- Цыпелма Эрдынеевна, хэдыдэ энэ үдэр тэмдэглэгдэдэг болоһон бэ?
- Немец эрдэмтэн Роберт Кох 1882 ондо туберкулёз үбшэнэй шалтагынь хорхой (микобактери) болоно гэжэ элирүүлһэн байна. Тиигээд мартын 24-дэ энэ нээлтэ тухайгаа элидхэл хэһэн юм. Тэрэ сагһаа хойшо энэ үдэр бүхы дэлхэй дээрэ туберкулёз үбшэнтэй тэмсэхэ үдэр гэжэ тоологдодог болоһон. Энэ хорхой гонзогорхон «палочка» түхэлтэй, нээһэн эрдэмтэнэйнгээ нэрээр «бацилла Коха» гүүлэдэг юм. Тиигэжэ туберкулёз үбшэн халдабаритай гэжэ элирһэн.


- Яагаад хүндэ туберкулёз халданаб?


- Үбшэн хүнэй ханяаха-да, найтаахада, дуугархада, шүлһөө сасаргахада, олон хорхой гарадаг. Нэгэ үбшэн-тэн 10-15 хүндэ энэ үбшэ халдахаажа магад. Ганса агаараар хүн халдадаг бэшэ, харин арһанай шулгархай-гаар хорхой орожо болохо, мүн туберкулёзоор үбдэһэн малай һү, мяха эдихэдэ халдажа болохо.
- Мүнөө сагта дэлхэй дээрэ, Агын тойрог дотор энэ үбшэнэй байдал ямар бэ?
- Бүхэдэлхэйн элүүр энхые хамгаалха эмхиин мэдээсэлээр, дэлхэйн 3-ай нэгэ хуби зон туберкулёзой хорхойтой (инфицированный) юм, үбшэн бэшэ, тиибэшье гэнтэ үбдэхэдөө болохо. Дэлхэй дээрэ жэл бүхэндэ 8 сая гаран хүн үбдэнэ, 2 сая шахуу хүн наһа барана. Уушханай ханяадан гээшэ бүхы халдабарита үбшэнгүүд соо наһа баралгын баримтануудаар 1-дэхи һуури эзэлдэг юм.
Агын Буряадай тойрогой дэбисхэр дээрэ 2019 ондо 30 хүн үбдэһэн байна. Тэдэнэй тоодо Агын аймагта - 21, Могойтын - 6, Дулдаргын аймагта - 3. Хоёр хүн туберкулёз үбшэнһөө наһа бараа.


- Туберкулёз ямар янза-нуудтайб? Ямар хойшолонгуудтайб?


- Туберкулёз ганса уушханай бэшэ, арһанай, яһанай, үе мүсын, гэдэһэ доторой, нюдэнэй гэхэ мэтэ байдаг. Энэ үбшэндэ диилдэбэл, хүн зободог – тамир тэнхээгээ алдажа турадаг, амилжа ядадаг, ехээр ханяадаг. Үбшэнэй саашаа һүжэрхэдэнь, уушхан соонь нүхэн бии боложо, шуһатайгаар нёлбодог, ехээр шуһаяа гараад үхэхэшье ушарнууд болодог.


- Цыпелма Эрдынеевна, энэ үбшэнэй түрүүшын тэм-дэгүүд ямар бэ? Үбшэнэй микобактери ямар онсо-нуудтайб?


- Хүнэй бэе һулардаг, үргэ-һэндөө диилдэхэ, хүлэрхэ, тураха, бага сагаар халуур-даг юм. Үбшэнэй ехэдэхэдэ, ханяадан һүжэрхэ, амин хүрэхөө болидог.
Туберкулёзой микобактери амидарал ехэтэй. Тодор-хойлбол, спиртдэ, кислотада үхэдэггүй, хүйтэнһөө айдаггүй, шорой тооһон соо, газаа хоёр долоон хоногой туршада, гэртэ 2 һара болон шиигтэй, нарагүй газарта 5-6 жэл амиды байдаг.
- Ямар шалтагаанһаа хүн туберкулёзоор үбдэнэб?
- Бүхы зон үбдэжэ байдаг-гүй. Үбшэнэй шалтагаан гэхэдэ, бэе һуларна, ондоогоор хэлэбэл, иммунитет муудана. Иммунитет юунһээ һуларнаб гэхэдэ, хүн зоной бэедээ хайша хэрэгээр хандаһанһаа: саг соогоо эдеэлхэгүй, архи ууха, тамхи татаха, ханяада хамшаг болон хроническа үб-шэеэ саг соонь аргалуулхагүй байдалһаа ушардаг юм..


- Энэ үбшэндэ диилдэхэ-гүйн түлөө хүн яажа бэеэ аршалха ёһотойб?


- Туберкулёз үбшөөр үбдэхэ-гүйн түлөө бэеэ хүн һэргылжэ, зүбөөр абажа ябаха ёһотой: ариг сэбэрые сахиха, хубса-һа унтарияа мэнэ-мэнэ газаа наранда гаргажа байха (наранай элшэдэ туберкулёзой хорхойнууд нэгэ хахад часай туршада үхэдэг), бэеэ шангадхажа, физическэ упражнени хэхэ, тамирай янзануудаар бэеэ һорихо. Хэрбээ дүтын хүнэй туберкулёзоор үбдөө һаань, эмшэнэй заабари соо һайнаар аргалуулхыень идхаха, өөһэдөө бэеэ һэргылжэ байха хэрэгтэй.


- Танай эмхи туберкулёз һэргылхын түлөө ямар ажалнуудые ябуулдаг гээ-шэб?


- Саг соонь туберкулёз үбшэ элирүүлхын тула ехэхэн хэмжээнэй ажалнууд хэгдэдэг, тэдэнэй тоодо «КамАЗ» машинада тодхогдоһон флюорограф хүдөө нютагуудаар ябажа, олон хүниие харадаг. Манай эмхиин флюорограф Үбэр Байгалай хизаарай 10 аймагай ажаһуугшадые харадаг. Жэшээнь, 2019 ондо 14700 хүниие хараһан байна. Тиихэдэ 520 ушарта туберкулёз, рак гэхэ мэтэ үбшэнгүүдые элирүүлхын түлөө анализуудынь саашаа шалгалтада эльгээгдээ. Тэдэнэй тоодо тойрогоймнай 6000 хүн шалгагдаа, үшөө 121-иинь шалгалта гараха.


- Танай больницаһаа гадна үшөө Үбэр Байгалай хизаарта туберкулёз хаана аргалдаг бэ?


- Үбэр Байгалай хизаарта туберкулёз хоёр лэ газарта аргалдаг юм. Шэтэдэ «Забайкальский краевой клинический фтизиопульмонологичес-кий центр» гэжэ бии.


- Агын туберкулёзно больницада хэды врачнууд үбшэн-тэдэй элүүр энхын түлөө тэмсэнэб?


- Больницамнай 100 хүнэй хэбтэхэ һууритай. Маанадта Шэтэ хотын болон Үбэр Байгалай хизаарай олон аймагуудай ажаһуугшад ерэжэ аргалуул-даг. Хамта арбан зургаан врачнууд хүдэлдэгбди, приёмдо – нэгэ врач, стационар-та – 8-иинь, тэдэнэй тоодо врач-рентгенолог, 2 врач-лаборант, врач-эпидемиолог.
Больницадамнай 5 таһаг бии. Туберкулёзой хүнгэншэг янзаар үбдэһэн зон дунда зэргэнь гурбан һара аргалуулаад гарадаг. Харин олон эмүүдтэ таарадаггүй туберкулёз (с множественной лекарственной устойчивостью) үбшэнтэй хүн 8 һара арга-луулдаг. Тиигээд аргын һүү-лээр тэдэниие Шэтэ тусхай врачебнэ комиссида эльгээ-хэдэмнай, саашань яагаад аргалхаб гэһэн шиидхэбэри гаргадаг.
Гурбан отделенимнай бокс-той юм. Хоёр отделени 28 койкотой. Палата соо үбшэн-тэд гурба-дүрбөөр байха жэшээтэй. Нэгэ отделени соо гурбан бокс байна, нэгэн соонь – гурбан, нүгөөдэдэнь 2 койко бии. Тэдээндэ өөрын душ, дулаан туалет бии, дулаанай сагта газаашаа гарадаг. Гурба-гурбан бокстой отделенидэ удаан сагай туршада, 8 һара аргалуулха үбшэнтэд таба-табаараа байдаг.
Мүнөө жэлэй эхинһээ больницада 266 үбшэнтэд ороо һэн. Мүнөөдэрэй мэдээсэлээр, 245 хүн эдэгээд гараа.


- Үбшэнтэд ямар байдалда арга гарадаг бэ?


- Туберкулёзно диспансе-рэй энэ байшан 2007 ондо ашаглагдажа, мүнөөнэй бү-хы хэрэгсэлнүүдээр хангагданхай. Тиимэһээ бидэ һайн эрхэ нүхэсэлдэ хүдэлнэбди. Эдэ жэлнүүдтэ үбшэнтэдые аргалха лазерна терапи, хирургическа арганууд, үбшэ элирүүлхын спирографи, УЗИ, эндоскопи, функциональна диагностико, лабораторно диагностикын иммунологическа болон люминесцентнэ арганууд, диаскент бии болоһон. Компьютерна томографи гарахын түлөө үбшэнтэдөө һарын хоёр дахин Шэтэ эльгээдэгбди. Хойто жэлһээ больницамнай иимэ хэрэгсэлтэй болохо гэһэн һайн һонинтойбди.
Үбшэнтэднай һайн эрхэ нүхэсэлдэ арга абадаг. Тэдэниие үдэрэй таба дахин эдеэлүүлдэгбди, эдеэ хоолойнь туһатай, шанартай, шэнгэсэтэй байхын түлөө оролдодогбди. Нютагайнгаа сэбэр, шанартай хоол үгэхые оролдожо, үмсын хэрэг эрхилэгшэ Базар Батоевһоо һү, зөөхэй, ээзгэй худалдан абадагбди. Ээзгэй курага хоёрые холёод эдюулхэдэ, ехэ туһатай, шанартай хоол болодог.


- Нютагайхидтаа юун гэжэ хандаха байнабта?


- Нютагайнгаа зониие уряалха байнаб: 15 наһанһаа эхилээд, жэл бүри хүн бүхэн флюорографи гарагты, халта үбдэбэл, врачта хандагты, бэеэ наринаар абажа ябагты. Туберкулёз үбшэ саг соонь олобол, аргада һайнаар ородог. Ёһо соонь аргалхада, хүн һайн боложо, саашадаа һургуули хэхэ, ажалтайшье байха, гэр бүлэ болохо харгыньшье нээгдэдэг юм. Бүгэдэ элүүр энхэ ябагты.


- Һайнта даа, тодорхой ха-рюунуудые үгэһэндэтнай баярые хүргэе.
 

You have no rights to post comments