Сагай хүрдын эрьеэн соо
1998 ондо эндэ эгээл түрүүшын дуган - Дуйнхор сүмэ бодхоогдожо, hүр жабхаланта үргөөгэй эхин табигдаhан ушартай.
Дээдын тантрын Дуйнхор идам, буряадаар «Сагай хүрдэ» хадаа Бурхан багшын Шамбалын хаанда айладхаhан нюуса hургаал гэдэг. Дуганай hуралсалай таhагта оюутад Энэдхэгэй Намгьял гэжэ дасанай журамаар нангин Мандала бүтээхын орёо урлалай эрдэм шудалдаг.
Жэл бүхэндэ үнгэргэгдэдэг Дуйнхор хуралай үедэ эндэ өөрын ламанарай хүсөөр Дуйнхор бурханай ордоной hүлдэ – элhэн Мандала – бүтээгдэдэг заншалтай.
«Сагай хүрдын» hургаал Буддын «Шернин» гэhэн hургаалтай нэгэ доро айладхаhан гол hургаалнуудайнь нэгэн гэжэ тоологдодог.
Хамба лама Этигэлов бисалгалай байдалда Дуйнхор идамай тарниин ёhолол үйлэдэжэ, «Сагай хүрдэ зонхилогшын» гүн нюусануудые нээhэн заяатай. Тус бисалгалай ашаар Этигэлов хамба үнгэрhэн, мүнөөнэй ба ерээдүйн сагуудые мэргэнээр зүгнэн мэдэдэг эди шэдитэй болоhон гэдэг. Тусхай «Захяа Номнол» бэшэhэн түүхэтэй.
ЦАМ ХАТАР
Һүр жабхаланта Дуйнхор хурал, заншалаар, арбан табан үдэрэй туршада үргэлжэлдэг. Эхиндэнь гурбан үдэрэй туршада «Сачог» гэhэн уншалга үнгэргэгдэдэг.
Удаань тусхай бэлэдхэл гараhан ламанар Цам хатар гүйсэдхэдэг заншалтай юм. Хабаадагшад элдэб hүрөөтэй дошхон бурхадай, хүнүүдэй, амитадай дүрсэнүүдэй томо багуудые үмдөөд, нюуса бүтээлэй хатар гүйсэдхэдэг. Дуйнхор идамай Цам хатар аалин намдуу хүдэлсэнүүдтэй аад, хатарагшад гараараа «мудры» гэдэг нангин орёо hүлдэ тэмдэгүүдые үйлэдэдэг заншалтай.
Цам хатар - хамаг муу муухайе, ада баршадые сарадаг убдистай нангин шажанай бүтээл. Тэрэнэй гүйсэдхэгдэhэн газарай оршон тойронхи хамаг юумэн - газар, уhан, агаар, шүтэhэн хүнүүд - бүгэдэ арюудхагдадаг ушартай.
Цам хатар шүтэн хараhанай удаа hүзэгшэдэй бэеын элүүржэжэ, шуhанай бүридэлэй, дарасынь г.м. алишье талаар hайн хубилалтанууд болодог гэжэ Түбэдэй, Энэдхэгэй эрдэмтэдэй шэнжэлэлгэнүүд гэршэлнэ. Энэ талаар олон тоото гайхамшагта ушарнууд тушаа хэлэгдэдэг. Жэшээнь, зарим зоной эльгэнэй, бөөрын шулуунуудай бутарhан тушаа мэдээнүүд бии.
- Би Түбэдтэ үбшэн хүнүүдые хараагүйб, - гэжэ Москвагай ород эрдэмтэн бэшэнэ. Тэндэхи үбшэнтэд манай эндэхи элүүр энхэ гэжэ тоологдодог хүнүүдhээ hураггүй hайнаар үзэгдэнэ. Энэ байдалда түбэдүүдэй ехээр шүтэн hүгэдэдэг гайхамшагта Цам хатар hайн нүлөө үзүүлдэг гэжэ тоосоогүй. Би үнэн бэеэрээ тэрэниие үзэhэнби.
Цам хатарай үедэ мүн лэ Сагай Зонхилогшо идамhаа арюудхагдаhан талмайда Дуйнхор бурханай Ордоной элhэн Мандала барихын гуйлта үйлэдэгдэдэг. Тэрэ нангин Мандалада Шамбалын оронhоо Дуйнхор идам 722 бурхадтай хамта буужа залардаг.
Дуйнхор бурханай ордон
Саашанхи долоон үдэрэй туршада ламанар элдэб үнгэтэ элhээр нангин Мандала бүтээдэг заншалтай. Энэ үедэ ламанар үглөөнhөө hүниин орой болотор тусхай маанинуудые уншажа, Дуйнхор бурханиие бэедээ оруулжа бисалгадаг.
Мандалын бүтээл - дээдын гарай үзэсхэлэнэй уран урлал, юртэмсын бурхадай адистай нангин бүтээл! Тэрэнэй бүтээлдэ ородог үй түмэн жэжэхэн элhэхэнүүдэй хэмжээтэй саглашагүй ехэ буян хэшэг үршөөгдэдэг. Бүхы нютагай, гүрэнэй улад түмэнэй ба байгаалиин байдал дээдын бурхадай адисаар арюудхагдадаг заяатай.
Нангин Мандалые бисалган шэртэhэнэй, гороолон зальбарhанай буянаар хүнэй үйлын үриин хойшолонгууд hайн тээшээ хубилдаг.
Буряад орондо Дуйнхор хурал түрүүшынхеэ XVIII зуун жэлдэ бандида хамба лама Даржа Заяаевай үршөөлөөр үнгэргэгдэhэн түүхэтэй.
1864 ондо VII бандида хамба лама Сандэлэг Ванчиковай асари ехэ оролдолгын хүсөөр Тамшын дасанда Дуйнхор хурал үйлэдэгдэжэ эхилhэн. Тэрэ сагhаа буряадай бусад дасангуудта гол хуралнуудай тоодо оруулагдажа, лама санаартанай үндэр ехэ арга шадабаритай байhаниие гэршэлдэг.
Манай үе сагта хамба лама Дамба Аюшеевэй аша габьяагаар Дуйнхор хурал дахяад Буряад орондо заларhан. 1997 онhоо, аяар 16 жэлэй туршада, туйлай ехэ оролдолго ябуулгануудай хүсөөр тус хуралай hүр жабхаланиинь мандаhан!
Энэ хэрэгтэ Дуйнхор тантрын агууехэ багшанарай нэгэн - Түбэдэй Агван Жамса лама сэгнэшэгүй ехэ хубитаяа оруулhан намтартай. 2002 онhоо буянта хэрэгые мүнөө дасанай шэрээтэ Цыденов Буда ламхай даажа абаад үргэлжэлүүлнэ.
Далай ламын дасанда
Цыденов Буда лама 1996 ондо Ивалгын дасанай «Даши Чойнхорлин» университедэй 4-дэхи курсын оюутан байhанаа, Энэдхэгэй Дрепун Гоман дасанда hуралсалаа үргэлжэлүүлхэеэ ошоhон намтартай.
Тэндэ нэгэ жэл hураад, Дармасала хотын Үндэр түрэлтэ XIV Далай ламын «Намжал» дасанда эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлhэн аза талаантай.
Тэрэ Далай ламын дасанай хүреэндэ шаби болохын тула тусхай шанга шалгалта гарадаг гуримтай юм. Нэн түрүүн, ямаршье дутуу дутагдалгүй бэетэй, урлажа зураха, хатарха бэлигтэй байха г.м. шанга эрилтэнүүдтэй. Буда Цыденов ба Зоригто Чимитов ламанар орёо шалгалтануудые дабаад, тэрэ суута дасанай түрүүшын буряад шабинар болоhон.
«Намжал» дасанда Дуйнхор тантрын багшанарые бэлдэдэг суутай юм. Тэндэ дээдын идамай гүн ухаанай нюуса тантрын, Цам хатарай, Мандала бүтээлгын орёо эрдэмүүдые шудалхын тулада бүхы дэлхэйн буддын санаартан hуралсал гарадаг.
Тус эрдэмүүд түрэн мүндэлhэн Түбэдтөөшье ехэ орёо, хараhан хүн бүхэнэй шудалхын аргагүй гэжэ тоологдодог.
Хажуугаарнь Далай ламын хүреэнэй хубарагуудта байдалай талаар тусгаар шэрүүн эрилтэнүүд табигдадаг ха.
- Тэндэ hуралсал гаража байхадамнай, бандида хамба лама Дамба Аюшеев үргэлжэ маанадые эрьежэ, шалгажа ерэдэг байгаа, - гэжэ Буда лама хөөрэнэ. Тиихэдээ: «Буряад орондомнай Дуйнхор дасан баригдажа байна. Таанад hайнаар эрдэм шудалагты. Гэртээ бусаад, шабинарые hургахат, агууехэ Дуйнхор хуралай, Цам хатарай, Мандалын мартагдаhан заншалнуудые түрэл нютагтаа hэргээхэт», - гэжэ дабтадаг hэн.
«Намжал» дасанай гуримтай
2002 ондо Буда лама hуралсалаа урагшатайгаар түгэсхэжэ бусаад, Улаан-Yдын Дуйнхор дасанда ловон ламаар - шэрээтын орлогшоор, 2004 онhоо шэрээтээр томилогдоhон.
Буда лама, нэн түрүүн, Дуйнхор дасанай факультедэй оюутадай ёhо журам сахилгын хэрэгтэ анхаралаа хандуулжа эхилhэн байна. Саашадаа эрдэм hурал-салай талаар амжалтанууд туйлагдаа. Мүнөө лама санаартанай онсо тэмдэглэhээр, Дуйнхор дасанай байра байдал, ёhо гуримуудынь Дармасалын «Намжал» дасанhаа илгардаггүй.
Yглөөнэй 6.30 сагта оюутад бододог заншалтай. Саашадаа үглѳѳнэй 7 сагhаа үдын хоол болотор хэшээлнүүд үргэлжэлдэг.
Yдэр бүхэндэ Гомбо, Гонгор сахюусадай хуралнууд, hарын нэгэ дахин һама сахюусан хурагдадаг. Бямба гарагта - Баян Намсарайн хурал, hарын ли-тээр 2-ой үдэр – Һарзай, 10-ай үдэр – Дамжан Дорлиг хурагдадаг гуримтай.
Мүнөө дээрээ Дуйнхор дасанда 21 ламанар алба хэдэг, hуралсалайнь таhагта 12 хубарагууд hурана. Оюутад буддын шажанай шойро (философи) шудалхаhаа гадуур нангин номуудые уншалгын, сээжэлдэхын, оршуулхын талаар буянта хэрэгүүдые үйлэдэдэг.
Тусхай бэлэдхэлтэй лама балингуудые урлан бүтээхын хэрэг эрхилдэг.
«Хамбын хүрээ» дасанай Согшон дуганда үдэр бүри буддын шажанай заншалта гол уншалганууд хурагдадаг.
Хажуудань мандаhан Диваажан дуганда мүн лэ hүзэгшэдэй зүргэ таhалдадаггүй. Диваажан Абида бурханай жаргалай орон гэhэн шүтөөнтэй юм. Бурхан тэнгэриин табисуураар хүнэй бэе оложо дэлхэй дээрэ түрэгшэд нүгэл хилэнсэгһээ зайлажа, ехэ буян үйлэдэжэ ябаа һаа, хойто түрэлдөө Диваажанай орондо мүндэлхэ гэhэн hургаалтай.
Мүн лэ эндэ хоёр нангин субарга оршолонто Юртэмсын элшэ гэрэлээр оршон тойрониие гэрэлтүүлдэг. Нэгэниинь дасанай барилгын хэрэгтэ зорюулжа бодхоогдоhон түүхэтэй. Нүгөөдэнь Дуйнхор бурханай нангин hүлдэтэ субарга юм.
Туһаламжада баяртай
Хори гаран жэлэй туршада Дуйнхор дасан амжалтатайгаар хүгжэн hалбарна. Буда ламын онсо тэмдэглэhээр, Россиин Сангхын, XXIV бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй болон бүгэдэ hүзэгшэдэй зүгhөө дасанда ехэ дэмжэлтэ ба туhаламжа үзүүлэгдэдэг. Шэрээтэ илангаяа «Абсолют» гэhэн наймаагай эзэн Индира Валерьевна Шагдаровада баярые хүргэнэ. Цам хатарай багууд, хубсаhан болон зүүдхэлнүүдынь ехэ үнэ сэнтэй ба бэлэдхэлтэй гэжэ мэдээжэ. Эндэ спонсорнуудай туhаламжа ехэ хэрэгтэй.
Дасанай хүреэндэ дугангуудай хажуугаар оюутадай байрын ба эдеэ хоол баридаг байшангууд, бани, гараж бии.
