Намтарайнь һабагша
Догой нютагай сагаангууд омогой Баламбын Гомбын гэр бүлэдэ Намсарай (Пинта), Гоншог, Сэрэн-Даша хүбүүдэй удаа дүрбэдэхинь Дагбай 1855 ондо түрэһэн намтартай. Тэрэ сагай гуримаар, олон хүбүүдтэй айл нэгэ гү, али хоёр хүбүүдээ дасанда хубараг болгожо үгэдэг байгаа. Арбаад наһатай Дагбай Агын дасанай хубараг болоходоо, Балжар гэжэ һахилай нэрээр нэршээ. Энэ хүбүүн хубараг болоһон сагһаа хойшо ном үзэхэдѳѳ бэрхэ, түргэн бодолтой, хурса бэлигтэй, лама багшанартаа магтаалтай ябажа, эрдэм мэргэжэлээ дээшэлүүлжэ, габжын дамжаа хамгаалһан. Хожомынь Лубсан гэжэ багшынгаа нэрэ нэмэжэ, Лубсан Балжар габжа гэжэ бүмбэрсэг дэлхэйдэ элитэ лама болоһон түүхэтэй.
Арад зоной ажабайдалда зурхайн үүргэ
Мүнѳѳ үеын элдэб наһа-най, олон ондоо яһатанай һүзэгшэд зурхайшадта ханда-жа, ажабайдалайнгаа орёо асуудалнуудые уридшалан шиидхэдэг болонхой. Мүн шэнэ жэлэй, ээлжээтэ долоон хоногой, үдэр үдэрэйшье зурхайн литэ үргэнѳѳр мүнѳѳнэй зон хэрэглэнэ.
Эхын алтан умайһаа мултаржа, үнгэтэ юртэмсэдэ мүндэлһэн нялха нарайда таараха нэрэ залаха, тэрэнэй хуби заяа уридшалан мэдээд, хэзээ, хэдыдэ ямар юумэнһээ һэргылхэб гэхэ мэтын олон орёо асуудалнуудые шиидхэхэ ушарнууд дайралдана. Эрдэм һуралсалдаа, ажалдаа амжалтатай ябаха тухай гү, али үбшэндэ нэрбэгдэһэн хүн аргын нюур һуража эдэгэдэгшье ушарнууд али олон болоно. Энэ сагай эрхээр интернет сүлжээдэ, олон ондоо хэлээр уншагшадта мэдээсэл тараадаг һонинуудта, сэтгүүлнүүдтэ хүнэй түрэһэн он жэлэй, мэнгын, һуудалай, хии мориной нүлѳѳн гээд лэ заха хизааргүй һонин бэшэгдэдэг болонхой. Хүн түрэлтэнэй ажамидархада, ажабайдалаа зохёоходо, зурхайн тон хэрэгтэй байһаниинь эли.
Эгүүридэ мүнхэ зохёол
Энэ сэсэн мэргэн зурхайн эшэ үндэһэн хэнэй ухаан бодолоор, хэзээ, хэдыдэ зо-хёогдоһон гээшэб гэжэ хэн нэгэн һонирхоһоншье байжа магад.
1908 ондо Агын дасанай Дуйнхор сүмын шэрээтэ Лубсан Балжар лама олон жэлэй туршада эсэшэ сусашагүй хэһэн ажаглалтануудаа, дүй дүршэлѳѳ онсолон тоб-шолжо, оюун ухаанайнгаа бүтээл дүүргэжэ, түбэдѳѳр бэшэһэн «Онцар шелжи мелон» гэжэ зурхайн ном «нара» харуулһан габьяатай. Ородоор «Прекрасное хрустальное зерцало» гээд оршуулагдана. Хожомынь автор «Гайхамшагта болор толи» номоо «Лубсан Балжар лама Догой нютагта түрэгсэн» гэжэ ѳѳр тухайгаа тобшохон мэдээсэлээр дүүргэһэн байгаа.
Энэ ном хэдэн үе галабай үнгэрѳѳшье һаа, хэтэдээ мүнхэ зохёол боложо тодороо. Ушар юуб гэхэдэ, үнгэрһэн сагуудташье хэдэн үе зоной замайнь залуур болоһон эрдэм ухаанай хүгжэлтын хүсэн гээшэ. Мүн мүнѳѳшье дэлхэйн бүхы зурхайшад энэ номой эшэ үндэһэндэ түшэглэн, шэнэ жэлэй литэ зохёоно, хүн бүхэнэй хубиин хэрэг уридшалан элирүүлнэ. Ерээдүйн санаартан зурхайн нюуса энэл номоор шудална, эрдэм мэргэжэлээ гүнзэгырүүлэн дээшэлүүлнэ. Замби түбиин одо мүшэдэй, һара наранай дүхэриг соо хүн түрэлтэнэй хуби заяанай үйлэ хэрэг, ажабайдалай нюуса, ажами-даралай шиидхэгдээгүй асуудалнуудые алдуу эндүүгүй уридшалан тайлбарилха гээшэ нарин ухаанай эди шэдиһээ, сэсэн мэргэшүүлэй эрдэм һургуулиһаа, мүн байгаалиһаа заяагдаһан бэлиг шадабариһаань болоно.
Үндэр түрэлтэ ХIV дүгээр Далай ламын хэлэһээр, «Лубсан Балжар гэжэ буряад ламын зохёоһон зурхайн номой эшэ үндэһэн заха хизааргүй, оёоргүй гүнзэгы эрдэмэй далай соо асари томо, хэм хэмжүүргүй үндэр, хэтэ мүнхын хэмхэрхэгүй хабсагай мэтэ арад зондо эгээл сэнтэй субад эрдэни гээшэ». Далай лама үдэр бүриингѳѳ уншалгада алтан дэлхэйн олон ондоо яһатанда, элдэб олон һүзэгшэдтэ, илгаагүй, тааруу оньһото нангин хэрэг бүтээһэн Лубсан Балжар ламын нэрэ оруулжа уншадаг юм.
Нэрэнь мүнхэрѳѳ
Үе сагай үнгэрхэдэ, оршо-лонто юртэмсын орёо байдалһаа боложо, олохон түүхэтэ нэрэнүүд мүр сараагүй баларан, «сагаан толбо» болоод, удаадахи үеынхидтэ хүрэнгүй мартагдашадагынь угаа харамтай. Сэмүүн сагай тодхороор мартагдаһан нэрэнүүдые һэргээхын тула бэдэрэлгын, шэнжэлэлгын ажал хэгдэжэл байна.
Боохой хуасай омогой Сэсэгтын Гэпэл ламын «хара хирээгэй хаагалаанай үедэ» Монголой хилэ дабахаа һанаһан хүнэй гуйлтаар зурхай зураһанайнгаа түлѳѳ шортоол толгойн саазада хүртэжэ, буудуур абаһан тухайнь элирээ. Энэмнай габжа зиндаатай, зурхайн болон эмэй һургуули хэһэн Ленинградай дасанай лама юм. Суута аха дүү Бадмаевуудтай суг ажалладаг тула нютагаа ерээд, эмэй үбһэ түүжэ бай-һан үедэнь энэ тодхорто ушар тудалдаа.
Хэды олон хүн шэрүүн сагай эрхээр бурхан шүтѳѳнѳѳ хада хабсагайн хүмэг шулуун соо абаашажа нюудаг байгааб? Уг гарбалайнгаа ламанарай нэрэ шэбэнэжэшье нэрлэхэеэ айдаг, үхи хүүгэдһээ нюудаг саг байгаал даа.
«Эрдэни элэхэ бүреэ үнгэ орохо» гэдэгтэл, хатуу шэрүүн сэмүүн сагууд гаталагдажа, түүхэтэ нэрэнүүдэй дахяад һэргэн мүнхэрдэгынь одоол һайшаалтай.
Дамба Аюшеев бандида хамбын үүсхэлээр Лубсан Балжар ламын түрэһѳѳр 155 жэлэй ойдо зорюулжа, хүйһэн холбоо тоонтодонь, хүлѳѳ шоройдоһон нютагтань субарга бодхоохо гэһэн шиидхэбэри абтаа бэлэй. Теэд энэ габжын намтар тухай тодорхой мэдээсэл байхагүй ушарһаа бэдэрэлгын, шэнжэлэлгын ажал эхилээ һэн.
«Лубсан Балжар габжа Догой нютагта түрэгсэн» гэхэһээ бэшэ ямаршье баримта мэ-дээн байхагүй. Теэд энэ дэлхэй дээрэ Догой гэжэ адли нэрэтэй нютагууд үшөө хаана бии юм?
Буддын шажанай дэлгэрһэн бүхы газар нютагуудаар, хари гүрэнүүдээр Догой нютаг элирүүлхын ажал хэгдээ. Интернет сүлжээ хэрэглэжэ, Тувагай Кызыл ниислэл хотын хажууда, Енисей мүрэнэй эрье шадар Догээ гэжэ нэрэтэй, 1002 метр үн-дэртэй нангин шүтѳѳнэй томо хада уула дээрэ 120 метрэй зайда «Ом маани пад ме хум» гэжэ бэшээтэй байдаг гэжэ элирбэ. Яхадта мүн Догой гэжэ хэмжүүрээрээ багашаг гол урдана. Энэнь баһал удхатай. Эртэ урда сагта манай нютагта яхад яһанай зон ажаһууһан ха. Догэн гэжэ буддын шажанай япон философ тухайшье мэдэхэ болобобди. «Зандан Жуу» альманахай 9-дэхи нюурта Лобсон Догоин Балсамбу гэжэ санаартанай хүрэг дүрэ олобобди. Нарин нягтаар бэдэ-рэлгын ажал хэгдэжэ, гансал Росси гүрэн соо оройдоол ори ганса нютаг - Агын тойрогой Могойтын аймагай Догой гэжэ байһаниинь элирбэ.
Саашань Лубсан Балжар ламын бодото нэрэнь, ямар омогой, хэн гэжэ айлай, хэнэй хүбүүн, аха дүүнь болон түрэл түтимынь хэд бэ, хаана тоонтонь нюугаатай гээшэб гэжэ элирүүлхэ бүри харюусалгатай ажал эхилээ һэн. Догойн зоной угай бэшэгүүд шэнжэлэгдэжэ, түрэл гаралыньшье элирээ. Баламбын Гомботоной буусашье олдоо һэн.
Хоёр жэлэй туршада сагаангууд омогой Цырен Базарович Цырендоржиевай ударидалга доро нютагай зон субарга бодхоохо хэрэгтэ хам орожо хамһалсажа, холо ойроһоо хандибай мүнгэн зѳѳри оруулбад, барилгын ажалда, субаргын шүндэ хүн бүхэн хабаадаа. Дид хамба Цырен ламхай, шэрээтэ Бадма ламхай, нютагай Мүнхэжаргал болон Балдан ламанар ходол зүбшэл заа-баряар туһалжал байгаа.
2009 оной майн 13-да бумба нюугдажа, «Дуйнхор Шодон» субаргын һуури табигдажа, барилгын ажал эхилһэн юм. Хүгшэн залуу илгаагүй, холо ойроһоо һүзэгшэд ерэжэ, сентябриин 30-ай наратай дулаахан, намжаа һайхан үдэр алтан шара жаншатай 108 боти «Ганжуур» номоо хүндэтэйгѳѳр гар дээрээ үргэжэ, жэншэдгүй олон модоной зай нютагаа гороолбод. Удаань Агын дасанай ламанар уншалга бүтээжэ, субаргын шүн табяа һэн. 2010 оной августын 17-до Дамба Аюшеев бандида хамба лама түрүүтэй үргэн баян Буряад ороноймнай 60 гаран дасанай шэрээтэнэр морилжо, ехэ уншалгаар субарга рамнайлһан юм. Холо ойроһоо һүзэгшэд олоороо ерэжэ, гүрэн доторнай эгээ түрүүшын «Дуйнхор Шодон» гэжэ зурхайшанай субаргын рамнайда хабаадажа, адис аршаанда, ами наһанай һахюуһан зангяануудта хүртөө бэлэй. Мартагдашагүй найр наадан болоо. Барилгашадта баярай бэшэгүүд, гарай бэлэгүүд нютагай захиргаанай зүгһѳѳ барюулагдаа. Эрын гурбан нааданай абарганууд, илагшад урмашуулагдаа.
Залуушуулда субаргын үүргэ нүлѳѳн тухай
Лубсан Балжар габжада зорюулагдаһан субаргын бүтэһээр, аяар 10 жэл болобо. Субаргын үүргэ нүлѳѳ айхабтар ехэ, удхатайшье, холын ашатайшье байгаа. Монгол литын 12-ой үдэр нютагай Мүнхэжаргал болон Балдан ламанар Мааниин дуган соо эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай тулада һара бүри таһалгаряагүй Сахюусанай, Отошын, Мандал Шивын хуралнуудые хурадаг, хотон хотоной зон дүйсэн үдэрнүүдтэ ээлжээгээр зула бадараадаг, залуу хүгшэн, ород буряад илгаагүй, субаргаяа гороолдог болонхой. Буянта һара соо нютагай һургуули дүүргэгшэд амгалан байдалай түлѳѳ зальбаржа, Лусад, мүн орон нютагуудайнгаа обоо уула тахилгада ѳѳһэдынгѳѳ дураар ехэ ажал хэдэг болонхой. Саг үргэлжэ сэбэрлэлгын, һэргээлгын ажалнууд эмхидхэгдэжэл байдаг. Хулгана жэлэй Буянта һара соо нютагайхид хандиб үргэжэ, субаргынгаа хорёо соо шэ-нэ үе сагай түхэлтэй, үргэн, уужам һаруул, одоол хаража ханашагүй гоё жаган баряа. Олоной дэмжэһэн ажал урматай даа.
Энэ ехэ ашатай, дүнтэй ажал нютагай буддын шажанай бүлгэмэй түрүүлэгшэ Роза Будаевна Цырендор-жиева хүтэлбэрилдэг юм
