Ая гангата аажам талатай Ага нютагнай үеын үедэ мартагдашагүй солотой, талаан бэлигтэй хүбүүд, басагадаар баян юм даа. Тэдэнэй нэгэн – буряад арадай элитэ уран зохёолшо Даширабдан Одбоевич Батожабай болоно. Дуулим һайхан Догой нютагта тоонтотой, арад зоной омогорхол болоһон Даширабдан Батожабай 1921 оной августын 25-да түрэһэн намтартай.
Байгша ондо буряад арадай олониитэ суута Даширабдан Батожабайн түрэһөөр 100 жэлэй ойн баяр тэмдэглэхэнь. Уран зохёолшо, прозаик, драматург, киносценарист, СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, Агууехэ Эсэгын дайнай хабаадагша, Ажалай Улаан Тугай орденой кавалер, Москва хотын хүндэтэ милиционер г.м. нэрэ зэргэнүүдыень нэрлэбэл олон даа. Даширабдан Одбоевичой наһанай намтар хэды баян бэ - хизааргүй талаан бэлигтэй байһыень гэршэлнэ.
Ага нютагһаа гараһан суута хүбүүдэй нэгэн болохо Даширабдан Батожабайн нэрэ мүнхэлхэ зорилготойгоор Агын тойрог дотор жэл бүри Даширабдан Батожабайн нэрэмжэтэ «Театрай намар» («Театральная осень») гэһэн арадай театрнуудай болон драматическа бүлгэмүүдэй хоорондо конкурс үнгэргэгдэдэг заншалтай.
Драматургын нэрэмжэтэ эгээл түрүүшын «Театрай хабар» конкурс 1989 ондо Даширабдан Батожабайн түрэһэн Догой нютагта үнгэргэгдэһэн. Агын тойрогой Захиргаанай соёлой таһагые даагша ябаһан Баир Мункожаргаловай дэм-жэлтээр тус конкурс заншалта болоо һэн.
1990 ондо Зүдхэли нютагта театрнуудай хоёрдохи конкурс үнгэргэгдэхэдөө, жэл бүри ээлжээгээр тойрогой аймагуудаар «айлшалдаг» конкурс болоһон удхатай.
Тиин 2016 онһоо энэ харалга-конкурс хүдөө ажахын хүдэлмэринүүдэй (үбһэ хуряалга, таряа хуряалга) дүүрэһэн хойно, үбэлжэлгын хаһын урда тээхэнэ үнгэргэгдэдэг боложо, «Театрай намар» гэжэ нэрлэгдэдэг болоо. Энэньшье зүб, юуб гэхэдэ һайн дуранай артистнарай ехэнхи хубинь хүдөө нютагуудта ажаһууна ха юм.
Энэ ехэ удха шанартай конкурсдо хабаадахын тула зүжэгшэд ехэхэн бэлэдхэл хэжэ, һонин бүтээл табиха гэжэ оролдодог гээшэ. Тус конкурснуудай дүнгүүдээр, эрхим ажал харуулжа оло дахин түрүү һуури эзэлһэн драматическа бүлгэмүүд арадай театрай нэрэ зэргэдэ хүртэдэг бшуу. Иимэ аргаар тойрогой хэдэн драматическа бүлгэмүүд «Арадай театр» нэрэ зэргэтэй болоһон. Тодорхойлходо, Шулуутайн арадай театр – 2001 он, Будаланай арадай театр – 2013 он, Аргалиин арадай театр – 2013 он, Согто-Хангилай арадай театр – 2020 он.
2019 ондо Согто-Хангилай арадай театрайхидай табиһан «Һамга абалга» гэһэн зүжэг олоной магтаалда хүртөө һэн. Режиссёрынь Б.Б.Шойдокова болоно.
Мүнөөдэрэй байдалаар, Агын тойрогто арадай 9 театр ажал ябуулна. Тус театрнуудта һайн дуранай 174 артистнар наадана, мүн тиихэдэ драматическа 18 бүлгэм тоологдоно. Тэдэ 172 гэшүүдтэй. Булта уран һайханай ажалаа эршэмтэйгээр ябуулдаг юм.
2019 оной ноябрь һарада Даширабдан Батожабайн нэрэмжэтэ арадай театрнуудай ба драматическа бүлгэмүүдэй конкурс 30-дахи ойн баяраа тэмдэглэжэ, Агын аймагай Согто-Хангил нютаг дээрэ үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдөө. Конкурсын ойн баярта хүндэтэ айлшад уригдаһан байна. Нэрлэхэдэ, Россиин Ажалай Баатар Далай Гунгаев, Россиин арадай артист, РСФСР-эй, Буряад Уласай габьяата артист, Буряад Уласай хүндэтэ эрхэтэн Михаил Елбонов, Россиин, Агын тойрогой соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуулиин театрай режиссурын профессор Дулмажаб Жамсоева, Буряад Уласай һуралсалай габьяата хүдэлмэрилэгшэ, «Будамшуу» гэһэн соёлой түбэй директор Галина Будаева, Агын Буряадай тойрогой соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, ажалай ветеран Д.Цыбикжапова болон бусад. Ойн баярта энэ конкурсын хэмжээндэ Агын тойрог дотор үхибүүдэй театральна бүлгэмүүдэй харалга-мүрысөөн эгээл түрүүшынхеэ эмхидхэгдээ. Эндэ тойрогой үхибүүдэй 32 театральна бүлгэм хабаадажа, 239 эдир артистнар талаан бэлигээ туршаһан байна. 14-17 болотор наһанай хүүгэдэй хоорондо конкурсдо Агын тойрогой гимнази-интернадай «Лира» гэһэн театральна студи гран-при шүүгээ. «Морин хуур тухай домог» гэһэн зохёолһоо хэһэг автор Владислав Монтоев найруулан табяа. 10-13 болотор наһанай хабаадагшадһаа Дулдаргын 2-дохи дунда һургуулиин «Радужница» гэһэн аман зохёолой театр Леонид Филатовай «Сказ про Федота-стрельца, удалого молодца» гэһэн шүлэглэмэл зүжэг эрхим бэрхээр наадажа, гран-при шагналда хүртөө һэн. Зүжэг найруулан табигша Лариса Викторовна Зуб болоно. «Радужница» аман зохёолой театр Чебоксары хотодо үнгэргэгдэһэн «Национальное достояние - 2021» гэһэн уласхоорондын конкурсдо 1-дэхи шатын лауреат боложо ерээ һэн.
2017 онһоо эхилээд, тайзан дээрэ эрхимээр зүжэг наада харуулһан, роль гүйсэдхэһэн артистнарта шангууд тогтоогдоһон байна. Энэ дэмбэрэлтэ хэрэг Даширабдан Батожабайн нэрэмжэтэ конкурсые дэмжэхэһээ гадна һайн дуранай артистнарай урма зориг бадараан, саашанхи зохёохы ажалайнь дэбжэхэ талада ехэ нүлөө үзүүлдэг юм.
Даширабдан Батожабайн нэрэмжэтэ «Театрай намар» гэһэн Агын тойрогой арадай театрнуудай ба драматическа бүлгэмүүдэй конкурс хилэеэ үргэн болгожо, Үбэр Байгалай хизаарай аймагуудай театральна бүлгэмүүдые урихаар хараалагдана.
Мүнөө жэл ноябрь һарада үнгэргэгдэхэ ээлжээтэ конкурс Даширабдан Одбоевич Батожабайн түрэһөөр 100 жэлдэ зорюулагдаха.
Долгорма ДОЛГОРЖАПОВА,
Үбэр Байгалай хизаараар соёл хүгжөөлгын түбэй методист.
