Бурхан багша буян хуряаха «гү», «сүм», «түг» гэhэн гурбан үүдэтэй байдаг. Тодорхойлходо, «гү» - бэеэрээ, «сүм» - амаараа, «түг» - сэдьхэлээрээ хэдэг буянууд бии. Бэеэрээ мүргэл, гороо хэхэ, амаараа маани мэгзэм, тарни уншаха, сэдьхэлээрээ зальбарха, энэ хүндэ харагдадаггүй буян. Тиимэһээ гороо хэхэ гээшэ бэеэрээ хэдэг буян болоно бшуу. Гороо нангин шүтөөнэй, мүргэлтэй, хүсэ шадалтай газарта хэдэг.
Урда сагта Агын дасанай hүзэгшэд Согшон ба Майдариин дугануудые гороолходоо, бага гороо хэдэг байгаа. Харин бүхы дасан дугануудтай гороолходо, ехэ гороо гэжэ нэрлэдэг һэн. Ехэ гороо ондоогоор газаахи гороо гэжэ нэрлэгдэхэ. Һүзэгшэд дасанһаа хойшоо гаража, хадын оройгоор зүүн хойшоо Шулуутайн гол хүрэтэр ошохо. Тэндэhээ баруулаад, Дулаан Бараагай зүүгээр дээшээ гараад ерэдэг байhан. Оршон сагта Агын дасанда Диваажанай дуган гороолхые бага гороо гэдэг. Тиин ламанарай гэр гуламтануудтай гороолходо, ехэ гороо гэжэ нэрлэдэг гэжэ мэдэнэбди.
Гороо хэhэн хүн удаадахи наhандаа тамада унахагүй гэжэ хэлэгдэдэг. Нүгэлтэй хүниие гороодо хэhэн буяниинь абаржа магад. Нютагаа, гэр гуламтаяа гороолхо ёһо бии. Урдандаа буряад зон үри хүүгэдэйнгээ үбдэхэдэ, нохойнгоо улихада гү, али бусад муу юумэнэй үзэгдэхэдэ, һэеы гэрээ гороолдог байһан. Гэрээ хэды дахин нара зүб тойрожо ороходонь, юумэн бараг болошоһон байха. Ехэ гороодо гарахынгаа урда тээ түрэhэн нютагаа, тоонтоёо гороолхо хэрэгтэй гэжэ ламанар батална.
Бадма ламхайн хэлэһээр, буянта (дүйсэн) үдэрнүүдтэ гороо хэхэ хэрэгтэй. Гороодо гарахадаа, һогтуу галзуу бэшэ, бэеэ арилгаад, арюудхаад, номоо баряад ябахань шухала. Гороодо ябахадаа, эрхи татажа, хүрдэ эрьюулжэ, маани мэгзэм уншажа ябаха. Юумэндэ этигэнгүй, зальбарангүй ябаа һаа, буян хуряангүй, хооһон алхалалга болохо.
Гороодо хүрдэ эрьюулжэ, маани уншажа ябаха. Наталья Цыремпиловагай фото-зурагууд.
Агын тойрогой дэбисхэр дээрэ гороо хэхэ, мүргэхэ шүтөөнэй газарнууд олон. Ножын нуурые Ногоон Дара Эхын нуур гэжэ һүзэгшэд нэрлээд, хэды жэлэй саана гороолжо эхилээ hэн. Нуур тойроходо, зайнь 21 модо болодог. Агын дасан гороо хэхэеэ олон һүзэгшэд ябадаг. Дүйсэн үдэрнүүдтэ hүзэгшэд илангаяа олоор ябадаг байна. Буянта һарада, ондоогоор Сага-Дабаа гэжэ нэрлэгдэдэг сагта, Сагаалган соогуур гороо хэгшэдэй тоо угаа олон болодог. Бадма ламхай албанайнгаа хажуугаар дасанаа заабол гороолдог. Дулаанай сагта үдэрэй 7 дахин гороолдог, хүйтэнэй сагта 1-2 гороолдог шуу. «Үглөөгүүр ажалдаа ерэхэдээ, үдэшэлэн ошохынгоо урда тээ нэгэ гороолоод ошодогби», - гэжэ тэрэ хөөрэнэ.
Санаартан, hүзэгшэд буян үйлэдэхэеэ нангин шүтэлгэтэ Алхана уула бараалхахаяа зоридог болоhон. Алхана – Димшэг бурханай орон. Алхана уула гороолжо, ехэ буян хуряагдадаг гээшэнь үнэхѳѳр. Энэ удаашье бүлэг санаартан, hүзэгшэд нангин шүтѳѳнэй газар гороолхоёо түхеэрнэд. Зон ехэ гороодо Алхана уула бараалхаха гэжэ оролдодог. Мүргэлшэд, һүзэгшэд Алханын бага гороо гэжэ нэрлэдэг. Бадма ламхайн хэлэһээр, Алханын бага гороо гэжэ байгаагүй. Алхана уула хаяагаараа нэгэ гороо болодог. Тэрэниие гороолоогүй аад, досоогуурнь бага гороо хээбди гэжэ буруу. Үүдэн Сүмэ гороолоо hаа, гороо болохо. Уржин-Хандые гороолоо hаа, гороо болохо. Алхана уулые гороолдог шэнги гурба-дүрбэн үдэр ябажа гороолдог газар Росси гүрэн соо байхагүй. Гороогой утань 120 гаран модо болодог. Аяншалагшадай ба мүргэлшэдэй аян замда 108 хүрдэ дай ралдаха. Зүргэ харгынууд нангин шүтѳѳнэй газарнуудай хажуугаар үнгэрдэг. «Ом ма ни пад мэ хум» гэhэн тарни гороодо уншажа ябахада, ехэ hайн. Алхана уулын 108 хүрдэ зүүн, урда, хойто ба баруун зүгүүдтэ 27-гоор хубаарилагдаад хэгдэhэн. Аяншалагшадай дунда залуу, дунда ба аха үеын зон буян хэжэ ябадаг. Гороодо алхам хэхэ бүреэ эрхиеэ татажа, маани уншажа ябабал, ехэ hайн. Хада уулын хажуугаар үргэжэ ябаха хэрэгтэй. Алхана уулын гороо хэhэнэй удаа шадал тэнхээтэй болодог, үбшэлhэнөө мартадаг, оршон тойронхи юумэ ондоо харасаар харадаг гэжэ баталхаар. Нэгэ бүлэгтэ дайралдаhан зон дүтѳѳр танилсадаг, ерэхэ жэл дахяад гороодо ябахаар хэлсээд тарадаг юм.
Һүзэгшэдэй һанамжанууд
Буянто Цыренжапов, Ага тосхон:
- Агынгаа дасанай үүдэ татажа ороходоо, гороолжо эхилдэгби. Гороо хэжэ, сэдьхэлдээ ехэ ханалта абадагби, бэемни ехэ хүнгэн болошодог. Яаралгүй ябаа һаа, ехэ гороо гурба дахин хэхэш. Хуралай үедэ, дүйсэн үдэрнүүдтэ наһанайнгаа тоогоор гороо хэдэгби. Би мүнөө 49 наһатайб. Гурбан үдэр гороолжо, наһанайнгаа тоо хүсөөдэгби. Хэрэгэй бүтэхэгүйдэ, урагшагүйдэхэдэ, дасан ерэжэ, гороо хэжэ, сэдьхэлээ тэниилгэдэгби. Гороогой һүүлээр хэрэг бүтэсэтэй, ажал хэрэг урагшатай байдаг. Зунай сагта Алханын гороодо гэр бүлэтэеэ гарадагбди. Хамта дээрээ 8 дахин гараһамди. Гороо хэхэ хэрэгтэй.
Цыпелма Борожапова, Ага тосхон:
- Би 10-дахи ангиин hурагша ябахадаа, эгэшэеэ дахажа, Алханын гороодо гараhан байнаб. Аяар зуу гаран модо зайтай аян зам дабахагүйб гэжэ түрүүн hанаа hэнби. Удаадахи жэлынь гороодо гарахадам, бэлэн байгаа. Аян замда дайралдадаг Ара-Элеэгэй дабаан, Шэбьеэгэй хүнды, Үбэр Алхана, Сагаан-Дабаан харгынуудые hайн мэдэхэ бологдоо. Оршон сагта һургуулиин һурагшадай, оюутадай гороодо ябажа байхые харахада урматай байгша.
Хандама Борлоева, Амидхааша:
- Бурханай орон – Алхана уула 3 дахин гороолhон байнаб. Хоёр жэлэй саана хүрьгэнтэнѳѳрѳѳ ябажа ерээ hэнби. Түрүүшын гороодо ябахадамни, бороотой байгаа агша hэн. Гутал, оймhон норошохо. Сарай соо хоноходоо, хатаахадашни, үглѳѳнэй шүүдэртэ дахяад норошохо. Хүл холохо. Тиихэдэ харгы мэдэхэгүй зонтой дайралдажа, тѳѳрин алдаа hэмди. Мүнѳѳ харгы зам hайнаар мэдэдэг болооб. Шадаал hаа, Алхана уула гороолжо байха хэрэгтэй гэжэ hанагшаб. Залуушуул олон ябадаг болоhон. Гороодо гараха бүреэ хандамаанарай орондо мүргэжэ зальбараад ябадаг байнаб. Алхана гороолhоной удаа үбшэ хамшаг тухай мартадагби. Алханын гороодо гарахадаа, үндэр дабаануудые, гол горходые, томо шулуунуудые, тайгын шугы шэрэнгинүүдые айлангүй дабаhан байгдана. Харгы замдамнай эм домтой аршаан булагууд, сэбэр тунгалаг агаартай байгаали, шэлбүүhэтэ модод - үзэмжэ гоё байгаали хараhан байнаб.
Гэрнай Агын дасанда дүтэ оршодог. Долоон хоногой нэгэ удаа дасанаа ерэжэ гороолдогби, бэедээ хүсэ шадал абанаб. Гурбан дүхэриг хээд, амаржа һуугаад, саашань үргэлжэлүүлдэгби. Ехэ гороо хээд, Диваажан дуган гороолдогби, Минтагба бурханда һунажа мүргэхэш. Гороо хэжэ ябахадамни, элдэб наһанай, яһанай зон дайралдадаг. Минии хэлэхэ юумэн гэхэдэ, гороодо гарахадаа шашалдажа, шог зугаа татажа, амандаа тамхи зууһан зоной ябажа байхадань, голхорхоор байдаг. Буян хэхэеэ ерэһэн зон аад, ямар харша хэрэг, нүгэл шэбэл хэнэ гээшэб гэжэ досоогоо һанадагби. Шажан мүргэлэй газар ерээ хадаа гороодо яарангүй, шашалдангүй ябажа, маани мэгзэмээ уншажа, эрхиеэ татажа, мүргэжэ ябаха хэрэгтэй бшуу. Залуушуулай мэдэхэгүй һаань, аха үеын зон хэлэжэ, тайлбарилжа байха ёһотой.
Эрдэни ЧИМИТДОРЖИЕВ.
