Үхэр жэлтэй минии үүринэр 1956 ондо долоон наһаяа гүй-сэжэ, хахадахи класста ороо бэлэйбди. Тэрэ сагһаамнай хойшо аяар 64 жэл үнгэршоо. Дунда-Агын эхин шатын һургуулиин богоһо анха түрүүн алхажа ороходомнай, үзэг бэшэг зааһан багшамнай Бадмажаб Балданович Балданов байһан юм. Одоол элдэб абари зантай, юумэ хүсэд ойлгоодүй хатуушуул байһан бэзэбди. Иимэ зоргондоо бидэниие хүнэй зэргэ хүн болгожо, тооложо, бэшэжэ һургахань хэсүүл байгаа ёһотой.
Багшын ажал тиимэшье хүнгэн бэшэ даа... Хүүгэдые бэе дээрээ даажа абаад, зүб харгыгаар дахуулжа, заажа, хүн болгохо гээшэ багшын уялга мүн.
Хүүгэдэй амжалта, дүнгүүд – багшын оролдолгоһоо. Шабинараа гүн сэдьхэлһээ хүндэлжэ, суг хамта хүдэлхэдэ, харюу заабол байдаг.
Дунда-Агын эхин шатын һургуулида манай багшые хаа-яа һэлгэжэ, Жанчибон Базар багша, Бальжинима Дамбиевич, Базаржаб Цыденжапович, Норжима Лайдаповна, Хандама Митуповна, Хандама Цыреновна, Чимитжаб Цыденовна, Должит Батомункуевна, Владимир Базарович хүдэлһэн юм. Хүүгэдэй байрын хүмүүжүүлэгшэ Чимитжаб Нимаевна багша-мнай хоёрдохи эжымнай мэтэ байгаа. Рыгзынова Гыма абгай амтатай хоол шанагша һэн. Эдэ зоной аша туһаар нютагтаа 5 жэл һураад, Урда-Агын дунда һургуулида һурахаяа ошоо бэлэйбди.
1961 ондо Урда-Ага ошоходомнай, маанадые Чимдэг-Ринчин Лыгдынович Дулма Цыбеновна хоёр угтан абажа, гурбан нютагай байранууд руу оруулаа бэлэй – Хойто-Агын хүүгэд нэгэ байрадань ороо, сахюуртынхид өөрынгөө байрада орообди. Тогоошоднай Һамасэрэн абгай Намсалма абгай хоёр байгаа һэн. Багшанар гэхэдэ, директор Дагба Жигжитович, завуч Дармабазар Жигмитович, тиихэдэ Сандак Лайдапович, Даба Цыденович, Юмсэн Юмович, Николай Цыденович, Владимир Дамбаевич, Ц-Ж.Цынгуевич, Долгор Цыбеновна, Федосия Бальчиндоржиевна, Долгор Очировна, Дулмажаб Базаргуруев-на заадаг байгаа. Һургуулиин ариг сэбэрые даагша Янжаадай абгай бэлэй.
Хойто-Агын ба Дунда-Агын үхибүүд 5-дахи «б» класс болообди. Шэнэ һургуулида ороһон маанадые залуухан ород хэлэнэй багша Цыцык Жамьяновна даажа абаа. Ород, буряадшье хэлэндэ шадамар бэрхэ багшамнай маанадые дахуулжа, бэеэ абажа ябаха зан заршамуудтай танилсуулаа, ажал хүдэлмэри гээшые яагаад хэхэб гэжэ харуулаа – колхоздо ямар ажал байнаб, багшынгаа хүтэлбэри доро бултыень лэ хэгшэ һэмди. Аяар тэрэ 1960 гаран онуудта колхозой хартаабха малталга, үбһэ таряанай ажал, хашаар соо шэбхэ малталга – хуу баран һургуулиин хүүгэд хэдэг байгаа. Хабарай амаралтын болоходо, һургуулиингаа түлеэндэ гаража, таба-долоон хоног соо нормо түлеэгээ тайрахабди. Иимэл хүндэ ажалнуудые 5-дахи классһаа хэжэ эхилһэмди. Һуралсал, ажал адли тэгшэ ябаһан байнал даа. Хожомынь 8-дахи ангиин һүүлээр хоёр класс ниилэжэ, 1967 ондо Урда-Агын һургуулиин түрүүшын выпуск - 33 шабинар аттестат абаа бэлэйбди. Маанадые 5-дахиһаа 10-дахи болоторнай залуурдажа ябаһан хүндэтэ багшамнай - Арадай гэгээрэлэй эрхим, Ленинэй орденой кавалер, багшын ажалай ветеран Цыцык Жамь-яновна Балданжабон мүнөө жэл 85 наһанайнгаа богоһо алхаал даа. Маанадта алишье талаар – эрдэм бэлигэй, соёл гэгээрэлэй, бэеын тамирай зүб хүмүүжэл үгэжэ, үргэн харгыдамнай гаргаһан багшадаа манай выпускынхид булта баяртай байдагбди. Урда-Агын түрүүшын выпускынхид барандаа ажалша бэрхээр, урагшаа һанаатайгаар үндыһэн, бултал дээдэ болон тусхай дунда эрдэм шудалһан, мүнөө аша зээнэрээ хаража, наһажаал аба эжынэр болонхой, амар жарган һуунабди.
Цыцык Жамьяновна эды үндэр наһандаа хүрэбэшье, сарюун задарюун, хүл хүнгэн зандаа.
Бүхыдөөл Урда-Агын ветеран-багшанараа харахада, урагшаа һанаатай, олон газараар ябажа, хүн зониие хүхеэн, зүжэг наада табижа, хэды үндэр наһатай болобошье, жэгтэй хүнгэн, шуран зандаа ябанал даа.
Нэгэ богонихон саг зуура соо Агын аймагай багшын ажалай ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ ябаха үедөө Урда-Агын ветеран-багшанарай бүлгэм ехэтэ зохидшоогоо бэлэйб. 2018 ондо Шэтэ хотын ветеран-багшанарай урилгаар ошожо, тэдээнтэй һонин уулзалга хээ һэмди. Одоол тиихэдэ энэ бүлгэмөөр ехэтэ һонирхожо, заабол зураглан бэшэхэ һанаан түрөө бэлэй. Тэрэнээ һаял хү-сэлдүүлжэ байна хаб.
Багшаяа тэбхэр 85 наһанайнь ойгоор амаршалангаа, өөр тухайнь болон ветеран-багшанарай энэ һайн дуранай бүлгэм тухай хөөрүүлхэеэ Цыцык Жамьяновнада ошооб. Теэд багша өөр тухайгаа хөөрэхэ яг дура-гүй, суг хүдэлһэн нүхэд тухаймни бэшэ гэжэ, иигэжэ хөөрөөл даа:
- Мүнөө Урда-Агадаа 12 багшанар байнабди, 3 – Агада, хүүтэртэ, 1 – Могойтодо. Бидэ 1960-1980 гаран онуудта суг ажаллаабди. Наһанай амаралтада гарабашье, гэртээ баһал сүлөөгүй, огород, мал гэжэ һабандажал, үхи хүүгэдтээ туһатай байха гол зорилготойнууд һуудагбди. Маанад соогоо залуушаг Дулма Содномовна хүн бүхэндэ зохидоор хандаха өөрын онсо шадабаритай, багшанараа суглуулжа, нэгэ бүлгэм болгожо шадаа. Улаан-Үдэдэ ажаһууһан Галина Гомбоевна багшамнай бидэнтэй нягта холбоотой боложо, саашанхи харгыдамнай ехэ нүлөө үзүүлээ. Багшанар тухай манай шүлэгшэн-багша Цыпелма Цыбеновна Гомбоева иигэжэ бэшэһэн байдаг: «Урда-Агын багшанар урдалхуу зантай зон юм, урматай дууша абгайнар, уужам сэдьхэлтэй нүхэд юм. Аргагүй хөөрөөшэ Цыцык Жамьяновна, олигой хошонгууша Цыцык Ешиевна, оногүй дууша Цыремжит Цыбенжаповна, одоо уран, дууша Ханда Цыдыповна, гамгүй дууша Мария Гончиковна, габьяата ударидагша Дулма Содномовна, чарльстондо шадамар Цыцыгма Дамбиевна, суута танцор Цырегма Номогоновна, юумэндэ шэн, дууша Цындыма Жамбалдоржиевна, нарин нягта, дууша Санжима Бубеевна, һанаһан хэрэгээ саг соонь бүтээдэг Наһан Бадмаевич, лук, хапууста ургуулдаг Лидия Ринчиновна, даамай бэрхэ, эрудит Долгор Дармаевна...» Иимэ һайхан үгэнүүдэй һүүлээр нэмэжэ хэлэхэ үгэнүүд бии. Цыцыгма Дамбиевна Дамбинима Цырендашиев абынгаа «Сэмүүн саг» ном хэблүүлээ, архивна материалнуудыень бүридхэжэ, өөрөөшье мэдээ суглуулжа, «Гомбын хамба» ном гаргаа. Цыцык Ешиевна, Цыпелма Гомбоевна, Дарима Батоевна гэгшэднай уран гоёор хөөрэжэ, нютагтамнай ямар һонин болоноб гэжэ уранаар бэшэжэ, зохёожо шададаг багшанар. Дарима Батоевна Хоца Намсараевай «Жаргалай түлхюур» зүжэгтэ артистһаа дортохоор бэшээр наадаа бэлэй. Багшанараймнай вокальна бүлгэм, багшанарай шүлэгүүд, зүжэгүүд нютагай зондо һайшаагдаа. Нютагай ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Баир Жалсанович Даржаев үшөө дууша хүнүүдые оложо, 2018 ондо бүлгэмыемнай хоор болгоо бэлэй. Хоор шэнэ гоё дуунуудые сээжэлдэжэ, хормейстер Дарима Цыденовнагай ударидалга доро амжалтатайгаар конкурсдо хабаадаһан юм. Шэтэ, Улаан-Үдэ, Алхана, Адуун-Шулуун, Баян-Булаг г.м. нютагуудаар наадаяа харуулаа. Тиин байтараа, коронавирус үбшэнэй дэлгэрхэдэ, бүхы ажал тогтоод байна...
Урда-Агада эмхидхэгдэдэг олохон хэрэг ажалнууд нютагай аха, захатанһаал дулдыдадаг гэжэ бодомоор. Жэшээлэн хэлэхэдэ, тамирай ажал 1960-аад онуудта Юмсэн Юмович болон Владимир Дамбаевич хоёрой хүтэлбэри доро айхабтар урагшатайгаар хүгжэжэ эхилээ бэлэй. Гүйдэл, санаар урилдалга, барилдаан мүнөөшье болотор һайн дүнтэй, урагшатай ябана.
Агын тойрог дотор наһажаал зониие хараад үзэхэдэ, Могойтын аймагай Будажаб Цыбегмитов, Владимир Рабданов, Агын аймагай Дашинима Цыденов, Сэсэг Юндунова, Цыбжит Балданова гэгшэд саг үргэлжэ бэеэ һоридог, жэшээ абамаар зон байнад. Эдэнэр тамирай үйлэ хэрэгүүдтэ 70-80 наһа хүрэтэрөө эдэбхитэйгээр хабаадажа, бэе махабадынь шанга, хүнгэн, шуран, ухаан һонор ябанал даа гэжэ хэлэхэ байнаб.
