гэдэг газарта түрэһэн гээд дансадань бэшээтэй.
Ехэ хүбүүн Д.Майдар анханһаа һүбэлгэн жорхой байһан. Тиимэһээ Дорнод, Хэнтэйн аймагуудта эхин, дүүрэн бэшэ дунда һургуулинуудта һуража, үзэг бэшэгтэй болоо. Гэбэшье, залуу хүбүүн һургуулияа энээгээр хизаарлаагүй. 1929 онһоо 1940 он болотор Эрхүүдэ «Монгол рабфак» гэжэ тусхай шэглэлтэй һургуулида ажаллаһан юм. Эндэ Монгол Уласай, Тывагай ба Буряад-Монголой хүбүүд, басагад һурадаг байгаа. Тодорхойгоор хэлэхэдэ, дээрэ нэрлэгдэгшэ республикануудай ерээдүйдэ ажаллаха хүсэн эдээхэн арбаад гаран жэл соо Эрхүүдэ бэлдэгдээ болоно.
Адуушан Дамдинжабай ехэ хүбүүнэй һанаан ехэ, хүсэлынь холын байһан тула Эрхүүгэй «Монгол рабфагта» һурахаяа оробо. Бүгэдэ Найрамдаха Монголой Арадай Уласай ерээдүйн хүтэлбэрилэгшэ Цэдэнбал, энэ гүрэнэй Шэнжэлхы ухаанай академиин Юрэнхылэгшэ Ширэндэб гэгшэд Д.Майдартай суг һураһан гэжэ түүхын хуудаһанууд тодолно.
1930-1934 онуудта эндэ һуража гараад, һаял үндыжэ байһан Монгол гүрэнэй хүгжэлтэдэ хубитаяа оруулалсахаар эрмэлзэһэниинь эли. Тииһээ тиитэрээ Эрхүүгэй рабфагта нэгэ тогоонһоо эдеэлжэ, хоорондоо үгы биигээ хэлсэжэ ябаһан Ю.Цэдэнбал нүхэрынь эдэй засагай (экономикын) институдта һуража гараһанай һүүлээр сайдай орлогшоор, сайдаар ажалайнгаа намтар үргэлжэлүүлээ бшуу. Тиимэ залуугаар гүрэн түрын харюусалга ехэтэй, үндэр тушаалнуудта хүдэлхэдэнь, бэлэдхэл һайнтай, найдамтай хүн хажуудань хэрэгтэйл байгаа бэзэ. Барилгын шэглэлээр эрдэмээ дээшэлүүлһэн Д.Майдар эгээл эндэ Цэдэнбалай һанаха түшэг тулгуури болоһон гээшэ. Үе хоёр хойшодоо ганзага нэгэдэн, Монгол гүрэниие өөдэнь татахын түлөө нилээд шармайгаа. Гол түлэб, мал ажал эрхилдэг гүрэнэй үйлэдбэриин хүсэнүүдые ондоо шэглэлээр хүгжөөхэ бэлэн бэшэ хэрэг. Хото городуудые шэнээр байгуулха, фабрика заводуудые бариха, эдеэ хоолой, хүнгэн промышленностиин, тээбэриин (транспорт) һалбари, хэлхеэ холбоо байгуулха ажал хожомоо Дамдинжавын Майдар даргын мүрэ дээрэ тохогдоһон гээшэ.
Тэрэ Монгол Уласай Сайдуудай Зүблэлэй (Совет Министров) даргын нэгэдэхи орлогшоор адагынь 30-аад шахуу жэлдэ ажаллаһан байха. Мүн Монголой Арадай Хубисхалта Намай түбэй Хорооной Тобшооной (бюро Центрального Комитета Монгольской народно-революционной партии) гэшүүнээр олон жэлдэ ябаһан. Ондоогоор хэлэбэл, зиндаагаараа Монгол гүрэнэй 3-дахи шатын дарга байгаа болоно.
1983 ондо Д.Майдар «Монголой архитектура ба хото барилгын түүхэ» гэһэн сэдэбээр эрдэмэй докторой зиндаа хамгаалһан. «Монгол Уласай габьяата барилгашан» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэһэн. Монгол Улас түрын үмэнэ ехэ габьяатай байһанай түлөө «Алтан гадаһан», хүдэлмэриин габьяагай Улаан Тугай, Сүхэ-Баатарай орденуудаар шагнагданхай.
Дүү басаган Гоогормаа 1930 ондо Улаан-Баатар хотын эхин шатын жэшээтэ (образцовый) дунда һургуулида, багшын училищида һуража гараһанай удаа 1938 ондо Дорноговь аймагта (энэмнай Сайншанданай элһэн губи болоно), 1939 ондо Хүбсэгэл, Булган аймагуудта эдир үетэндэ багшалаа. 1940-1943 онуудта Улаан-Баатар хотын 3-дахи, 1943-1954 онуудта 2-дохи һургуулинуудта багшалжа байгаад, тэрэл жэлээ Монгол Уласай Ехэ һургуулиин (Университедэй) хэлэн ба уран зохёолой факультедтэ ороод, тэрээнээ 1958 ондо амжалтатай түгэсхөө. Хожомоо ниислэл хотын 2-дохи, 24-дэхи дунда һургуулинуудта монгол хэлэнэй, литературын багшаар ажаллажа байгаад, 1974 ондо тэдхэбэридэ гараһан. Үльгэр жэшээтэ ажалайнгаа түлөө «Алтан гадаһан» орденоор, олон медальнуудаар энгэрээ шэмэнхэй.
Д.Гоогормаагай гэр бүлэ тухай хэлэхэ болоо һаа, тэрэ хонгор залуухан хорёод наһандаа Баяндун гэжэ буряад сомоной хамаатан, уг унгяараа Агын буряад Додийн Базартай гэр бүлэ боложо, дүрбэн хүүгэдые үндылгөө. Нүхэрынь Додийн Базар хадаа Монгол Уласай «Хүдэлмэриин Баатар», «Монгол Уласай арадай багша» гэһэн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэй габьяа ехэтэ сэхээтэн мүн.
Адуушан Дамдинжабай бусадшье хүүгэдынь эсэгын нэрэ нэрлүүлхэһээ гадна улас түрэдөө хүндэтэй хүнүүд болоһон ха. Д.Цэдэнжавынь Уласай Генеральна прокуророй орлогшо ябатараа, Улаан-Баатар хотын прокуророор олон жэлдэ ажаллаһан.
Д.Цэрэнсанжаань Гадаадын худалдаанай яаманай сайдай орлогшоор ажаллаһан. Манай нютагай мэдээжэ эмшэн-анестезиолог Мүнхжаргал Батоев амаралгын «Тэрэлжэ» гэжэ газарта Д.Цэрэнсанжаа ахатантай уулзаһан, хоёр үдэрэй туршада һониноо хөөрэлдэһэн, хүндэ ямбадань хүртэлсэһэн хүн байна.
Бага дүү Д.Долгорсүрэн Монголой Шэнжэлхы ухаанай академиин мэдээсэлэй түбтэ тэдхэмжэдэ гаратараа хүдэлһэн. Д.Мижитдоржонь баһал гүрэнэй ажалда на-һанайнгаа ехэнхи хуби зорюулаа. Иигээд адаглахада, ород эжытэй хүнүүдэй нэгэнииньшье Европын гү, али ород нэрэгүй. Бидэнэй, буряадуудай, бодомжолхоор!
Ёһотойл инаг дуранай үндэһөөр, хубиингаа жаргалай түлөө тэмсэлдэ бодожо, Ага нютагаа, алтан үлгы Могойтоёо орхёод, Монголдо түбхинэһэн адуушан Дамдинжабай хуби заяан, тэрэнэй 6 эрдэни болохо үхибүүдэйнь үлзы зам иимэрхүүл даа.
