Хэжэнгын дасанай жиндагууд
Эртэ урдын сагhаа Үбэр Байгалай хизаарай Хёлгын гол зубшаһан Зугмаара, Зүхэльти, Шэлэ, Тэрэбхээн, Бада, Уляаһата, Хёлгосоон, Гэр шулуун, Шонтой, Новопавловка, Хуһата hуурингуудай болон Петровск-Забайкальский, Хёлго хотонуудай буряад угсаатан Хэжэнгын дасанай жиндагууд байhан.
Үбэр Байгалай хизаарай дэбисхэр дээрэ Хэжэнгын дасанай дуганай нээгдэhэн ушар хэдэн зуугаад жэлэй түүхэһээ эхитэй. Хори буряадай эгээл түрүүшын дасан болохо Хэжэнгын дасан 1758 ондо байгуулагдаhан. Тэрэ сагhаа Хёлго, Энгидэй мүрэнүүд шадархи улад зон тус дасанда hүгэдэн мүргэжэ ябадаг юм.
Шэтэ хотодо буддын шажанай түрүүшын дуган-музей 1899 ондо байгуулагдаад, тэндэ уншалга бүтээлнүүдые үнгэргэхэнь огто хорюултай байhан. Шэтын дуган-музей удаан ажаллаагүй: 1914 оной январиин 14-дэ, үнэн алдарта шажантанай Рождество тэмдэглэхэ үедэ, түймэрэй галда хайлаһан байна.
1991 ондо Угдаанай, 2010 ондо Шэтын шэнэ дасангууд баригдаhан. Теэд Хёлгын голой буддын шажантан хэдэн зуун жэлнүүдэй холбоотой Хэжэнгын дасан руу ябаһаар зандаа байгаа. Тэдэнэр үбгэ эсэгэнэрэйнгээ нангин шүтөөнэй зүргөөр Бадын дабаа дабажа, түрэл Хэжэнгынгээ дасан ошожо мүргэдэг гуримаа алдаагүй.
Галсан Баабайн үршөөлөөр
Хёлгын голой эрьеын нютагуудһаа олон алдарта ламанар гараһан намтартай.
Тэдэнэй тоодо Хэжэнгын дасанай шэрээтэ байһан гэбшэ лама Жамба Шадраев ба Галсан Баабай гээд алдаршаһан ламанар нютаг оронойнгоо түүхэдэ онсо hуури эзэлдэг.
Галсан Баабай 1930-аад онуудта тушаалгаад, 25 жэлэй туршада түрмэ шорын оёороор ёhото «амидын тамын» зоболонгуудые амсаад, нютагаа амиды мэндэ бусаhан золтой. Саашадаа үндэр наhа наhалжа, дасан дугангуудай шэнээр hэргэхые үзэhэн юм. Тиигээд наhанайнгаа эсэстэ Галсан Баабай Хэжэнгын дасанай залуу ламанарта: «Минии түрэhэн тоонтодо буддын шажан дэлгэрүүлээрэйгты», - гэжэ захиhан гэдэг.
Шабинарынь ашата Багшынгаа hүүлшын захяа бэелүүлжэ, XXI зуун жэлдэ үльгэртэ Хёлгын голой эрьедэ, урдын буряадуудай нангин шүтөөнэй тусхай хүсэтэй газарта дуган бариhан ушартай. Тус дуган үнгэрhэн сагай алдарта ламанарай дурасхаалта нангин хүшөөгөөр, буддын шажанай мандалай hүлдөөр заларжа, буянта хэрэгүүдые үйлэдэнэ.
Росси дотор ори ганса
Хёлгын голой дуган бусадhаа илгарма онсо өөрын шэнжэтэй. Эндэ Ногоон Дара, Сагаан Дара ба Арьяа-Баала бурхадай асари томо дүрсэнүүд дуганай гадаада талыень шэмэглэн, оршон тойронхи нютаг нугаяа арюудхан байдаг. Сахилгаан мэтэ түргөөр абардаг Ногоон Дара ба ута наhа үршөөдэг Сагаан Дара бурхад нигүүлэсхы сэдьхэлэй Арьяа-Баала бурханай нюдэнэй хоёр нулимсаhаа мүндэлhэн заяатай.
Тус гурбан бурхадай суг оршоhон асари томо дүрсэнүүд Росси дотор бэшэ хаанашье үгы гэдэг.
Хёлгын голой дуганай ахалагша лама Дандар Базаржаповай хэлэhээр, тус нютагай урдын мүргэлэй хүсэтэй газарта гурбан бурхад заларжа, hүзэгшэдтэ ёhото бэлэг үршөөгдэhэн байна. Энэ нангин газарта бисалгалай байдалда маани тарни уншажа, гүн сэдьхэлhээ бурхадта зальбаран мүргэхэдэ, саглашагүй ехэ буянтай.
Бүхы үеын бодисаданарай Эхэ гээд шүтэгдэдэг Дара эхэ бурхан тэрээндэ үнэнхэ зүрхэнһөө зальбарhан хамаг амитадые абаржа, зол жаргал, буян хэшэг үршөөхэ асари хүсэтэй убдистай.
Ногоон Дара эхын рамнай тэрэ үедэ Ивалгын дасанда hууhан Ехэ Багша - һаарамба Лубсан Хайдуб лама бүтээлсэhэн байна.
Ногоон Дара эхэ хүнэй ами наhа аршалдаг, харин Сагаан Дара эхэ ами наhа утадхадаг гэhэн hургаалтай. Хүндэ үбшэнhөө эдэгэхын ба ута наһа наһалхын тулада Сагаан Дара эхэдэ мүргэдэг заншал бии. Тиихэдээ энэ наһандаа арбан хара нүгэл тэбшээд, арбан са-гаан буян үйлэдэжэ, гэгээрэлэй замда орохо зорилготойгоор ута наhа гуйхань шухала.
Доншуур Маани – «Буддын миһэрээн»
Yнгэрэгшэ 2019 оной намар Хёлгын голой дуганда АрьяаБаала бурханай нангин дүрсэ рамнайлагдаhан. Тэрэ бурханай шүтөөндэ «Ум маани бадмэ хум» гэhэн 300000000 Доншуур мааниин уншалга үйлэдэгдэнэ. Тэрэнэй хэмжээндэ Интернедэй Вайбер соо хоёр бүлгэм эмхидхэгдэжэ, хүн бүхэндэ Доншуурта хабаадаха арга олгогдоhон байна.
«Ом маани бадмэ хум» - Юртэмсын эхи захын абяан, «бүхы маанинуудай хаан» гээд шүтэгдэдэг. Yдэр бүри тус маани үйлэдэhэн, зуун сая мааниин Доншуур хүсөөhэн хүнэй, нэн түрүүн, элшэтэ hүнэhэн бэень хамаг муу муухайhаа, нүгэл хилэнсэгhээ сэбэрлэгдэжэ, махабад бэень элүүржэн бүхэжэдэг. Нервын, шуhанай эрьесын, зүрхэнэй г.м. бүхы үбшэнгүүд сарагдаха аргатай.
Мүн лэ хүн hанаа сэдьхэлээрээ амарлингы тэнюун боложо хубилдаг. Эди шэдитэ тарниин абяанда уур сухал болон хамаг хорото муу бодолнууд шэнгэн тунажа, хүн дотор сэдьхэлээрээ «энеэбхилжэ» эхилдэг. Тэрэ «Буддын миhэрээн» гээд нэрлэгдэдэг бүхы дэлхэйгээр суутай бисалгалые мүнөөнэй психологууд үргэнөөр хэрэглэдэг гэжэ эли.
«Ом маани бадмэ хум» мааниин үргэлжэ уншагдадаг гэрэй таhалганууд, унтадаг орон, эдеэ хоол г.м. хамаг юумэн арюудхагдадаг гэжэ элирүүлэгдэhэн. Тус маани гол мүрэнэй, нуурай эрьедэ, али гэбэл ой модоной, талын дунда hуугаад уншабал, тэндэхи хамаг амитад, шумуулнууд болон ургамалнууд муу муухайhаа сэбэрлэгдэн арюудхагдадаг. Һүүеhэн hэбшээ hалхинда шэдитэ маани уншабал, тэрэ мүн лэ нангин абяагаар адислагдажа, бүхы түби дэлхэйгээр тараадаг убдистай.
Шэдитэ маани хүнэй муу үйлын үрэ арилгажа, хуби заяаень hайн тээшэнь хубилгаха асари ехэ хүсэтэй гэhэн айладхалтай. Мүн лэ хамаг муу муухайhаа, ада баршадhаа аршалдаг. Дайн байлдаанай газарта харагдахагүй найдамтай бамбай халхабшаар сэрэгшын ами наhа аршалан хамгаалдаг маани юм! Тус маани таhалдуулангүй зуун мянга дахин уншаhан хүн дээдын бисалгалай нирванда орохо аргатай. Энэ ехэ орёо, таhалдангүй, хоёр сүүдхэhээ үлүү үйлэдэгдэдэг бүтээл юм.
«Ом маани бадмэ хум» маани наhан соогоо үргэлжэ уншаhан, зуун сая Доншуур бүтээhэн хүн энэ наhанhаа нүгшэхэдөө, Сансарын хүрдэhөө таhаржа, Диваажанай орондо түрөөд, Будда бурхантай уулзадаг. Али гэбэл дулаан уларилтай орондо hайн бүлэдэ түрэжэ, жаргалтай хуби заяа эдлэдэг. Тэрэ хүн удаадахи наhандаа Дээдын Сахюусадай аршалалта доро, ехэ аза талаантай ябаха.
шөө «Ум маани бадмэ хум» мааниин ашаар удаадахи наhандаа хүн Буддын hургаалнуудые шудалан үйлэдэжэ, гэгээрхэ заяатай мүндэлхэ. Хэhэн буяниинь уг гарбалайнь удаадахи долоон үеын аша гушанартань hайн нүлөө үзүүлхэ.
Мүнөө түбэд ламанарай жэшээгээр дэлхэйн олон алдар суута тамиршад, артистнар, гүрэнэй хүтэлбэрилэгшэд г.м. «Ом маани бадмэ хум» гэhэн маани бэедээ тату болгожо зуруулдаг, али гэбэл зэд, мүнгэн, алтан зүйлнүүд дээгүүр hиилэжэ бэшээд, hахюуhан болгожо абаад ябадаг. Тиимэ hахюуhатай хүнүүд бэеэ айхабтар наринаар, нүгэлтэ үйлэнүүдые зайсажа ябаха ёhотой гэжэ онсо тэмдэглэгдэдэг.
Алтан гартай дархан
Хёлгын голой дуганай гурбан бурхадай үзэсхэлэнтэ дүрсэнүүдые Хэжэнгын дээдын оюун бэлигтэй, алтан гартай уран дархан Цыбан Шагдаржапович Цыбанов бүтээhэн габьяатай. Суута дархан бүгэдэндэ мэдээжэ Жаран Хашарай субаргын дэргэдэхи Абида бурханай дүрсэ болон Хэжэнгын дасанда Будда Шэгэмүүниин дүрсэ урлан бүтээhэн.
Мүн лэ тэрээндэ уран дархашуул Шагдар Батуев ба Баир Мункуев гэгшэд хамһалсаа. Хёлгын голой нютагуудай ажа-һуугшад шудхаха, шэрдэхэ, будаха г.м. ажалнуудые эдэбхитэйгээр ябуулалсаhан байна.
Дуган – шажанай ба соёлой түб
Хёлгын голой ахамад ловонлама Дандар Базаржапов Ивалгын буддын шажанай университедтэ ба Энэдхэгэй Гоман дасанай гүн ухаанай таhагта hуража дүүргэhэн намтартай. Тэрэ урдын буряад ламанарай ба дасангуудай нангин ёhо заншалнуудые hэргээн хүгжөөхын тула ехэ оролдолгонуудые гаргажа хүдэлдэг. Тэрэ Гоман дасанда суг хамта hураhан Чесаанын дасанай Николаев Жалсан нэрэтэй гэлэн ламатай hүзэгшэдтэй уулзалгануудые үнгэргэжэ, лекцинүүдые уншадаг. Жалсан лама 2006-2016 онуудта Этигэлэй Хамбын мүнхэ бэеын сахигша байhан. Хажуугаарнь Дандар лама буряад хэлэ бэшэгээ сахин хүгжөөлгын хэрэгтэ ехэ анхаралаа хандуулдаг заншалтай. Илангаяа үхибүүдэй дунда ехэ хүдэлмэринүүдые ябуулдаг.
- Буддын шажан hэргэн дэлгэржэ эхилээ. Манай буряад арад үндэhэн шажанайнгаа hургаалнуудые мартангүй, зүрхэн соогоо хадагалжа ябаа. Манай дуган «Шэтэ-Эрхүү» замай хажууда hэн тулань харгыда ябаhан зон, аяншалагшад хүрэжэ бараалхадаг. Энэ нютагта дасан бии гэжэ мэдэхэгүй зон дайралдадаг. Тиимэhээ бидэ Буддын hургаалнуудай хажуугаар буряад үндэhэн соёлой, түүхын, ёhо заншалнуудай түбэй үүргэ бэелүүлэлсэдэгбди, - гэжэ Дандар лама тэмдэглэнэ.
