Тэрэ Улаан-Yдэ хото гү, али Ага тосхон хүүгэдтээ ошоходоо, Буряад Уласай үндэhэтэнэй, Агын тойрогой Ц.Жамцараногой ба Агын аймагай Б-Б.Намсараевай нэрэмжэтэ номой сангуудта хүрэжэ, номуудые уншаха дуратай байдаг. «Мыдыг Рабдановна урданайнгаа заншал алдаагүй, шэнэ зохёолнуудаар hонирхожо байдаг. Һүүлэй үедэ «Хангай талын зохёолнууд», «Писатели Аги» гэhэн хэдэн боти ном, Г.Цырендашиевай зохёолнуудые уншаа», - гэжэ Ага-Хангилай номой сангые даагша, 2021 ондо «Yбэр Байгалай хизаарай соёлой эрхим ажалтан» гэhэн шанда хүртэгшэ Жаргал Балданова тэмдэглэһэн байна.
Мыдыг Рабданова тэбхэр 70 жэлэй саана багша боложо, 1991 он болотор ургажа ябаhан үетэндэ эрдэм мэдэсэ олгуулhан ара талын ажалай ветеран, мүнөө 91 наhатай. Тэрэ Ага-Хангилай Yльдиргэ нютагта 1930 ондо түрэhэн. Абатанайнь буусын байһан газарые мүнөө «Рабдан боролжо» гэжэ нютагайхидынь нэрлэдэг. Мохоо хутагата моотогон харгана угай Бадмын Рабдантан 3 хүбүүдые, 7 басагадые үндылгэhэн. Рабданов Аяк ехэ хүбүүниинь 1942 оной февраль hарада Улаан армида татагдажа, Дивизионная станцида ябаган сэрэгэй hургуулида бэлэдхэл гараа. Удангүй Баруун фронт эльгээгдэжэ, Сталинград шадарай хатуу шэрүүн байлдаанда баатарай үхэлөөр унаа. Тэрээнтэй суг дайнда мордоhон, наhатай болоhон ганса эжытэй Жамбал Санданов Сталинградай тулалдаанда хосоржо, 2 нүхэд нютагаа бусаагүй. Мыдыг Рабдановна Аяк ахайнгаа hаруул дурасхаал сэдьхэлдээ үлөөһэн. Аюша бага ахань 12-тойдоо үбдэжэ нүгшөө, Мүнхэбата дүү хүбүүниинь хүндэ үгтөө. Тиигэжэ Рабдан абатанайнгаа угаа залгуулха хүбүүгүй болоходонь, Мыдыг басаганиинь түрэhэн ехэ хүбүүгээ Аяк ахайнгаа нэрэдэ оруулаад, Аюша ахайнгаа нэрэ үгөө. Томо болоходоо, Аяков Аюша хүбүүниинь эжынгээ замаар багша боложо, ажалдаа ехэ магтаалтай ябаһан, «СССР-эй мэргэжэлтэ техническэ hуралсалай эрхим» гэhэн тэмдэгтэ хүртөө бшуу.
Мыдыг Рабдановна 8 наhатайhаа колхозой ажал хэлсэжэ, үбhэнэй бригадада бухал шэрээ, үбhэ сабшаа. Мүн эжыдээ хамhалсажа, хони адуулһан.
Тэрэ холын сагые М.Рабданова иигэжэ дурсаа: «Yльдиргэ, Хулиндада минии ябаагүй, хони адуулаагүй газар гэжэ байхагүй. Шулуунда түшүүлhэн Сэнгэда бурхантай Хара Бэлшэр уулын ба Сагаан Yбгэн шүтөөнтэй хадын оройгоор хони һайсал адуулһанби. Yльдиргэдэ буугаад, Харгытын дабаанай баруун тээгүүр хонидоо адуулхадаа, һэеы гэрэй шэнээн сагаан шулуунай hүүдэртэ амархаш даа. Тэрэ үедэ Цыренэй Митэб аха хонишодой бригадир ябаа. Хонишод адхуур хайшаар хонинойнгоо нооhо хайшалха, үдэшэлэн хурьгаяа илгаад, үүрээр бодожо, ами амяарнь адуулхадаа, хонидойнгоо һү hаажа, брынзэ хэхыень тушааха. Бидэ, хүүгэд, гүйлдэжэ ошоод, хони барижа, үбдэгэйнгөө хоорондо хүнэг хабшуулжа, сомсойн hуугаад, дэлэнhээнь саагуур барижа, баруун гараараа хони hаадаг байгаабди. Хүнэгөөр дүүрэн hү баруун хадын хаялгаhаа зүүн хаялга хүрэтэр тэлэжэ абаашаад тушаахадамнай, Лобанай Сэдэн эгэшэ брынзэ хэжэ байдаг hэн. Наhаараа хонишоноор хүдэлhэн Яманова Лыгжидма эжымни Хилын Шулуутай нютагай. Нагасатанайнь бууса Һүдэнтэ Хүнхэр хоёрой хоорондо Ямаан добо гэжэ газарта байhан аабза. «Сандан ноёной басаган хонидоо адуулжа ябаха. Үмсынгөө хони хаража ябахадаа, тэрээнтэй уулзажа хөөрэлдэдэг hэнби. Сандан ноён абари зангаар шэрүүн, зониие дарлаhан гэхэ. Тиимэшье бэшэ, хүндэ туhалдаг байhан. Би абатаяа суг үбhэндэ ябахадаа, үүр сүүрээр бодожо, үбhэ сабшадаг hэмди. Yдын халуунда абамнай модо матажа уядаг байгаа. Намар, үбэлдөө шаргын үргэ, hэеы гэрэй тооно, дугааг гэхэ мэтые дархалжа бэлдээд, хабарынь тэдэ хэрэгсэлнүүдые тэргэдээ ашажа, урагшаа элдин тала руу абаашажа, хүнүүдтэ худалдаад, hүрэг мал туугаад бусадаг hэн. Тиигэжэ Ямаан абамнай зөөритэй болоhон», - гэжэ Лыгжидма эжымни хөөрэдэг һэн.
Би 1938 ондо Дондог Эри уулын ара хажууда Ага-Хангилай эхин шатын hургуулида ороод, Базар Жанчибон багшада 2 жэлэй туршада заалгажа, сэбэрээр бэшэжэ hураа. Бальжинима Цыдыбон - hургуулиие даагшаар, Гончиков (нэрыень мартаад байна) - багшаар, Һүдэнтэ нютагай буряад хэлэ мэдэдэг Виктор Букарев пионернүүдэй ударидагшаар хүдэлөө. Шэнэ жэлдэ үхибүүдтэ нааданхай үгэдэг байгаа. Нэгэтэ багшанар «hургуулиин эрхим hурагша түрүүн нааданхай абаха» гээд, намайе бултанай урда гаргажа, ялагар томо нааданхай бэлэглээ агша hэн. Чкаловай, Молотовой нэрэмжэтэ, «Августын нэгэн», «Мартын найман» колхозуудай хүүгэдэй байранууд ами амяараа байха. Байрануудай баруун тээнь хамтын столовотой hэмди. Ц.Гармаев, Д.Дылыков, Ц.Балданов, Д.Дашижапова, Д.Лобанова, Ц.Юндунова гээд, 30 гаран хүүгэд суг hураhамди. Yбэлдөө Агын голой мүльhэн дээрэ конькигаар халтирхаш, Дондок Эриин ташаланда ябаган шаргаар hолжорхош. Дулаан сагай ерэхэдэ, Агын голой шугы соо бургааhаар отогхон хэжэ наададаг һэмди. Молотовой нэрэмжэтэ ба «Мартын найман» колхозуудай тоосоото суглаанай hүүлээр үдэшэ орой концерт-наада харуулжа, бидэ, багашуул, үргэhөө хүрэжэ эсэдэг гээшэ hэн хабди».
Мыдыг Рабдановна бэлэгүй сагта ажал хүдэлмэри, hургуули hудар хэhэн. Агын дунда hургуулиин 7-дохи анги дүүргээд, Агын багшанарай училищида hураһан, тоо бодолгодо бэрхэ оюутан ябаа. 1951 ондо Урда-Агын 7 жэлэй hургуулида ажалайнгаа намтар эхилээ. Тэндэ hургуулиин директор Сандаб Лайдабон ба hуралсалай тала даагша Дармабазар Жигмитов (Золто ламын аба) гэгшэдтэй суг тоо бодолго заажа, нэрэнүүдынь түүхын номдо оруулагданхай. Хани нүхэртэй болоод, Yбэр Аргалиин эхин шатын hургуулида хүдэлхэдөө, ниитын хэрэгтэ хабаадажа шалгараад, эхэнэрнүүдэй зүблэлэй бэрхэ түрүүлэгшэ гэжэ суурхаhан. Тэдэнэр Шулуутайн эхэнэрнүүдэй зүблэлэй (түрүүлэгшэнь - Максар Цыденова) гэшүүдтэй мүрысэжэ, бэе бэедээ ябалсадаг, малшадта ехээр туһалдаг байгаа.
Урта нютагта 8 жэлэй hургуулиин нээгдэхэдэ, Агын тойрогой hуралсалай таhагые даагша Ц.Номогоновой захиралтаар, эмхидхэхы шадабаритай, залуу багша Урта нютаг эльгээгдэжэ, завучаар хүдэлһэн. Һуралсалай ажал хүтэлбэрилхын хажуугаар үхибүүдтэ тоо бодолго зааhан байна. 1967 ондо Могойтын аймагай намай хорооной зууршалгаар, коммунист М.Рабданова Хүhөөшын 8 жэлэй hургуулиин директорээр томилогдоо бшуу. Буряадай багшанарай институдта hурахадаа, «буряад ба ород хэлэнүүдэй болон литературын багша» гэһэн мэргэжэлтэй болоhон байгаа. Тиигэжэ Мыдыг Рабдановна Хүһөөшэдэ буряад хэлэнэй хэшээл ябуулһан. Улаан-Yдэдэ заочноор hуража байхадаа, сэрэгэй комиссар Ц.Гармаев, эмшэн Ц.Эрдынеев, эрдэмтэд Л.Шагдаров, А.Базарон үүри нүхэдтэеэ уулзадаг байhан.
1973 ондо Ага-Хангил нютагаа ерээд, буряад хэлэнэй ба литературын багшаар, ангиин хүтэлбэрилэгшөөр хүдэлөө. Бэрхэ эмшэд, багшанар болоһон шабинараараа омогорходог. 1981 ондо наhанай амаралтада гараашье hаа, 10 жэл багшалаа. «РСФСР арадай гэгээрэлэй эрхим» гэhэн тэмдэгтэ, «Ажалай ветеран», ойн баярай медальнуудта хүртөө. Үри хүүгэдынь булта дээдэ эрдэмтэй, үнэр бүлэнэр болонхой.
Мүнөө нютаг нугадаа хүндэтэй багша Мыдыг Рабдановна дуратай номуудаа уншажа, аша зээнэрэйнгээ амжалтаар баясан ажаһууна.
Жалсан ЛУБСАНДАШИЕВ.
