Сахюурта тоонто нютагай-нгаа дунда һургуулида буряад хэлэнэй дүршэлтэй, багшын ажалай ветеран, «Учитель-методист» нэрэ зэргэтэй, В.И.Ленинэй 100 жэлэй ойдо габьяата ажалай түлөө медаляар, РСФСР-эй гэгээрэлэй яаманай Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаһан Должит Балдановна Идамжаповагай хүтэлбэри доро баян, агууехэ түрэлхи хэлэнэйнгээ гүн руу шунгаһан байна. Саашадаа һуралсалаа Н.Г.Чернышевскиин нэрэмжэтэ Үбэр Байгалай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулида үргэлжэлүүлжэ, буряад хэлэнэй ба литературын багша боложо гараа.
Гоохон Цыренжапова Агын 2-дохи дунда һургуулиин 1-11-дэхи ангинуудай һурагшадта буряад хэлэ заадаг юм. Ород хэлэтэ һургуулида хүдэлжэ эхилхэдэнь, долоон хоногой 3 час – 2 саг буряад хэлэндэ, 1 саг литературада үгтэдэг байгаа. Тиихэдэ, багшын хэлэһээр, хэзээшье дүнгүүдтэй һэн. Харин нёдондо жэлһээ 30 минута – хэлэ, 30 минута литература үзэдэг болоо бшуу. Ямар орёо асуудалнууд гаранаб гэхэдэ, гүрэнэй хуули гараһан, тэрэнэй ёһоор, түрэлхи хэлэн заал һаа үзэгдэхэ, харин гэртэхин үхибүүднай ямар хэлэ шудалхаб гэжэ шэлэхэ юм. Һүүлшын баримтануудаар, һургуули соо 1400 һурагшад һурана, тэдэнэй 971-иинь - буряад хүүгэд. Эдэ хүүгэдэй 687-иинь буряад хэлэ үзэнэ, 284-иинь таһа арсаа. Энэ хадаа бүхы һурагшадай 29,2 хуби болоно. Дутуу дундануудай нэгэн гэхэдэ, 6-7-дохи ангинуудта 2 учебник бии, дуталдахадань, буулгабари хэжэ, үхибүүн бүхэндэ тараадаг юм.
Мүнөө Гоохон Самбуевна суг хүдэлдэг бэрхэ, дээдэ категориин багша Бальжит Цыреноватай суг гэртэхин бүхэнтэй хөөрэлдэжэ, хүүгэдэй түрэлхи хэлэеэ үзэхэ тухай ажал ябуулдаг юм. Буряад хэлэ үзэхэеэ арсаһан үхибүүнэй аттестат дээрэ түрэлхи хэлэниинь ород гээд бэшэгдэхэ бшуу. Гэртэхинэй энээн дээрэ бодомжолхоор... Һурагшад ород хэлэ долоон хоногой 6 час, литература - 2 час, хажуугаарнь ород хэлэ түрэлхи хэлэн гээд 1 час үзэнэ. Тиихэдэнь буряад хэлэмнай хайратай, 30-30 минута үзэгдэнэл даа...
Тиигээшье һаа Гоохон Самбуевна уйдангүй, хүүгэдые түрэлхи хэлэндээ дурлахынь түлөө элдэб аргануудые хэрэглэжэ, һонирхолтой хэшээлнүүдые үнгэргэхые оролдодог байна. «Интенсивное обучение» прогаммаар хүдэлнэ. Хахад часай хэшээл үнгэргэдэг болоходоо, хүүгэдые мэдүүлэлээр дуугаржа, һанаһанаа хэлэжэ һургаха ёһотой. Халташье һаа «би буряадби» гэһэн мэдэрэл түрүүлхэ.
«Литературын хэшээлдэ хүүгэд дуратай. Хэшээлдээ хүүгэд уншадаг, оршуулдаг. Буряад зохёолнууд гүнзэгы удхатай ха юм, хүмүүжүүлгын талаар хэһэгүүдые илгажа абаад үзүүлдэгбди. Роман бултыень уншаха аргагүй хадаа баһал шэлэжэ, тон хэрэгтэй бадагуудыень үзэнэбди. Хүүгэд өөһэдөө буруу уншахадаа, текст ойлгодоггүй. Минии уншахада ойлгодог. Ахалагша ангинуудта буряад литературын хэшээлнүүдтэ Агын мэдээжэ ажаябуулагшад, эрдэмтэд, тэдэнэй амжалтанууд тухай хөөрэлдэдэг, буряад арадайнгаа түүхэ, үльгэр, домогуудые уншуулдагби. Уран зохёолшод Д-Р.Батожабайн трилоги, Ж.Тумуновай түрүүшын роман бии г.м. ойлгуулжа, энэ баялигнай хосорхо болоно гү гэжэ хөөрэлдэдэгбди. Юундэб даа ород гү, али хари хэлэеэ муу мэдэхэ байһандаа хүүгэд һанаагаа зободог, аягүйрхэдэг. Харин түрэлхи хэлэ мэдэхэгүйдөө һэншье гэдэггүй.
Буряад хэлэ үзэхэ дуратай хүүгэд байдаг, «үшөө юу хэхэбиб?» гэжэ һурагшын һурахада урмашахаар. «Холо хото городоор һурахадатнай, түрэлхи хэлэнтнай бүришье хэрэгтэй болохо» гэжэ хэлэхэдэм гайхадаг һэн. Дүүргээд ошоһон 3 шабинар «Зүб хэлэдэг байгаат, нээрээшье, буряад хэлэмнай хэрэгтэй байгаал» гэжэ хэлээ бэлэй», - гэжэ Гоохон Самбуевна хөөрэнэ.
Хёлгын аймагай Үхэриг нютагта зунай сагта гэртэхинэйнгээ тоонтодо ерэһэн хүүгэдтэ Гоохон Самбуевна буряад хэлэ заагаа. Совет үеһөө эхилээд, тэрэ нютагта гансал эхин шатын һургуулитай байһан. Һургуулинь урдыншье һаа, ажаллагдаһан. Хото городоор ажаһуудаг үхэригэйхид зундаа тоонто руугаа 2 долоон хоногооршье ерэхэдээ, гэрээ, хото хорёогоо сэбэрээр ажалладаг байна. Тэдэ жэл бүри бултадаа тоонтоёо заабол ерэдэг заншалтай юм.
Багша хүүгэдые гурбан бүлэгтэ хубаагаад, үдэрэй 2 дахин хамта 37 шабинарта хэшээл үнгэргөө. Зариманиинь 7 хоногоор, нүгөөдүүлынь баһа хэдыб даа хоногоор хото ошоод бусаха. Үдын урда тээ словарна хүдэлмэри үнгэргэдэг, үдын хойно клуб соо сугларжа, дуу дуулалдадаг, шүлэг сээжэлдэдэг, ёохор хатардаг байгаа. Элдэб янзын богонихон энеэдэтэй зүжэгүүдые 2-3 хоногой туршада бэлдээд, гэртэхиндэнь, нютагайхидтань харуулаа. Багшын өөрынгөө 4-дэхи ба 8-дахиин хүүгэдээ абаад ошоһониинь, ехэ туһатай байгаа. Хүүгэд хадаа хүүгэд, заримдаа «ойлгоногүйл» гээд, тэдээнтэеэ ородоор хөөрэлдэшэхэ.
Үхэригэй хүүгэд шагай наадажа үзөөгүй байгаа. Тэдээндэ заажа, хүүгэдтэй ба бүдүүн зонтой шагай наадалгаар мү-рысөө үнгэргөө. Хүүгэдһээ болохо бүдүүн зон ямараар хүхилдөө гээшэб?! Багша хүн бүхэниие урмашуулха гэжэ толгойлогшодонь тамга табюулаад, бултандань грамота барюулаа. Үхэригэйхид шагайн дүримүүдые бэшэжэ абаа, жэл бүри шагайгаар мүрысэдэг байха тухайгаа мэдүүлээ. Тэдэ шагайда жэгтэй ехээр обтоо. Багша бэлэг болгон 15 шагай барюулаа. Байгаалиин уларилһаа боложо, үхэригэйхид хони тэжээдэггүй.
Хэшээлнүүдтэ бүдүүншье зон ябадаг байгаа. Даши Намдаковой ехэ хүбүүн нүхэртэеэ, дунда хүбүүниинь хэшээлдэ ябаа бшуу. Һонирходог хүүгэд буряад хэлэ үзэхэеэ һанана, ябадагшьегүй үхибүүд байгаа.
Гоохон Цыренжапова буряад хэлэнэй мүнөөдэрэй байдал тухай һанаагаа зободог, хүүгэдэй түрэлхи хэлэеэ мэдэхын түлөө ехэ оролдодог багша юм. Багша ходо хүгжэжэ, амжалтатай хүдэлдэг. Дээдэ категориин багша Гоохон Цыренжапова Россиин Федерациин Эрдэм мэдээсэлэй Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаһан. 2015 ондо Үбэр Байгалай хизаарай «Эрхим багша» конкурсдо 1-дэхи һуури эзэлээ бэлэй. 2018 ондо уласхоорондын «Эрхим багша» конкурс-до «Баян дүршэлтэй» янзада дипломдо хүртэһэн. «Концепт «Одинокое дерево в бурятской литературе» гэһэн ажалаараа эрдэм-шэнжэлэлгын «Шаг в будущее» конференцидэ 7-дохи ангиин һурагша Арюна Цыренжапова муниципальна шатада 2-дохи һуури эзэлжэ, 2-дохи очно шатада 2-дохи һуурида гараһан. Москвада шэлэлгэ гаража, ажалаараа 2021 оной февраль һарада Португалиин Лиссабон хото ошохо.
Буряад хэлэнэй багшын оролдолго дэмжэгдэжэ, орёо асуудалнууд шиидхэгдэжэ, түрэлхи хэлэеэ мэдэхэ олон лэ шабинарые үшөөл амжалтатай хүмүүжүүлхэнь лабтай.
