Багаһаа элдэб хүдэлмэри хэһэн
Хүнхэр нютагта хурса хутагата худанса шарайд омогой Сэдэнэй Пүрбэтэн гэжэ олон хүүгэдтэй, олон малтай айл байһан юм. Хүнхэрэй аха үеын зоной хэлэһээр, Сэдэнэй Пүрбэтэнэй хэдэн хүүгэд аргада диилдэдэггүй хүндэ үбшэндэ дайрагдажа, һубарижа наһа бараһан байна. Удангүй Пүрбэтэнэйдэ угыень үргэлжэлүүлхэ хүбүүн үри гаража, ехэ баяр болоһон гэхэ.
Тиигэжэ Дашидондок Пурбуев 1931 оной ноябриин 15-да түрэһэн байна. Тэрэ бага балшар наһанһаа хүндэ хүшэр байдал үзэжэ үндыһэн. Абынь хүдөөдэ мал ажалай бригадираар ажаллажа байхадань, буу бариһан зон ерэжэ, «ангиин дайсан» гэжэ хардажа, абаад ябашаһан байна. Абань холо сүлэлгэдэ эльгээгдэжэ, һүүлдэ мэдэхэдэнь, 1934 ондо буудуулһан байгаа. Сэдэнэй Пүрбын нүхэр Гүрын Сыпылма зургаатай Норбо басагантаяа, гурбатай Дашидондок хүбүүнтэеэ гурбуулан алтан дэлхэй дээрэ үлөө һэн. Дашидондок хүбүүн абаяа хүсэд мэдэхэгүй үлэшоо, тэрэ сагта «абамнай хаанаб» гэжэ һураханьшье хорюултай саг байгаа. Дашидондок һүүлдэ ухаа ороходоо, «абынгаа нэрэ нэрлүүлхэб» гэжэ эжыдээ хэлэһэн гэхэ. Колхоздоо һаалишанаар хүдэлһэн эжынгээ хажууда үндыһэн хүбүүн хүдөөгэй хара ажал һайса амсаһан байха юм. Хүбүүн һургуулиин наһа гүйсэхэдөө, нютагайнгаа эхин шатын һургуулида 1939 ондо орожо һураа. Удаань Һүдэнтын долоон жэлэй, Агын нэгэдэхи дунда һургуулинуудта һуража, долоон анги дүүргээ бшуу. Агууехэ Эсэгын дайнай жэлнүүдтэ Дашидондок хүбүүн арба наһатайһаа элдэб ажалда: үбһэндэ, таряа хуряалгада, фермэ дээрэ үхэршэнөөршье хүдэлѳѳ, поли дээрэ борной шагтагалһан саршье хүтэлөө. Саашаа һурахаа болиходоо, сэрэгэй уялгата албанда ошотороо колхозой хонин бригадада тоо бүридхэгшөөр ажаллаһан байна. Удангүй бэеэ хүсэһэн Дашидондок сэрэгэй албанда татагдаа. Талын хүбүүн уһан сэрэгэй флодто татагдажа, Владивосток хото шадар Советская Гавань гэжэ газарта алба хаагаа. Гурбан жэл далай дээрэ ябажа, Агын талаяа бусаа бэлэй. Гэртээ ерэжэ, фермэ дээрэ эжытэеэ ажахын эбэртэ бодо мал хаража эхилээ. Сыпылма эжытэеэ үглөөнһөө үдэшэ болотор дал сооһоо гарахаяа болин хүдэлдэг байха. Эжынгээ үнеэ һаахада, тугал барижа үгэхэ, эдеэ хоол тарааха. Үбһэ, хохир өөһэдөө бэлдэжэ, дал заһабарилха. Эмэ буруунуудайнгаа хашараг болоходо, ондоо малшадта ажаллахыень үгэдэг байгаа.
Малай аргашан ябаа
Колхозой һүнэй фермэ дээрэ үхэршэнөөр хүдэлжэ байтарынь, нэгэтэ ажахын түрүүлэгшэ Р.Гармаев дуудажа: «Үхэршэнөөр ходо хүдэлхэ хүн гээшэ гүш? Агада малай аргашадые бэлдэдэг жэлэй һургуулида ошожо һура», - гэжэ дурадхаһан байна. Түрүүлэгшын зүбшэлөөр тэрэ Ага ерэжэ, һургуулида һураа. Залуу мэргэжэлтэн тэрэнээ түгэсхөөд, ажалай дүршэл абахаяа Дулдаргын аймагай Шандали эльгээгдэһэн байна. Энэ нютагта ажаллаха үедөө һаалишанаар ажаллажа ябаһан Хандажабай Дашиматай дүтөөр танилсажа, айл бүлэ болоһон юм. Дашимаяа абажа, нютагаа бусажа, ажахыдаа хүдэлжэ, намтараа үргэлжэлүүлээ. Нүхэрынь фермэдэ һаалишанаар, өөрөө малай аргашанаар ажаллаһан гээшэ. Малай маажуур, бруцеллёз, уушханай ханяадан ба бусад халдабарита үбшэнгүүдэй дэлгэрээд байһан тэрэ сагта залуу мэргэжэлтэн ажахыдаа ехэл хэрэгтэй хүн ябаа. Эхэһээ һая таһалагдаһан буруунууд үбдэхэ, шэгнүүрээ алдаха. Хэдэн хоногоор малшадай буусануудаар ябажа, элдэб үбшэнгүүдһээ мал аргалдаг байһан юм.
Гуша гаран жэл хониндо
Дашидондок Пурбуев нүхэртэеэ 1965 онһоо хониндо орохо гэжэ шиидээд, ажахыһаа түрүүшынхеэ түрэхэ 700-гаад толгой эмэ зуһаг даажа, Ута нуурай хүндыдэ шэнээр бариһан буусада байра байдалаа зохёон түбхинэһэн юм. Эндэһээ тэрэнэй алдар солото замынь эхи татаһан байна. Дашидондок ба Дашима Пурбуевтан оролдоһоной ашаар түрүүшынгээ жэлдэ зуун эмэ зуһаг бүхэнһөө 99 хурьга абажа, ажахынгаа малшадай дунда эрхим үрэ дүн харуулаа бшуу. Эдэнэртэ энэ амжалта миин ерээгүй, үсэд нэтэрүүгээр хүдэлһэнэй үрэ дүн болоо. Малшанда тү-рүүшын жэлнүүдтэ ган гасуур дайралдаа, дүтэ шадар байһан гол горход, булагууд хуу хатажа, хонишодто бага бэшэ бэрхэшээлнүүдые асараа. Ган гасуурайшье үедэ Хүнхэрэй талаар үбэлжэлгэдэ хүрэхэ үбһэ тэжээл барагсаан нөөсэлжэ шададаг һэн. Пурбуевтан ажахын үгэһэн түсэб-даабари дүүргэхые оролдожо, даашынгаа зуун эхэ хонин бүриһөө дунда зэргээр 115 хурьга абажа, толгой бүриһөөнь 3,8 кг нооһо хайшалжа, колхозойнгоо түрүү хонишодой тоодо батаар ородог байһан. Хонидоо унтаха нойроо мартан ажалладаг һэн. Малшадай аша габьяа, нэрэ солонь ганса нютаг соогоо бэшэ, мүн тойрог, Шэтын можоор суурхажа эхилээ. Тэдэнэй туйлаһан амжалтануудаар олон хүн һонирхожо захалаа. Олон нютаг газарнуудһаа малшад ерэжэ, тэдэнэй ажалай баян дүршэлтэй танилсадаг болоо. «Сагай ошохо бүри сакман соогуур зуун эхэ хонин бүриһөө 130-140 хурьга абажа, магтаалтай ажаллаа. Түрэлгын үедэ хашаарhаа гараха сүлөө забда олдохогүй. Гэрhээ үглөөгүүр гараад, үдэшын харанхы болоhон хойно гэртээ орохо. Хашаар соо хонидынь багтахагүй. Газаагууршье түрүүлхэ саг болодог байгаа бшуу», - гэжэ мүнөө абынгаа хэрэг үргэлжэлүүлжэ ябаһан Доржинима хүбүүниинь хэлэнэ. Пурбуевтанай хүдөөдэ аажамханаар мал ажаллаха талада элдэб бэрхэшээлнүүд гарадаг байһан. Шуурга һалхин бодохо, эхэ шононууд малда добтолхо даа. Хонид хүдөө талаар бэлшэжэ, намартаа яһала ногоондо садажа заһараад, үбэлжэлгэ ядамаргүй дабажа гарадаг байһан. Хонишод хүндэ жэлнүүдтэшье малаа тобир тарганаар ондо оруулжа шададаг hэн. Ган хуурай жэлнүүдтэ малдаа эдюулхэ хоол дүүрэн нөөсэлдэг байһан. Үнгэрһэн зуун жэлэй ерээд он болотор, дала наһа хүрэтэрөө, хони ажаллажа ябаа. Тиин 1965 онhоо эхилжэ, 1995 он болотор гушан нэгэн жэлэй туршада юрын хонишонhоо ахалагша хонишон болотороо эрхимээр ажаллаhан байна. Гуша га-ран жэлдэ ажахынгаа хони арьбажуулаа, энэ хугасаада 40 мянга гаран хурьга, зуугаад мянган тонно нооһо гүрэндэ тушааһан габьяатай.
Хонин бүхэнэйнгѳѳ нюур, зүhыень тон hайн мэдэхэ бэрхэ хонишон гэжэ арад зонойнгоо дунда хэлсүүлжэ ябаhан гээшэ. Дашидондок Пурбуев 1971 ондо Ленинэй орденоор шагнагдаһан байна. Тэрэ үедэ залуу хонишодой дунда гүрэнэй иимэ үндэр шагналда хүртэһэн малшад Шэтын можо дотор оройдоол нэгэн-хоёр байһан. Оло дахин Социалис мүрысөөнүүдэй абарга, коммунис ажалай ударник болоһон. 1973 ондо Октябриин Хубисхалай, 1980 ондо Арадуудай Хани барисаанай орденгууд барюулагдаа. Арбан жэл үнгэржэ, 1990 ондо гүрэнэй ниислэл Москва хотоhоо хонишон Д.Пурбуевта Социалис Ажалай Баатарай нэрэ зэргэ олгогдохо, хажуугаарнь «Балта ба Хадуур» гэһэн алтан медаль барюулагдаха тухай баяртай мэдээсэл ерэһэн байгаа. Нютагайхидайнь хөөрэһөөр, малшан Дашима нүхэртэеэ Москва шагнал абахаяа ошоо. Юрэнхылэгшын Захиргаанай албатад Кремль руу гансаарыень табихаа һанахадань, Д.Пурбуев ехээр уурлажа, нүхэртэймни оруулаагүй һаатнай, билет абаад, нютагаа бусахамнай гэжэ хэлэхэдэнь табиһан юм. Ажалай Баатарай Алтан Одон Михаил Горбачёв зүүлгэһэн байгаа. Ажалай Баатар болоходонь, мартагдашагүй баяр болоо бшуу. Холо ойроhоо амаршалгын телеграмманууд ерэhэн, Шэтын можын телевидени, газетын ба радиогой сурбалжалагшад малшанай бүлэ тушаа оло дахин бэшэhэн. Һүүлдэ олон орден ба олон тоото тэмдэгүүдээр шагнагдаа. Дашидондок Пурбуев 1968 ондо КПСС-эй гэшүүн ябаа, обкомой, окружкомой, райкомой гэшүүнээр, нютагай Зүблэлэй депутадаар, КПСС-эй XXV съездын делегадаар һунгагдаһан намтартай. Агын тойрогой засаг зургаанай хүтэлбэрилэгшэд Д.Пурбуевай ажал үндэрөөр сэгнэжэ, 1987 ондо «Агын Буряадай тойрогой хүндэтэ эрхэтэн» гэжэ нэрэ зэргэдэ хүртѳѳһэн байна. Арбан жэл үнгэржэ, Шэтын можын захиргаан малшанай аша габьяа тэмдэглэжэ, можын хүндэтэ эрхэтэн болгоо һэн. Ажалай Баатарай нэрэ мүнхэлэгдэжэ, Д.Пурбуевай мэндэ ябахада, Хүнхэрэй дунда һургуулида нэрэнь олгогдоһон байна. Һүүлдэ дурасхаалай хүшөө бодхоогдоһон юм.
Пурбуевтан долоон хүүгэдые хүмүүжүүлһэн. Нэрлэбэл, Мүнхэ-Сэсэг, Мүнхэ-Жаргал, Доржинима, Мүнхэ-Батор, Мүнхэ-Баир, Мүнхэ-Долгор, Зоригто (Павел) гэгшэд болоно. Хэдэн хүүгэдынь аба эжынгээ нангин хэрэг үргэлжэлүүлһэн байна. Доржинима хүбүүниинь олон жэлдэ «Хүнхэр» ажахын түрүү хонишон ябаһан. Хүүгэдынь Москва хотодо, Агада, Хүнхэртэ ажаһуудаг. Арадаймнай дундаһаа гараһан Ажалай Баатар үндэр наһатай болотороо «Хүнхэр» ажахынгаа малшадай буусануудаар ябажа, залуушуулда мал зүбөөр ажаллаха зүбшэл заабаринуудые хэлэдэг һэн. Дашидондок Пурбуев 2014 оной эгээл һүүлшын үдэр наһанһаа мордоһон байна.
