● Зандан Дугаровай хубиин үзэсхэлэнһѳѳ тэмдэглэл
Уран барималша Зандан Дугаровай “Байгалай домогууд” гэһэн хубиин үзэсхэлэн анха түрүүшынхеэ Агада үндэһэтэнэй музей соо дэлгээгдэбэ.
З. Дугаров (зүүн гарһаа 2-дохи) "Эреэн гутаар. Эхирид ба Булагад" ажал тухайгаа хѳѳрэнэ.
НАМТАРҺААНЬ
Агын суута хүбүүн, СССР-эй арадай уран зурааша, Россиин уран һайханай академиин гэшүүн-корреспондент, Бүгэдэ буряадай соёл хүгжѳѳлгын нэгэдэлэй (ВАРК) үндэһэ һуури табигшадай нэгэн Даши-Нима Дугаров абынгаа замаар Зандан Дашинимаевич уран зурааша, скульптор болоһон байна бшуу. Тэрэ 1965 ондо Улаан-Үдэдэ түрэһэн. 1990 ондо В.И.Мухинагай нэрэмжэтэ уран һайханай промышленна училищиин томо ехэ скульптурын таһаг (мастерская А.Г.Дема) эрхимээр дүүргээд, абынгаа шабинартай суг 1991 онһоо Сүүгэлэй дасан, 1996 онһоо Агын дасан шэнэлэн һэргээлгын ажалнуудта хабаадалсаһан намтартай. 2002 ондо абынгаа хэрэг үргэлжэлүүлжэ, “Буряад зураг” гэһэн ниитэ жасын хүтэлбэрилэгшэ болоо. Иигэжэ буряад искусство дэлгэрүүлжэ, тэрэ Улаан-Үдэдэ, Сеулда болон Владивостогто буряад искусствын үзэсхэлэнгүүдые дэлгээһэн габьяатай. Тэрэнэй хэдэн ажал Москвада Третьяковой галерейдэ табяатай. Улаан-Үдэдэ Ленинэй гудамжаар оршодог Антон Чеховэй хүшѳѳ - мүн лэ Зандан Дугаровай ажал.
ГҮН УДХАТАЙ АЖАЛНУУД
Һүүлэй жэлнүүдтэ Зандан Дугаров буряад аман зохёолой, үльгэр түүхэнүүдэй удхаар дүрсэ хүрэгүүдые урлана. “Байгалай домогууд” үзэсхэлэндэнь буряад арадай гарбал тухай домогуудай геройнууд гол һуури эзэлнэ гээд уран барималша хэлэнэ һэн. Энэ үзэсхэлэниинь юундэ “Байгалай домогууд” гэжэ нэрлэгдээ гээшэб гэһэн асуудал нэн түрүүн гараадхина. Зандан Дашинимаевич иигэжэ тайлбарилба: “Байгал далайе тойроод, буряадууд ажаһууна ха юм. Бүдүүн талынь хэлэбэл, Байгалай харуулшад лэ болонолди даа. Байгал шадархи газар Их Хориг юм”.
“Их Хориг” гэһэн ойлгосые тайлбарилхада, “хорюултай” гэһэн удхатай. Чингис хаан үшѳѳ мэндэ байхадаа, элинсэг хулинсагайнгаа хүдѳѳлүүлэгдэһэн, мүн Байгал шадарай газарнуудые “Их Хориг” - хорюултай газарнууд гэжэ “Ехэ засаг” хуулинуудайнгаа суглуулбари соо баталһан байна гээд эрдэмтэд мүнѳѳ шэнжэлдэг. Харин мүнѳѳ үеын буряадууд энээнииень мэдэдэгшьегүй хабди даа.
Үзэсхэлэндэ дэлгээгдэһэн экспонадуудай олонхинь хүлэр дүрсэнүүд. Нефридээр хэһэн ажалнууд олон. Хүлэр һаань, шудхаа бэд даа, харин нефрит мүлинэ - эд бүхэн ѳѳрын онсо илгаатай. Нефрит мүлихэдэ, тиимэшье хүндэ ажал гэхээр бэшэ гээд Зандан Дашинимаевич хѳѳрэнэ һэн. Зүгѳѳр удаанай, шэмхэлүүр ажал ха. Иимэ шулуу, энээнһээ байтагай алмаз мүлихѳѳр элдэб зэмсэгүүд бии болоһон гээшэ бэд даа. Тиимэһээ һуужал, тэсэмгэйгээр ажаллаха хэрэгтэй. Үсэд нэтэрүүгээр хэдэн үдэрѳѳр, һараар, жэлээр шабагдаһан, мүлигдэһэн, шудхагдаһан ажалнуудые хараһан хүнэй зүрхэ сэдьхэл, хэзээшье, хѳѳрэнэ ёһотой. Авторынь бүтээл бүхэнѳѳ үри хүүгэд тухайгаа хѳѳрэжэ байһан мэтээр тайлбарилна. “Хандагай ба баабгай” гэһэн скульптура эвенкэнүүдэй урданай космическа агнуури тухай домогой удхаар зохёогдоо. Домогой гол үйлэнь - хандагай нара хулууна, тиихэдэнь тэрэниие баабгай намнажа, нарыень буляагаад, һѳѳргэнь табиһан ха. “Хун шубуун гарбалтай хори буряадууд..., эреэн гутаар эсэгэтэй, эрьеын габа эхэтэй эхирит...” гэхэшэлэн домоглогдодог. Эрхүү буряадуудай һүлдэ тэмдэгтэ зорюулагдаһан “Эреэн гутаар. Эхирид ба Булагад” ажал анхарал татана. Скульптуранууд элдэб хэмжүүрэй. Хурганайшье шэнээн гү гэхээр жэжэ зүйлнүүд байна, харин эгээл һүртэй томонь - абынь хаб хара бюст. Энэ бюст Ушарбайда табяатай байдаг. Абынгаа дүрсэ юундэ иимэ хараар шэрдээ юм гэжэ хүн лэ һаа асуудаг ха. Ушарынь гэхэдэ, буряадай бүлэг уран зураашадай Монгол орон ошоод ябахада, хүдѳѳдэ талын нэгэ үбгэжѳѳл Дашинима Дугаровые хараад, “яагаа хара хүн гээшэб” гэһэн ха. Тэрэнэй тайлбарилһаар, хара хүн гэхэдээ, гансал хара шарайень хэлэнэ бэшэ. Хара хүн бүхые шадаха, үгэ хэлэхэдээ бэрхэ, ухааниинь түргэн гүйхэ - хара үнгэ гээшэ юртэмсэ дайдын (космический) үнгэ гээ ха.
Дэлгэрэнгыгээр 48-дахи дугаарта.
