Тэрэнэй дурасхаалай мүрысөөндэ Үбэр Байгалай хизаарай олон тамиршад сугларжа, мэргэнээ элирүүлдэг шуу. Үнгэрэгшэ жэлэй декабрь һарада заншалта 5 дугаар мүрысөөн үнгэргэгдэһэн байха юм. Хабаадагшадай дунда эгээл үндэр наһатай тамиршан, 85-тай Дашинима Норбоев Намсарайн Дондогые залууһаа мэдэхэ, суг харбаһан байна. Тэрэ аха нүхэр тушаа мэдэхэ, дуулаһан юумэеэ, урданай харбадаг ёһо гуримууд тухай тайлбарилан хөөрэһэн байна.
Олоной аха нүхэр ябаһан
Бэлигтэй һоригшо, һур харбаашан Дашинима Норбоевой хэлэһээр, залуу хүбүүн ябахадаа, тэрэ Намсарайн Дондогто заалгажа, эбэр номоор харбажа эхилһэн. Мэргэн Дондогой мүрысөөнүүдтэ харбахыень оло дахин хаража, дүршэл абаһан байна. «…Харахада юрын лэ, хамар дороо багахан hахал табиhан, баруун гартаа тулуур тулаhан үбгэн зунай найрта ерэhэн, hур харбаан руу аалихан hалиржа ябадаг hэн. Залуушуул «Энэ Дондок ахаймнай хэдытэй болоо гээшэб, харбахыень ошожо харая» гэлсэн, зураахай руу дүтэлдэг байгаа. Yндэр наhатай болоhон Дондок ахайн hуршыень дүтэлүүлжэ үгэхэмни гэжэ хажуудань ошоходомни, «тагалсаг муутай бишни табсан дээрэ hуужа харбадаг болооб» гээд, hуршаяа хүбшэдөө хэжэ, номоёо дэлижэ шагааха. «Иимэ хүн яагаад тудахань даа» гэжэ hанаhаар байтарни, hуршашье табигдажа, зураахайн хажуугаар зогсоһон зон нэгэн дуугаар «Ластии» гэжэ нэрьесэ хашхаралдаба. Тиихэдэнь хажуудань зэргэ харбахаяа байhан нүхэрынь нам руу хараад, «Ластиигаар эхилээл hаа, ходо ластиидаха даа энэ хүмнай» гээ. Баршад Мэргэн Дондокто соло татажа, «Баро-бара! Баро-бара! Барай-барай, хүйхэрэйл мэргэн!» гэжэ нэгэн дуугаар барлажа байдаг hэн», - гээд Дашинима аха хөөрэнэ.
«Абамнай баалуулжа байдаггүй һэн»
Мэргэн Дондогой хүбүүн Базаржаб (Наһан) Намсараевтай уулзажа, аба тухайгаа хөөрэжэ үгэхыень гуйһамнай, «аба олон үгэгүй, түбшэн даруу зантай байһан», - гээд хөөрэжэ эхилээ.
1903 ондо түрэhэн Дондок абынь үендөө хүрэхэдэ, нютагайнь буурал ахатанай «Эрын гурбан наада эрхимээр шудалжа, эсэгынгээ нэрэ нэрлүүлжэ ябаарай даа» гэhэн үреэлынь наhанайнь залуур болоһон. Эсэгэнь хүбүүдээ багаһаа һур харбажа һургаһан. Намсарай хүгшэн абынгаа хэһэн номоор Цэдэнжаб, Борис аха дүүнэр мүрысөөнүүдтэ ходо түрүүлжэ ябаһан. Дондок абань эдир гүлмэрхэн 10 наhатайhаа үбгэн буурал толгойто 88 хүрэтэрөө hур харбаhан байна. Yндэр наhатай боложо, 90-тэйдээ бурхандаа ошоhон юм. Хаанашье мүрысөөнэй эмхидхэгдээ hаань, hур харбаанай зураахай тээшэ абань хүбүүдтэеэ шамдуухан гэшхэлдэг hэн. Улаан-Yдэ хотодо 1957 ондо Агын ба Усть-Ордагай тойрогуудай тамиршадай хабаадалгатайгаар түрүүшынхеэ үнгэргэгдэhэн Буряадай АССР-эй мүрысөөндэ Дондок абань арбан долоотой Цэдэнжаб хүбүүнтэеэ (залуушуулай дунда) өөһэд өөһэдынгөө наhанай хэмжээндэ абарганууд болоhон байгаа. Тиихэдэ абань нэгэшье алдангүй, харагшадай зүрхэ сэдьхэл хүлгөөгөө бэлэй. Табан хүнhөө бүридэhэн можын 118 оноогой 44-иинь Дондок мэргэнэй аша габьяа байгаа. Иигэжэ Агын можо түрүүшын hуури эзэлhэн түүхэтэй. Тэрэнэй hүүлээр Москва хотодо бүхэдэлхэйн залуушуулай ба оюутадай фестивальда можынгоо тоодо эсэгэ хүбүүн хоёр дүршэлэй харбаа харуулха ёhотой аад, угтаа ламанар олонтой байhан ушарhаа «ангиин дайсан» гэhэн hүрөөтэ хардалгын хойшолонгоор ошохо эрхэгүй байшоо. Зунай сагта обоогой гү, али хуралай наадануудта эрын гурбан наадан үргэнөөр эмхидхэгдэдэг, баяшуул үхэр мал олоор табижа, «сохилсодог» байгаа. Абань Цэдэнжаб хүбүүнтэеэ, Эрхэтын Дондок 1960-аад онуудта мэргэшүүл ябажа, оло дахин абарганууд болоһон.
