«Гэсэрһээ» эхитэй
Анхан энэ бүлгэм «Гэсэр» гээд нэрлэгдэһэн. Хэдэн арбаад жэлэй саана буряадууд бүлгэм байгуулхадаа, уулзаха, түрэл хэлэн дээрээ харилсаха зорилго табиhан. Һүүлээрнь 1990-ээд онуудта ёhо заншалнуудай hэргээгдэжэ эхилхэдэ, Сагаалган, Сурхарбаан эмхидхэгдэжэ, тэрэ сагтаа үүргэеэ дүүргэжэл ябаа. Бүлгэмэй байгуулагдахада, эдэбхитэд олон байһан. Хэд бэ гэбэл, «Гэсэрэй» түрүүлэгшэ ябаһан Чимит Гомбоев, Баир Дондупов, Аюр Цырендоржиев, Дарима Жамсоева ба бусад олон. 2019 ондо «Гэсэрэй» үндэhэ табигшад ажалаа залуушуулдаа дамжуулhан юм.
Догой нютагhаа гарбалтай, Хабаровск хотын дунда hургуулида хитад хэлэнэй багшаар хүдэлдэг, буряадуудай «Тоонто» бүлгэмэй түрүүлэгшэ Светлана Чимитовагай хөөрэhөөр, Хабаровск хотодо 1000-аад буряадууд ажаһуудаг, хизаар дотор бүришье олон юм. Гол түлэб, эндэ олонхинь хэд ажаhуудаг бэ гэхэдэ, Хабаровскын хизаар руу ондоо орон нютагуудһаа ерэһэн мэргэжэлтэдэй хүдэлхэ программа 2009 онһоо бэелүүлэгдэжэ эхилэнхэй, тэрэ программаар һуралсалай, эмнэлгын, соёлой ба социальна хангалгын һалбаринуудай мэргэжэлтэд ошодог. Хэлсээнэй болзорой дүүрэхэдэ, зариманиинь хүдэлхэеэ үлэдэг байна. Гадна оюутад, контрактаар алба гарадаг сэрэгшэд, олзын хэрэг эрхилэгшэд бии. Совет үеhөө нютагжаһаншье зон яһала олон юм.
«Маанадай зорилго хадаа тоонто нютагhаа холо ёhо заншалаа мартангүй, хүгжөөжэ байлга болоно.
Буряадууд хүүгэдтээшье нэрэ үгэхэдөө, ламада хандадаг ха юм. Юуб гэхэдэ, «Онгосо яажа нэрлэнэбши, саашаа тиигээд лэ тамардаг», - гэжэ Светлана Сандановна тэмдэглэнэ. Тиимэһээ ламын зууршалалгаар бүлгэм «Тоонто» гэжэ нэрлэгдэhэн. Мүнөө бүлгэмэй 15 эдэбхитэд сүлөө сагаа элдэб хэмжээ ябуулгануудта, жэшээнь, Сагаалган үнгэргэлгэдэ зорюулдаг. Тэдэ эдэбхитэдые нэрлэбэл, Павел ба Арюна Шагжитовтан, Булат ба Ирина Балдоржиевтан, Евгений ба Жаргалма Сордоновтон ба бусад. Тиихэдэ хүүгэдтэ ехэ анхарал хандуулагдадаг, гэртэхиниинь арадайнгаа соёл, ёhо заншал үхибүүдтээ мэдүүлхые оролдодог. Сагаалган соогуур шагай наадан, hээр шаалга - тамирай үндэhэн янзануудаар мүрысөөнүүд, үреэлнүүдэй конкурс эмхидхэгдэдэг, мэргэжэлтэ буряад артистнарые концерт-нааданда уридаг юм. Жэл бүхэндэ хабаадагшадай тоо олошоржол байдаг. Илагшад үнэтэ бэлэгүүдээр шагнагдадаг.
«Тоонто» бүлгэм хизаарай Арадуудай ассамблейн бүридэлдэ ороhоной удаа тэдээнтэй нягта холбоотойгоор хүдэлжэ, бүхы хэмжээ ябуулгануудтань хабаададаг. Ассамблейн, «Тоонто» бүлгэмэй түлөөлэгшэд бэе бэеынгээ hайндэрнүүдые суг тэмдэглэхэ заншалтай юм. Бүлгэмдэ методическа туhа хүргэгдэдэг. Анхан буряадууд хэмжээ ябуулгануудаа кафе ба ресторан соо эмхидхэдэг hаа, мүнөө тусхай талмайнууд дээрэ үнгэргэдэг, жэшээнь, Эб найрамдалай «Русь» ордон соо.
«2020 ондо бүһэтэй хүнэй, эхэнэрэй болон хатарай 3 дэгэл Ассамблейгээр Улаан-Үдэдэ захижа оюулаа һэмди. Хүнүүд анхан хэрэгсээдэггүй байһан һаа, мүнөө үндэһэн буряад хубсаһаяа оюулжа, арадайнгаа һайндэрнүүдтэ дэгэлнүүдээ үмдэдэг болоо.
Түрэл хэлэеэ мэдэдэг, хөөрэлдэдэгбди. Эндэ мүнөө буряад хэлэнэй hургуули үгы. Саашадаа буряад хэлэ үзэхэ түлэблэл заатагүй бии болохо гэжэ hананаб. Сагаалганай hайндэр хүгжэлтымнай шатануудай нэгэн юм», - гэжэ «Ассамблея народов Хабаровского края» сэтгүүл соо Светлана Сандановна интервью үгэhэн байна.
«Хабаровскын буряад баатарнуудай нюдаргаараа хүдэр гэгшын hээрнүүдые хухалжа байхыень харахадаа, юундэб даа hанаандам гэнтэ дайша нүүдэлшэд, агууехэ тала болон морито сэрэг орошоо», - гэжэ «Яндекс дзен» бүлгэм соо сэтгүүлшэн Юрий Вязанкин hанамжаяа бэшэhэн байна.
Нёдондо түрүүшынхеэ Хабаровскын Эб найрамдалай «Русь» ордон соо Сагаалган үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдөө hэн. Тиихэдэ уран урлалай бүтээлэй болон фото-зурагай үзэсхэлэн дэлгээгдэжэ, элдэб яhатанай түлөөлэгшэд буряад угсаатанай соёлтой танилсаха аргатай байгаа. Агын «ДалиТЭ» театрай артист Солбон Элбэгтуев уригдажа, нютагаархидаа һайхан дуунуудаараа хужарлуулһан юм. Гадна оюутад басагад хатар гүйсэдхөө. Хизаарай аймагуудаар хүдэлдэг багшанар ерэжэ, дуунуудые зэдэлүүлээ бэлэй. Хабаровск хотын ажаһуугшад түрүүшынхеэ буряад соёлтой танилсахадаа: «Ямар баян соёлтой гээшэбта?!» гэжэ гайхаһан байгаа.
Нютагаархид амжалтатай ажаллана
Хабаровскын хизаарай дэбисхэр дээрэ ажаллажа байhан багшанар WhatsАpp соо өөрын бүлгэмтэй, тэндэ 160 хүн ородог. Үнэн дээрээ, тэдэ үшөө олон. Тэдэнэр аймагайнгаа түбтэ уулзажа, Сагаалганай номернуудые бэлдэдэг юм. Нютагаараа Ага-Хангилай, Догойдо удаан хүдэлһэн дээдэ категориин багша, Л.Линховоиной конкурсын дипломант, мүнөө һургуулиин директорээр хүдэлжэ байһан Цыцыгма Цыжипова аймагайнгаа багшанарые бэлдээд, нёдондо Хабаровск хотын Сагаалганда хабаадуулһан байна. Эдэ хэд бэ гэбэл, Зугаалай нютагай багша, Россиин Федерациин ниитэ һуралсалай хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, «Алтаргана» нааданай арадай дуунай конкурсын лауреат Нимажаб Дамбаева, Могойтын аймагай Сагаалганай «Дангина», «Наши голоса» гэжэ хизаарай эстрадна дуунай болон Буряад Республикын «Эжыгээ магтан дууланаб» конкурснуудай лауреат Бутит Шойдонова, Догой нютагай, хүгжэмэй багша, 2013 ондо «Учитель года» конкурсдо шангай 2-дохи һуури эзэлэгшэ, дээдэ категориин багша, хүүгэдэй ба бүдүүн зоной вокальна ансамбльнуудай дирижёр Жаргалма Рабжирова, Алас Дурнын гүрэнэй хэлхеэ холбооной университедэй (ДВГУПС) оюутан Диана Дугаржапова гэгшэд. Тэдэ гоё һайхан дуунуудаа бэлэглээ, нютагайхидаа хүхеэгээ, бахархуулаа бшуу. Мүнөө жэл баһал эдэбхитэйгээр бэлдээд, хотын Сагаалганда ерэхэ зорилготой байһаниинь, үбшэн һүжэржэ, һаад ушаруулба.
«Нимажаб Дамбаева Верхнебуреинска аймагта ажаллаһан ба ажалладаг багшанар тухай альбом гаргана. Бишье тэрэ аймагта багшалаа һэм», - гэжэ Светлана Сандановна хөөрэнэ.
Залуушуулда - Аха захатан
Уг унгяараа Эрхүүгэй можын Владимир Бутуханов Хабаровскда нютагжаа гэхээр. Тэрэ химическэ эрдэмүүдэй доктор, профессор, естественнэ ба эрдэмэй дисциплинэнүүдэй кафедрые даагша, дээдэ мэргэжэлтэ hуралсалай хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ.
Зүдхэли нютагай Аюр Цырендоржиев дүрэ буляалдаата барилдаагаар СССР-эй тамирай мастер, Агын Буряадай автономито тойрогой ба Буряад ороной физическэ культурын габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Монголой физическэ культурын ба тамирай эрхим, Хабаровск хотын ACTION ОПТИК салонуудай сетиин болон Эмнэлгын зүбшэлэлгын «Зрение» түбэй эзэн юм. Аюр Батуевич Дарима Михайловна хоёр нютагайхидайнгаа бүлгэм ходо дэмжэжэ, туhалжа байдаг зон.
Хэжэнгын Баярто Раднаев боксоор Олимпиин резервын тамирай һургуулиин һоригшо, Россиин физическэ культурын ба тамирай эрхим, Буряад Республикын габьяата һоригшо, Хабаровскын хизаарай боксын федерациин гүйсэдхэхы директор юм.
Бүлгэмэй ажабайдалһаа
Хабаровскда Зугаалайн Жалсанов Амгалан лама алба хаадаг. Һүзэгшэд ошожо, хэрэгээ бүтээлгэдэг. Мүнөө дасан бариха газар тодорхойлогдоһон, дансануудыень бэлдэхэ ажал ябажа байна. Урид дуган, hүүлээрнь дасан бариха түсэбтэй.
Хабаровскын хизаар олон яһа-танай ажаһуудаг, 145 яһатанай эрхэтэдые нэгэдүүлһэн орон нютаг юм. «Мисс Достояние нации» хизаарай конкурсдо 2019 ондо элдэб үндэһэ яһатанай 7 түлөөлэгшэд арадайнгаа ёһо заншал, баялиг, гоё һайханаа харуулаа. 2018 оной «Алтаргана» нааданай дангина, Амидхаашын Алтана Жамьянова «Вице Мисс» зэргэдэ ба харагшадай һайшаалда хүртэһэн байна. Мүнөө жэл Буряад ороной Жаргалма Сордонова «Вице Мисс» болоо.
Үбшэнэй hүжэрхын урда тээ «Кухня без границ» фестивалиин хэмжээндэ буряадууд теледамжуулгада арадайнгаа эдеэ хоолтой танилсуулаа. Хабаровск дээрэ буряад-монгол эдеэтэй 4 кафе хүдэлдэг. Тэндэ бууза, шүлэн, хошхоног, эреэлжэ, монгол сай г.м. хоол бии. «Тоонтынхид» кварталай нэгэ дахин суглаалхадаа, хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэлгын талаар уулзаха болоходоо, «Чингис хаан» кафедэ суглардаг байна. Юуб гэхэдэ, кафегэй хүтэлбэрилэгшэ Борис Багадаев нютагайхидаа дэмжэжэ, ходо урижа байдаг. Светлана Сандановна тэдээнтэй саашадаа суг ямар бэ даа поэтическэ гү, али грантыншье түлэблэл зохёохо тухайгаа мэдүүлнэ һэн.
Мүнөө жэлэй Сагаалганда Зугаалай нютагһаа гарбалтай, Усть-Ордагай Буряадай тойрогой «Степные напевы» ансамблиин артист Чимит Санжимитупов айлшаар Хабаровск уригдажа, концерт-наада шэмэглээ. Хабаровскын буряадууд Сагаалганда жэл бүри ёохор хатардаг, харин мүнөө жэл өөһэдынгөө хатар зохёогоо бшуу.
Мүнөө гараһан Уһан Хүхэ Бар жэлэй Сагаалганда һээр шаалгаар ба шагайгаар мүрысөөнүүдтэ Ага-Хангилай Цыбик Цыбиков түрүүлээ. Хүүгэдэй дунда шагай наадалгаар Денис Доржиев түрүү һуури эзэлээ, 2-дохидо Вика Доржиева гараа (хоюулаа – ага-хангилайхид), 3-дахида - Хүһөөшын Баясана Балдоржиева.
Үреэлэй конкурсдо Бэшүүрэй Арюна Шагжитова илаһан байна. Догойн Жаргалма Рабжирова 2-дохи һуури эзэлээ, 3-дахиие - Зугаалайн Ирина Балхарова. Хүүгэдэй дунда эгээ эдир хабаадагша Буряад ороной Адиса Аюшеева түрүү һуури эзэлээ.
«Тоонто» бүлгэмэйхид Уһан Хүхэ Бар жэлэй Сагаалганай һайндэр үндэр хэмжээндэ үнгэргэжэ, ехэ хүхюутэй, урматай байна. Баян түүхэтэй буряад арадайнгаа ёhо заншал, соёлоо саашань хүгжөөжэ, грантнуудые хамгаалжа, урагшаа дабшахыень бүлгэмдэ хүсэе.
Нордоп БАБУЕВА.
