Урдань ба мүнѳѳшье олониитын ажабайдалда эхэнэрнүүдэй үүргэ ехэ юм. Энээн тухай 1970 гаран онуудта уран зохёолшо Батор Цырендашиев статья соогоо бэшэһэн байна...
1972 оной намар Шэтэ хотодо можын журналистнуудай һарын курсда һуража байгааб. Тиихэ үедэ маанадые хотын музейнүүд болон үзэсхэлэнтэ һайхан газарнуудаар ябуулдаг һэн. Модоор баригдаһан Михайло-Архангельска, үгышье һаа «Декабристнуудай сүмэ» гэжэ нэршэһэн сүмэ хүрэжэ ерээ бэлэйбди. Декабристнуудай сүмэ тэрэ холын үе сагһаа тэрэл түхэл маягтай зандаа үлѳѳ. Сүмэдэ урдаһаань дүтэлэн ерэнэбди... Хажуудань – хүүрэй плита. Эндэ Мария Волконская Софья гэжэ нарайхан басагаяа хүдѳѳлүүлһэн байгаа бэлэй. Зогсод гэһэнэйнгээ удаа сүмэ руу оробобди. Мүнѳѳ энэ Шэтэ хотын музей болонхой.
Аяар баруунай зүг Санкт-Петербургһаа эрхэ сүлѳѳгэй түлѳѳ тэмсэгшэдые сүлэлгын орон болохо Сибирь худар хэлэшэгүй хатуу зоригтой арба гаран эхэнэрнүүд декабрист нүхэдтѳѳ зорижо ерэһэн намтартай. Декабристнуудай һамгадһаа эгээл түрүүн 25-тай Екатерина Трубецкая Сибирь худар аймшагтай ехэ хана мэтэ хаалтануудые тэсэмгэйгээр дабан гаража, бэшэ эхэнэр нүхэдтѳѳ харгы зам нээһэн юм. «Яахадаа Трубецкая эхин түрүүн инаг нүхэртѳѳ Сибирь руу зорёоб?» гэһэн асуудал гаража ерэнэ. Магад, Екатерина Сергей Трубецкой нүхэрэйнгѳѳ Сенатска талмайда буһалгаанай үдэр гаража ерээгүйень мэдээд, энээгээрээл нүхэдэйнгѳѳ урда Сергейнгээ гэмтэй байһыень ойлгожо, түрүүн лэ бэшэ нүхэд һамгадтаа харгы нээжэ үгэһэн байгаа бэзэ. Хүнэй тон дүтын һайн һайхан нүхэр гээшэ инаг хайрата нүхэрэйнгѳѳ гэмыень бэе дээрээ абажа сагааруулан амсаха уялгатай байдаг. Эгээл тиигэжэ Екатерина Трубецкая ойлгоно, декабристнуудай һамгадһаа анха эхин утын харгыда Сибирь зорижо гараһан байгаа гэдэг.
Удаань хоритойхон Мария Волконская инаг нүхэртѳѳ мүн лэ Сибирь руу зорибо. Тэрээнэй удаа Александра (Александрина) Григорьевна Муравьёва инаг нүхэртѳѳ ошохоор мордобо. Энэ эхэнэрээр агуу поэт Александр Пушкин декабрист нүхэдтѳѳ хандалга-шүлэгѳѳ эльгээһэн бэлэй. Эдэ эхэнэрнүүдэй хойноһоо Наталья Дмитриевна Фонвизина, Александра Ивановна Давыдова, Елизавета Петровна Нарышкина, Александра Ентальцева болон бусад олон декабристнуудай эрэлхэг зоригтой һамгад гэрэлтэ һайхан инаг дураяа дээрэ үргэн, Сибириин захагүй ута харгыгаар һубарилдаһан бэлэй.
Дэлгэрэнгыгээр 9-дэхи дугаарта.
