Агын аймагай Хойто-Агаһаа уг гарбалтай Батор Бороев Агууехэ Эсэгын дайнһаа бусаагүй сэрэгшэдэй хуби заяа тодорхойлгын ажал ябуулһаар.
Дайнһаа бусаагүй абанараа, түрэлхидөө бэдэрһэн хүнүүд Батор Мункуевичта мэнэ-мэнэл хандадаг шуу. Энэ удаа бэдэрэлгын ажал ябуулагшын суглуулһан материалнуудаар дайнһаа бусаагүй Агын хоёр хүбүүд тухай мэдээсэхэмнай.
БАБУ-ДОРЖИ ЦЫРЕМПИЛОВ
Агын аймагай Һүдэнтэ һууринда шарайд омогой Цыремпил Цыбиковэй гэр бүлэдэ 1907 ондо түрэһэн. Тэрэ долоон хүбүүдэй одхон, дороо дүү басагатай байһан. Нялха нарай байхадань, аба эжынь Үбэр Аргалида байдаг түрэлдөө үринь болгожо үгэһэн ха. Шулуутайда, удаань Хойто-Агада секретаряар, сельсоведэй бухгалтераар хүдэлөө. Теэд 1941 оной ноябрь һарада сэрэгэй албанда татагдаһан байна. Сэрэгтэ юрын сэрэгшэ гэһэн зиндаатай, буудагша ябаһан. Сэрэгэй албанай һүүлшынь газар - 358-дахи буудалгын дивизиин 1187-дохи буудалгын полк. 1943 оной декабриин 30-да ехээр шархатаад, 3443-дахи госпитальдо ороһон байна. 1944 оной январиин 24-дэ тэндээл наһа бараа. Смоленск хотын хамтын хүүртэ хүдөөлүүлэгдэһэн. Нүхэрынь - Цымжит Итигилова гэжэ нэрэтэй байһан.
Бабу-Доржи Цыремпилов 3-дахи рядта зүүн гарһаа нэгэдэхи зогсоно.
Гурбан хүүгэдтэй байһан - хоёр басагад, нэгэ хүбүүн.
Бабу-Доржи Цыремпиловэй гуша, одхон хүбүүнэйнь хүбүүн, хүгшэн абадаа аб адлихан Үбэр Аргалида ажаһуудаг Минжур Бабуев бидэндэ иигэжэ хөөрэбэ: «Дугаржаб абамнай абаяа бэдэрдэг һэн. «Оложо үгыт даа» гэһэн удхатай бэшэгүүдые баруун тээшэнь хэдэн газар бэшэхэдэнь, «данных нет» гэһэн лэ харюунууд ерэдэг байгаа. Минии нэгэ түрэл хүбүүн нёдондо жэл баһал эндэ тэндэ һурагшалаа, бэдэрээ. Харин тодорхой мэдээсэл баһал олоогүй.
Байгша ондо «хүгшэн абыемнай оложо үгыт даа» гэжэ Батор Мункуевичта хандаһамнай, баримтануудые оложо, бидэниие ехэ баярлуулаа. Бабу-Доржи абымнай ажалай дансанууд Улаан-Үдын архивта байна гэжэ эндэ һая дуулаабди. Дайнһаа бэшэһэн бэшэгынь манайда байдаг һэн. Тэрэ бэшэг хүгшэн абамнай гэртээ бэшэ, хуряахайндаа эльгээһэн байгаа. Тэрээн соогоо «хүндөөр шархатаад байнаб» гэжэ бэшэһэн. Харин һаянай тэрэ бэшэг харагдахаа болишоо, олдоногүй. Фото-зурагуудай альбом соо байдаг һэн. Бэдэрнэбди».
ДОРЖИ-ЦЫРЕН МАНЗАРАНОВ
Шэтын можын Агын аймагай Ага-Хангил һомоной Хулинда нютагта сагаангууд угай Байгалай Ошорой Манзараанай найман үхибүүдэй зургаадахи үри боложо, 1924 ондо түрэһэн намтартай. Манзараан абань ба Лубсандаши, Ринчин аханарынь Эсэгын дайнда хабаадажа, гэртээ бусаха аза талаантай байһан. Тиихэдэ Дулма, Намсалма, Димид эгэшэнэрынь ара талын хүдэлмэридэ габшагайгаар ажаллажа, магтаалда хүртэһэн шуу.
Доржи-Цырен сэрэгтэ татагдахадаа, Забайкалиин фронтын 17-дохи армиин бүридэлдэ сэрэгэй бага дарга ябаһан. Баримтанууд соо 346-дахи буудалгын дивизиин 1168-дахи буудалгын полк хадаа тэрэнэй албанай һүүлшынь газар гээд тэмдэглэгдэнэ. 1942 оной декабриин 29-дэ байлдаанда алуулжа, сэрэгһээ гараһан гэжэ данса соо бэшээтэй.
Хүдөөлүүлэгдэһэн түрүүшын газарынь гэхэдэ, Ростовой можын Чернышевскэ аймагай Песчанка һуурин болоно. Тэрэ хамтын хүүрынь 1949 ондо Ростовой можын Морозовой аймагай Комсомольский тосхон руу абаашагдаһан байна.
Тус дивизиин байлдаануудай түүхыень уншахада, энэ дивизи 1942 оной декабриин эсэстэ - 1943 оной январь һарын эхин болотор Ростов-на-Дону хото шадар шанга байлдаанда хабаадаһан байна.
Доржи-Цырен Манзаранов Агын нэгэдэхи һургуули дүүргээд, дайнда мордоһон.
Дайнай үедэ Агын МТС-тэ эхэнэрнүүдэй тракторна бригада ударидаһан Димид Манзаранова эгэшэнь дүү хүбүүн тухайгаа иигэжэ дурсадаг байһан: «Доржи-Цырен номдоо улигтай, шатар наадаха дуратай, һүбэлгэн, бэрхэ хүбүүн һэн…».
Дэлгэрэнгыгээр 18-дахи дугаарта.
