Хүн түрэлтэнэй түрэhэн гэр - газар дэлхэйн байгаалиин байдал экологиин эрдэм шэнжэлдэг. Һүүлэй хэдэн арбаад жэлэй туршада тэрэ байдалай муудажа байhан туша мэдэнэбди. Шэрүүн уларилтай Забайкалиин хизаарай экологиин байдалда радиоактивна ашагта малтамалнуудаар - ураан, торий г.м. ба радонтой уhаар баян талмайнуудынь ехэ нүлѳѳ үзүүлдэг.
Нэгэшье үйлэдбэриин фабрика, заводгүй Шэтэ хото Россиин эгээл муухай агаартай 44 хотын тоодо ородог. Тэрэнь авто-унаануудhаа болон хүйтэнэй сагта түлилгын системэнүүдhээ шалтагаантай. Мүн лэ бүхы Забайкалиин хизаарай агаарай бүридэл баруун талын булангуудтай сасуулбал, 1,5-2 дахин муухай гэжэ шэнжэлэгдэhэн.
ГОЛ МҮРЭНҮҮД
Хизаар соо «айхабтар сэбэр» гэhэн нэгэдэхи шатын сэгнэлтэтэй уhатай гол мүрэнүүд, нуурнууд үгы. Байгал далай руу урдажа ородог ба хизаарай хойто талын булангай гол мүрэнүүд «яhала сэбэр уhатай» гэhэн хоёрдохи шатын сэгнэлтэдэ хүрэдэг. Энгидэй ба Дээдэ Шиилхэ мүрэнүүд багашагаар муухайдагдаhан, Yлирэнгэ, Дээдэ Шэтэ, Шиилхэ ба Кенон нуур - «муухайдагдаhан уhатай», Доодо Шэтэ, Ага, Хуандай голнууд - «муухай уhатай» гэжэ тодорхойлогдоhон.
Хизаарай гол мүрэнүүдэй 66 хубинь ѳѳhэдѳѳ сэбэрлэгдэдэггүй. Хажуугаарнь олон мүрэнүүдэй hабануудаар алтан, элhэн, хайр шулуун малтагдажа абтадаг ушарһаа уhаниинь бузарлагдана. Шэтэhээ холо бэшэ Береговая гэhэн hууринда туберкулёзно психиатрическа больница бии. Тэрэ эмнэлгын газарай элдэб янзын үлэгдэлнүүдтэй бүхы канализациин угаадаhан Читинка гол руу сэхэ хаягдажа, голой уhантай Забайкалиин ниислэл хото руу урдажа ерэдэг.
ГАЗАРАЙ «ЭДЕЭРЭТЭЙ ШАРХАНУУД»
Хизаарай газарай хүрьhэндэ газар доогуур хаягдан мартагдаhан шахтанууд туйлай ехэ хоро хүргэнэ. Yшѳѳ совет үеын ашагта малтамалнуудые гаргадаг олон тоото үйлэдбэринүүд хаагдахадаа, шахтануудаа хаяад орхижорхиhон. Тэдэнь ёhото бүтүү хабдартай, эдеэрэтэй шархаар олон жэлдэ лугшаhанай удаа газарынь гантан хахаржа, элдэб олон хорото зүйлнүүд - мышьяк, серэ, кадмий болон радиоактивна элементнүүд г.м. газар дээрэ гарана. Тэдээнhээ таряалангууд, сабшалангууд, малай бэлшээринүүд, гол горход, нуурнууд хорлогдон гэмтэнэ. «Хапчеранга», «Кличка», «Благодатка» гэhэн уурхайнууд, Шерловын хадын шанаржуулгын комбинат г.м. үшѳѳ олон хаагдаhан үйлэдбэринүүдэй «hүүлнүүд» эдэгэхэгүй шархануудаар газар дэлхэйе гэншээнэ.
Дэлгэрэнгыгээр 23-дахи дугаарта.
