1811 ондо Булагта гэжэ газарта Агын дасанай барилга эхилжэ, 1816 ондо хоёр дабхартай Согшон дуган бодхоогдоһон. Тэрэл жэлынь Зэдын аймагай Дырэстын дасанай шэрээтэ Ринчен лама гол дуганай рамнай үргэжэ, эндэ түрүүшын хурал үнгэргэгдэһэн түүхэтэй.
Диваажан дуган соо.
1893 ондо энэ дуган Диваажан гэжэ нэрэтэй болоо. 2016 ондо Агын дасанай Диваажан дуганай баригдаhаар, 200 жэл гүйсэһэн байна. 1812 ондо барилгашад Амидхаашын баруун хадын - Дулаан Бараанай үбэртэ хирпиисэ сохижо, газар гуйhан талмайда зѳѳгѳѳд, дасанай барилга эхилhэн. Тиихэдээ Ага нютагта ород дархашуулай шулуугаар бүтээhэн тон түрүүшын байшан гэр болоно. Анхан Согшон дуган байһан аад, яагаад Диваажан дуган гэжэ нэрэтэй болооб гэжэ Забайкалиин хизаараар дид хамба Дондукбаев Цырен ламхайһаа асуугаабди. Цырен ламхай иимэ харюу үгөө: «Агын дасанай 7-дохи шэрээтэ лама Ёнзон багша хүреэнэй хойто талын доболиг газарта ехэ Согшон дуган 1886 ондо барюулһан. Тиихэдэнь хуушан Согшон дуганай бүхы хэрэгсэл тиишээ зөөлгэгдэжэ, рамнай үргэгдѳѳ бэлэй. Дасан хоёр Согшон дугантай байжа болохогүй. Тиихэдэ нэгэ ноён хүн дүтынгөө хүнэй хойтын буянда диваажан бүтээлгэжэ, дасанда үргэхэмни гэһэн бэшэг Эрхүүгэй генерал-губернатор Муравьёвто эльгээһэн. Арад түмэнэй мүнгэн зөөреэр урда Долоонуурта Диваажан бүтээгдэжэ, Агын дасанда Абида бурхан залагдаа. Тиигэжэ хуушан Согшон дуган Диваажан гэжэ нэрэтэй болоо. Баймга дарнииса хушалтань шэнээр hэлгэгдээ. 1930 гаран онуудай хамалганай үедэ дуганай олон бодисаданартай диваажанай орон, шажанай түхеэрэлтэнүүд һандаргаагдаа. 1990-ээд онуудта Диваажан дуган дахяад һэргээгдэжэ, мүнөө бурхан сахюусад тахигдажал байдаг”.
Л.Шагдаровай ба К.Черемисовэй 2 боти толи соо “Диваажан (рай) - Абида бурханай жаргалай орон, Бурханай орон; бурхан тэнгэриин табисуураар хүнэй бэе оложо түрэгшэд нүгэл хилэнсэгһээ зайлажа, ходо буян хэжэ ябаа һаа, хойто түрэлдөө хүн түрэл олохо гү, али бүри ехэ буянтай байбал, бүри дээшээ - диваажанай орондо түрэхэ гэжэ бурханай сударта хэлэгдэдэг” гэжэ бэшээтэй байдаг.
Агын дасанай Диваажан дуганиие тойроод, үндэр нарһан модод ургадаг. Тиишээ дүтэлхэдэ, дуганай зүүн урда таладань “Түншэ ” – эбтэй эетэй дүрбэн амитадай томо дүрсэ харагдаха. Энэ скульптура Хэжэнгэ нютагай уран гартан Палам Цыремпилов 1970-аад оной эхеэр бүтээhэн. Диваажан дуганай үбэр талада хэншүүгэй томо шэрэм бойпуур, Ошорвааниин «Ум базар ваани хум пад», Арьяа-Баалын «Ум маани бад май хум», Манзашэриин «Ум ара база наади» тарнинуудтай шулуун болон «дасанай харуулшад» гэһэн хоёр шулуун арсалан жэрылдэн байдаг. Эндэ ерэһэн һүзэгшэд томо, жэжэ хүрдэнүүдые нара зүб эрьюулэн, Диваажан дуган гороолдог, олон бурхадта зальбардаг. Тэдэнэр дуганай баруун урда зүгһөө гороо хэжэ эхилхэдээ, Сэнгэда бурханда (Арьяа-Баалын сухалтай хубилгаан), баруугаарнь – Сагаан Дара Эхэдэ, ара ханадань - Сагаан Үбгэндэ, хойто хажуудань - Манзашэри, Миё Гомбо (буддын шажан хамгаалагша), зүүн таладань - Бадмасамбава, Сабдаг Гарба (Үлиртэ хадын Сагаан эзэн) бурхадта наманшалан мүргэдэг. Бурхан бүхэнэй доронь удха тайлбаринь үгтөөтэй. 1960 гаран онуудта Агын дасанай шэрээтэ байһан Урда-Ага нютагай Гончигой Галсан Жимбэ ламхай Гомбоев Жамбалдоржи хамбын айладхалаар дуганай баруун хойто зүгтэ ХVIII бандида хамба лама Еши-Доржи Шараповта зорюулһан “Юндэн шодон“ субаргын барилга эрхилһэн. Гомбын хамба Еши-Доржо хамбын шарилыень хайлуулха хэрэг эрхилжэ, субаргадань табюулhан. Диваажан дуганай зүүн хойно, холо бэшэ модон гэр соо Жамбалдоржи хамбын Энэдхэг оронһоо 1956 ондо асарһан боди модон ургадаг. Тэндэ дүйсэн үдэрнүүдтэ зула бадараагдана.
Дэлгэрэнгыгээр 7-дохи дугаарта.
