Декабриин 2-то Дулдаргын аймагай Үзѳѳн нютагта буряад заншалта наадануудаар – һээр шаалгаар болон шагай наадаар Агын Буряадай тойрогой нээмэл мүрысѳѳнүүд эмхидхэгдээ бэлэй. Мүрысѳѳнүүдэй үедэ тамирай үндэһэн янзануудые, арадай заншалта наадануудые хүгжѳѳхэ асуудалаар түхэреэн шэрээ эмхидхэгдэһэн байна
А.Гыргенов.
Түхэреэн шэрээгэй ажал тойрогой Захиргаанай үндэһэн соёл ба тамир хүгжѳѳлгын таһагай дарга Булат Бальжинимаев хүтэлэн ябуулаа һэн. Залуушуулые хүмүүжүүлгэдэ тамирай үндэһэн янзанууд ямар нүлѳѳ үзүүлдэг бэ гэһэн асуудалаар гол элидхэлтэйгээр Үбэр Байгалай хизаарта һээр шаалга хүгжѳѳхэ талаар ажал ябуулагша, Амидхаашын дунда һургуулиин багша Батор Жапов үгэ абаһан байна. Тэрэнэй удаа Буряад ороной болон Эрхүүгэй можын үндэһэн тамирай федерацинуудай толгойлогшонор Александр Гыргенов, Гомбо Зурбаков, Александр Урбагаев, һээр шаалга һэргээхэ хэрэгтэ горитойхон хубитаяа оруулһан эдэбхитэн Хэшэгто Батомункуев, «Толон» һониной ахамад редактор Цыцык Тумурова һанамжануудтаяа хубаалдаа. Иигэжэ гурбан субъектын түлѳѳлэгшэдэй хабаадалгатайгаар эмхидхэгдэһэн түхэреэн шэрээдэ тамирай үндэһэн янзануудаар болон арадай наадануудаар байдал ямар байнаб гэжэ хѳѳрэлдѳѳн болоо.
Иимэ түхэреэн шэрээ эмхидхэхэ саг тудаад байгаа бшуу. Ушарынь гэхэдэ, һүүлэй үедэ Агын тойрогто һээр шаалга нилээд дэлгэрээд, үдэр хоногой ошохо бүри олоной һонирхол татажа байна. «Мүнѳѳ үбэлэй үүсын һүүлээр ахалагша ангинуудай хүбүүд һургуулидаа һээрнүүдые асаржа шаана», - гэжэ Агын 1-дэхи дунда һургуулиин 11-дэхи ангиин түрэлхидэй суглаан дээрэ аба эжынэр тэмдэглэжэ байна һэн. Үхибүүдэй иимэ һамааралга алишье талаар аша үрэтэй һонирхол болоно бшуу. Мүнѳѳ энэ һонирхолыень бүришье дэмжэхэ хэрэгтэй.
Ямар дэмжэлтэ тухай хэлэгдэнэб гэхэдэ, Буряад орондо Эрхүүгэй можодо үндэһэн тамирай (этноспортын) федерацинуудай бии һаа, Үбэр Байгалай хизаарта иимэ эмхи үшѳѳ байгуулагдаадүй. Тиимэһээ хүршэ нютаг оронуудта ябуулагдажа байһан ажалай дүй дүршэл тон хэрэгтэй. «Буряад орондо этноспортын федераци байгуулха ажал эхилхэдээ, бидэ, нэн түрүүн, буряад арадайнгаа заншалта наадануудые, илангаяа һээр шаалга хүгжѳѳхэ, дэлгэрүүлхэ хүсэлтэйгѳѳр эршэмтэйгээр ажал эхилээбди. Тиигэжэ байтарнай, Буряад орондо гансахан буряадууд бэшэ, олон үндэһэ яһатан ажаһууна, тэдэ баһал онсо ѳѳрын заншалта наадануудтай ха юм, тэдэ наадануудыень хүгжѳѳхэ мүн лэ шухала гэһэн зэмэлэлтэ ороо бэлэй», - гээд Алексей Гыргенов хѳѳрэбэ. Энэ һанамжыень хараадаа абажа, түхэреэн шэрээдэ хабаадагшад Үбэр Байгалай дэбисхэр дээрэ ажаһуудаг арадуудай заншалта наадануудай (этноспортын) федераци байгуулха талаар ажал ябуулхыень тойрогой Захиргаанай үндэһэн соёл ба тамир хүгжѳѳлгын таһагай ба тамирай үндэһэн янзануудые хүгжѳѳлгын түбэй мэргэжэлтэдтэ болон Батор Жаповта даалгаа. Мүн хизаарай дэбисхэр дээрэ 2018 ондо үнгэргэгдэхэ тамирай мүрысѳѳнүүдэй литэдэ һээр шаалга, шагай наада болон зэргэлээ ажаһуугаа арадуудаймнай бэшэшье заншалта наадануудые оруулха талаар ажал ябуулха тухай шиидхэбэри абтаа.
Һээр шаалгада һээрнүүд, шагай наадалгада шагайнууд хэрэгтэй. Эдэмнай юрэл ошоод, наймааһаа абажархихаар хэрэгсэлнүүд бэшэ ха юм. Тиимэһээ малша элинсэгэймнай хэр угһаа эрхилжэ ябаһан мал ажаллалга хүгжѳѳхэнь шухала. Тэрэнэй тула хүдѳѳ ажахын ажал али болохоор дэмжэхэ хэрэгтэй. Мүнѳѳ мал гаргахадаа, мяхыень ёһо руунь эбдэхэ заншал мартагдажа байна, электро-хюрѳѳгѳѳр таһа тайражархидаг саг болоһон гэжэ тэмдэглэгдээ. Харин һээр шаажа, хуха сохёо һаа, энэ малай һүнэһэн һаадгүй ябажа, шэнэ түрэлѳѳ түргэн олохо гэдэг юм. Иимэ гүн удхатай малша зоной заншал. Теэд тайрагдаһан гү, али сабшагдаһан яһанда бүтэн һээрэй олдохогүйнь лабтай.
Энэ ехэ гэгээрүүлгын ажалаша үрэтэйгѳѳр ябуулхын тула гүрэндэ, Россиин 3 нютаг орондо тараад ажаһууһан ара даа бүгэдѳѳрынь хабаадуулха ёһотой болоно. Тиигэжэ Байгал шадарай нютаг оронуудай этноспортын федераци бии болгохо, тэрэниие толгойлхо эмхи Улаан-Үдэ хотодо байгуулха хэрэгтэй гэжэ хэлсэгдэбэ. Саашадаа арадайнгаа заншалта наадануудые Россиин болон дэлхэйн хэмжээндэ дэлгэрүүлхэ асуудал гарана. Энэ хадаа шиидхэмээр асуудал, эгээл түрүүшын алхам – тамирай үндэһэн янзануудаа Бүхэроссиин тамирай янзануудые бүридхэлгын дансада оруулга болоно. Энэ талаар ажал эхилхэ тухай зууршалганууд бэлдэгдээ.
Удахагүй «Алтаргана» наадан болохоёо байна. Түхэреэн шэрээдэ хабаадагшад һээр шаалгаар болон шагай наадаар мүрысѳѳнүүдэй дүримүүдые, хабаадагшадта табигдаха гол эрилтэнүүдые тодорхойлжо, шиидхэбэриеэ Эрхүүдэ үнгэргэгдэхэ фестивалиин эмхидхэлэй хорооной үзэмжэдэ эльгээхэ гэлсээ. Жэшээлбэл, арадай заншалта наадануудаар мүрысѳѳнүүдтэ хабаадагшад заабол үндэһэн хубсаһатай (тэрлигтэй, тооробшо малгай тай, гуталтай) байха ёһотой гэһэн гол эрилтэ табигдана. Иигэжэ һээр шаалга, шагай наада г.м. заншалта наадануудые хүгжѳѳлгэ хадаа нэгэ мүһэн арадай үндэһэн хубсаһа, заншалта мал ажал, ёһо гуримуудые, соёл дэлгэрүүлнэ,хүгжѳѳнэ бшуу.
