Хара-Шэбэр нютагай Раднын Баторай Сагын ба Эрдэниин Долгорой бүлэ олон хүүгэдтэй айлһаа Цындыма басагые үргэжэ абаһан байна. Айлай эрхэ тангил ганса басаганай балшар наһан наадан дундаа үнгэржэл байгаа һэн бэзэ. Хархис фашистнуудай добтолон ороходо, Сага абань түрүүшүүлэй тоодо Эхэ ороноо хамгаалхаяа мордоо. Дайнда ошохынгоо урда тээ абань нэрээ нэрлүүлхэ, угаа залгуулха гэжэ нэгэ хүбүү айлһаа үргэжэ абаад ошоо бэлэй. Басаганай нютагайнгаа эхин шатын һургуули дүүргээд, Зугаалайда һуража байхадань, эжынь үбдэжэ, өөрэ өөдэргэ, һүбэлгэн Цындыма басаган һуралсалаа орхихо баатай болоо. Тиигэһээр үетэнтэеэ 12-тойһоо бухал шэрэлсэжэ эхилээ. Удангүй морин тармуурта һуужа, «дээгүүр зиндаатай» болоһондоо хүхиһэн, һархаганаһаншье ха. «Уйгаргүй сүлөөгүй хүдэлөөбди, 10-10-аар таряа боожо, хоёр тээһээнь ниилүүлээд, бухал шэнгеэр хатаажа табихаш. Бэеэ хүсөөдүй хүүгэдтэ ехэ даабари үгтэдэг һэн, тэрэнииень дүүргэхэ гэжэ бүхы шадалаараа шармайдаг байгаабди. Үбэлдөө таряа арилгажа татадаг һэмди», - гэжэ тэрэ сагаа Цындыма эгэшэ дурсана. Балшар наһанһаа үелһэн, эбтэйгээр поли дээрэ таряа суг хуряалсаһан үетэниинь гэхэдэ, Цымжэнэй Холхоон, Гомбын Цыренжап, Болодой Дугар-Нима, Цыбигэй Пурбо, Балжирай Цыпелма, Дашын Дулма, Цэбэгэй Балжин, Жигмидэй Гунзэн, Чимидэй Цырен-Намдак гэгшэд болоно. Үбэлэй үшөө ажал гэхэдэ, ударидагшадтай ой гаража, һургуулидаа түлеэ бэлдэжэ, хорёо соонь сажан табидаг байгаа. 1945 оной үбэл Шэтын арын Шишкино һуурин руу нютаг бүхэнэй бригада гэрэй модо бэлдэхэеэ ошоо һэн. Тиихэдэ хара-шэбэрэйхид - Дамбын Дугар ноён, Санжаагай Дүгбэйма, Жанчикжабай Нансалма эгэшэнэр 15-16-тай хүүгэдые дахуулаад ошоо. Тэдэ хоёр хүнэй тэбэреэд байхада, гарай хүрэхөөр бэшэ томо бүдүүн модо гар хюрөөгөөр унагааһан юм. «Үмдэһэн хубсаһамни набтайшаһан, булшархайнуудни обойшоһон ерээ һэм», - гэжэ Цындыма эгэшэ дурсана. Хабар газар хахалалгада сар туужа ябаа. Цындыма эгэшэ нэгэн-хоёр жэл сар туугаад, удаань анзаһа бариха эрхэтэй болоо һэн. Морёор поли борнойлхо, сеялкэдэ һууха - хээгүй юумэ-ниинь үгы һэн ха даа.

1945 ондо май һарада Илалтын мэдээ абахадаа, поли дээрэ хүдэлжэ байһан басаган тэндээл хүльбэрэн бархирһан тухайгаа элеэр һанадаг. Удаан хүлеэгдэһэн Илалта... Хайрата абынгаа амиды мэндэ бусажа ерэхэ аза талаангүй байһые гэмшэн гү, нүхэрэйнгөө үхэлдэ үнэншэнгүй, абыень хүлеэн, үдэр бүри баруун шэлэ руу найдан шэртэдэг эжыгээ хайрлажа, басаганай зүрхэ сэдьхэл хүмэреэ һэн бэзэ. Цындыма эгэшэ 1950 ондо Үндэр һаалиин нээгдэхэдэ, 30 гаран жэлэй туршада һаалишанаар амжалтатай хүдэлөө. Наһанай амаралтадашье гараад, миин байгаагүй, мал үрэжүүлэгшээр ажаллаа. 1953 ондо тугал эхэһээнь илгаад, хүхүүлэнгүй һаадаг арга дэлгэржэ, Цындыма эгэшэ тойрог дотор түрүүшүүлэй тоодо 2 мянган литр һү нэгэ үнеэнһээ һаажа эхилээ. Амжалта түгэс хүдэлһэнэйнгөө түлөө 1950, 1960, 1970 болон 1975 онуудай социалис мүрысөөнэй илагша болоо. Иигэжэл Цындыма эгэшын болон үетэнэйнь эдир ба залуу наһаниинь дайнай хатуу сагта, һүүлээрнь ажахыгаа бодхоохо ажалай охин соо үнгэрөө ха юм даа. Гадна ажалша бүхэриг Цындыма эгэшэ сүлөө сагтаа уран һайханай харалгануудта хабаадалсадаг, ирагуу һайхан хоолойнь Монголой болон СССР гүрэнэй хотонуудай тайзан дээгүүр ханхинаһан юм. Жамсаран хүбүүниинь гоё һайхан хоолойгоороо баһал суурхадаг һэн, дүрбэн басагадынь булта дуулаха бэлигтэй. «Түрэһэн эхэм гоёор дууладаг байһан ха. Түгэлдэр тайшаа Ага найман эсэгын дууша басагадые суглуулжа, дуунай мүрысөө эмхидхэһэн юм гэлсэдэг. Басагад үдэшэһөө үглөөнэй наранай гаратар тайшаае магтажа, соло дуудаһан ха. Тиигээд мүрысөөнэй ехэ шан хайрада түрэһэн эхымни дүү басаган Майдариин Саманди хүртэһэн юм гэлсэдэг. Тэрээнһээ уг дамжаһан гээшэ гүб», - гэжэ Цындыма эгэшэ бурханһаа үршөөгдэһэн дуулаха бэлиг тухайгаа хөөрэнэ.


Мүнөө Цындыма эгэшэ олон аша зээнэрэйнгээ дундахана дорюун һэргэг зандаа ажана тэнюун ажаһууна.

You have no rights to post comments