Эхинэй эхин
«Гандан Тэгченлинг» дасанай шэнэ байшан соо.
Байгша оной апрель һарада Вайбер соо «Тибет» гэһэн бүлэг байгуулагдаһан юм. Улаан-Баатарта ород хэлэ бэшэг заадаг, «Большое гороо» гэһэн аяншалгын түлэблэл бэелүүлжэ, Росси ба Монгол, Түбэд, Энэдхэг гэхэ мэтэ Азиин гүрэнүүдээр аяншалга эмхидхэдэг этнограф Евгения Федотова ба Энэдхэгэй Гоман дасанда 10 жэл һураһан, зондо «Пранаяма його» заадаг, бисалгал хэжэ һургадаг Дашидондоков Самдан лама гэгшэд энэ бүлэг байгуулһан. Бүлэгтэ хамта 104 хүн оронхой. Тэдээнэй арбаад лэ хүн: Валентина Фролова (Красноярск), Елена Никифорова (Улаан-Үдэ), Янжима Бадмацыренова (Гусиноозёрск), Цыбикжидма Батоболотова (Могойто), Наталья Дашидондокова, Баярма Дондокова, бидэ гурбан (Ага), Загаһатайн дасанай Бальчинов Виталий лама ба маанадые дахуулаад ябаһан Самдан лама гэгшэд аяншалгын харгыда зэһэһэн байнабди. Аяншалгамнай һарын туршада үргэлжэлхэ байгаа. Аяар һарын туршада ондоо газараар ябахабди гэжэ һанахада, удаан шэнги байгаа һэн. Харгыда гарахынгаа урда тээ түхеэрэлгэ эхилжэ, хари газарта юун хэрэгтэй болохоб, ямар хубсаһа үмдэхэб гэхэ мэтэ асуудалнууд олон гараа. Хажуугаарнь юундэ заабол Түбэд орон ошохоёо һананабиб, юундэ тиишээ таталданабиб гэхэ мэтэ бодолнууд толгойдо ороодхино һэн.
Улаан-Баатар хотодо
Сентябриин 6-ай үглөөгүүр Улаан-Үдын түб талмай дээрэ 6 хүнэй һууритай, елэн хара үнгэтэй 2 авто-унаа маанадые хүлеэжэ байба. Тэрээндэ һуужа, монгол дуушадай дуу хүгжэм шагнаһаар, харгыдаа хүхюутэйнүүд гарабабди. Маанадые шэрэжэ ябаһан Боргил жолоошон – монгол хүн, тэрээнтэй хөөрэлдэхэнь хэсүү. Энэдхэгтэ һураан соогоо монгол, англи, түбэд хэлэтэй болоһон Самдан лама жолоошонтой «Toyota Alphard» гэһэн авто-унаа тухай абьяастайгаар хөөрэлдэнэ.
Улаан-Үдэһөө Хяагта хүрэтэр, багсаахада, 220 модо болодог байна. Энээниие гурбан часай туршада гаталһаар байтарнай, одоошье Хяагтын заха үзүүр харагдаба. Минии харахада, хоёр хадын хүндыдэ, хабшуу газарта түбхинэһэн хото гэжэ һанахаар. Хаанта засагай үедэ аралжаа наймаа хэгшэд Хяагтаар ябадаг байһан шуу. Тэрэ үедэ Хитадта Цин хаанта засаг байгаа. Аралжаа наймаагай эд бараан, сай, бүд гэхэ мэтэ Хитадһаа ганса Хяагтаар наашаа гарадаг байһан. Энэ харгыень «Агууехэ сайн зам» гээд нэрлэдэг. Энээгээр ганса Росси бэшэ, харин Баруун оронууд эд хамагаар баһал хангагдадаг байһан юм.
Тиигэһээр Монголой хилэ дүтэлбэбди. Хилэ дээрэ гансашье оошор үгы, гайхалтай. «Хилэ гарамсаараа, телефоноо болигогты, али «Режим полёта» дээрэ болгогты. Үгы бол роумингдо орохот» гэжэ жолоошон Самдан ламада хэлэнэ. Монголой хилэ һаадгүй гаталбабди. Хяагтаһаа Улаан-Баатар хүрэтэр 274 модо зай болодог байна. Монголой харгыгаар дондорһоор (заһабарилгада орожо байһан харгынууд олон), Алтан-Булаг хото хүрэбэбди. Одоошье бэеэ тэниилгэжэ, газаагуур ябаад, амандаа жажалха, ундаа харяаха хуурай эдеэ, унда абаад, харгыгаа үргэлжэлүүлбэбди. Монголой уудам тала гоё даа. Үхэрнүүд, холо ошоогүй ябахада, хонид, ямаад бэлшэнэ. Эндэ тэндэ һэеы гэрнүүд сайбайһаар үлэнэ.
Үдэшын 10 сагта Монголой түб хото хүрэбэбди. Улаан-Баатарай үргэн гудамжаар хэдэн мянган авто-унаанууд хахашаһан зогсоно. Энээнииень өөр дээрээ үзэхэдөө, танилнуудай хэлэһэн: «Улаан-Баатарай «пробко» хашартай» гэһэн үгэнүүд һанагдана. «Монгол гүрэнэй шиидхэгдээгүй асуудалнуудай нэгэн гэхэдэ, авто-унаагай «хахалга». Жэл бүхэндэ энэ асуудалаар ажал ябуулагдадаг, теэд тэрэниинь туһалдаг юм гү, үгы гү, эли бэшэ», - гээд Боргил жолоошомнай хэлэнэ һэн. Тэрэ иимэ «пробко» соо ябажа һураһан, авто-унаануудай хоорондуур гүйлгэһөөр, хотын түбэй хажууда тогтобобди. Тойроод үндэр гэгшын гэрнүүд зогсоно. Тэдэнэй нэгэндэнь орожо, амарха таһалгануудаа эзэлбэбди. Хоёр таһалгатай квартира соо эдеэ шанахаар газартай, амһарта гэхэ мэтэ хуу байна.
Үглөөгүүр эртэ бодоходомнай, тэнгэри бүүдэгэр, бороон ороно. Суг ябаһан абгайнар маани мэгзэм, үглөөнэйнгөө ном уншана. Самдан лама бултанһаамнай: «Буддын шажанай гол һургаалынь юун бэ?» – гэжэ асууба. «Ухаагаа һорихо», - гээд бидэ харюусабабди. «Сансарын хүрдэ соо хүнэй бэе оложо түрөө хадаа ухаагаа зүбөөр һорижо, його хэжэ таанадые һургахам. Үглөөндөө хэдэг байхабди», - гэжэ хэлээд, маанадые энээнтэй танилсуулаа. «Пранаяма його» гээшэ ухаагаа зүб тээшэнь шэглүүлжэ, намдуугаар, нэгэ жэгдээр амилжа һурахаһаа гадна досоохи муухайгаа гаргана гэһэн удхатай. Його ходо хэжэ байһан хүнэй сэдьхэл сэбэрлэгдэнэ, энхэ элүүр болоно, гадаадын элшэ хүсэ өөртөө шэнгээнэ, буддын шажанаар оюун сэдьхэлэй дүршэлтэй болоно.
Тиигэһээр үглөөнэй халуухан сай һорожо, урдын түүхэтэй Гандан дасан ошохо гэжэ шиидэбэбди.
(Үргэлжэлэлынь 45-дахи дугаарта уншахада болохо).
Валентина ЦЫРЕНЖАПОВА.
