Советскэ Союзай Герой Базар Ринчиногой нэрэ хэтэдээ мүнхэ. Агын тойрогой засаг зургаан баатар хүбүүнэйнгээ нэрэ мүнхэлжэ, үеын үедэ һаруулаар дурсажа байхын тула 1964 онһоо хойшо дүрэ буляалдаата барилдаагаар мүрысөө эмхидхэдэг һайхан заншалтай. Байгша 2018 ондо 55-дахи ойн баярай мүрысөөн Базар Ринчиногой түрэһөөр 105, тойрогто барилдаанай байгуулагдаһаар 55 жэлнүүдтэ зорюулагдаа.
Шулуутайн барилдаашадай можо.
Энэ жэлдэ эмхидхэлэй хороон, хизаарай дүрэ буляалдаата барилдаанай федераци дамжуулгын шэнэ кубок байгуулаа. Дамжуулгын кубок 4 дахин хэтэ мүнхэдөө үлөөһэн эбтэй эетэй Шулуутайн можо энэ удаа дахяад амжалта туйлажа, 13-дахяа түрүүлһэн байна. Удаадахи һууринуудта Гүнэй, Ага-Хангил нютагуудай барилдаашад гаража, эрхимүүдэй тоодо ороһон байгаа.
Хитад, Монгол гүрэнүүдэй, Буряад, Хакас, Тыва, Дагестан оронуудай, Эрхүүгэй можын, Хабаровскын, Забайкалиин хизаарнуудай, гол түлэб, Агын тойрогой хүдөө нютагуудай - хамта 34 можо түлөөлһэн 200 гаран бүхэшүүлые Могойто тосхоной «Баяр» тамирай комплекс угтан абаа. Тамиршад барилдаха үдэрөө үглөөнэй эртэ сагһаа эмшэдтэ бэеэ харуулжа, шэгнүүр дээрэ гараһан байна. Түрүүшын үдэр 57, 65, 74, 86, 97 кг шэгнүүрнүүдтэ бүхэшүүл хаба шадалаа туршалсажа, эрхимүүдээ элирүүлһэн байха юм. Үдын урда 11 сагһаа халуун тулалдаанууд эхилээ. Үдэһөө хойшо 5 сагта мүрысөөнэй нээлгын баяр ёһолол эмхидхэгдээ һэн.
Нюдэ хужарлама нээлгын ёһолол
Мүрысөөнэй нээлгэ үнгэргэгдэжэ, тэрээн дээрэ хүндэтэ айлшад: тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ, эмхидхэлэй хорооной түрүүлэгшэ Бато Доржиев, сенатор Баир Жамсуев, уласхоорондын категориин судья, олимпийцүүдые бэлдэдэг Буйвасар Сайтиевай нэрэмжэтэ һургуулиин директор, Россиин габьяата һоригшо, Красноярска хизаарай дүрэ буляалдаата барилдаанай федерациин вице-президент Виктор Райков ба бусад тамирай һайндэрөөр, Эсэгэ ороноо хамгаалагшын үдэрөөр бүгэдэ зониие амаршалаад, гоё һайхан барилдаа хаража, сэдьхэлээ ханахыень хүсөө. Гүрэнэй гимн доро Россиин, Забайкалиин хизаарай, Агын тойрогой тугуудые бодхоохо эрхэ Агын аймагай Шулуутай нютагай можын капитан, Россиин тамирай мастер Барас Базаровта үгтэһэн байна. Бато Сайнсакович амаршалгын үгэ хэлээд, барилдаанай хүгжэлтэдэ горитойхон хубитаяа оруулһан, дэмжэлтэ үзүүлһэн хүндэтэ Баир Баясхалановичта бэлэг барюулаа. Тэбхэр 55 жэлэй саада тээ байгуулагдаһан энэ мүрысөөн Баир Жамсуевай тойрогой Захиргаанай Толгойлогшо ябаха үедэ ехэ хүгжэһэн байна. Тэрэнэй аша оролдолгоор тойрогой һургуулинуудта барилдаанай секцинүүд улам хүгжөө, материально-техническэ байдал һайжараа, тамиршаднай холо ойгуур мүрысөөнүүдтэ ябадаг болоһон байна бшуу. Бүлэг зондо тойрогой Захиргаа-най зүгһөө баярай бэшэгүүд барюулагдаа. Хэд бэ гэбэл, Эсэгын дайнай ветеранууд Батомунко Лодонов, Самбу Базаров, хизаарай барилдаанай вице-президент Владимир Цэдашиев, тамирай ветеран Батор Доржинимаев, 50 гаран жэлдэ энэ мүрысөө таһалгаряагүй хаража ябаһан Пётр Борокшонов (Согто-Хангил), тамирай ветеран, һоригшо Мункожаргал Цыдыпов, Монголой Дорнод аймагай бүхэ барилдаанай һоригшо Дарисурэнэй Мунхбаяр гэгшэд баярай бэшэгүүдээр урмашуулагдаһан байха юм.
Барилдаашадай бүридэл шанга байгаа
Агын талын абарга бүхэ Цыбик Максаров Буряад ороной барилдаашадай ахалагша һоригшоор һаяхан томилогдожо, амжалтатай хүдэлжэ ябана. Тэрэ Буряад оронһоо оршон сагай «алтан» можодо ородог түрүү барилдаашадые асаржа барилдуулаа. Тамиршадай дунда Агын тойрог түрүүшынхеэ ерэһэн бүхэшүүлшье байгаа. Нэрлэбэл, Алексей Сабидаев, Эрдэм Будажанаев, Баясхалан Очиров, Алдар Бальжинимаев, Алексей Боровицкий, Ринчин Санжеев гэгшэд барилдажа, мүрысөө шэмэглээ. Тойрогһоо уг гарбалтай бэлигтэй барилдаашад Булат Батоев, Арсалан Будажапов, Балдан Цыжипов, Тимур Баторов, Тамир Гармаев, Солбон Тумунбаяров түрэһэн нютагаа түлөөлжэ барилдаа.
57 кг шэгнүүртэ Хакас оронһоо айлшаар ерэһэн Денис Карамчаков шамбай шударгыгаар барилдажа, түрүүшын һуурида гараа. Удаадахи һууринуудые Мягмар Далаев (Урта), Баир Дондоков (Зугаалай), Василий Цыбенов (Ушарбай) эзэлһэн байна. Зугаалайн Баир Дондоков «Эдир барилдаашан» шанда хүртөө һэн. Илагша айлшан Денис Карамчаков «Илалта туйлаха зоригой түлөө» тусхай шангаар урмашуулагдаа.
61 кг шэгнүүртэ барилдаашадай бүридэл шанга байгаа гэжэ тэмдэглэхээр. Буряад ороной можодо ородог уласхоорондын классай тамирай мастер Алдар Бальжинимаев (Улаан-Үдэ) Тамир Гармаев (Зүдхэли) хоёр түрүү һууриин түлөө барилдаха гол барилдаашад гэжэ тоологдоо. Теэд эдэмнай хахад финал хүрэтэр барилдажа, тус тустаа 3-дахи һууринуудта гараа. Талаан бэлигтэй һоригшо ябаһан Гүнэй нютагай Альберт Дамдиновай хүбүүн Жаргал Дамдинов барилдаагаар СССР-эй тамирай мастер Даши Гармаевай хүбүүн, тамирай мастерта кандидат Баир Гармаев гэгшэд гол уулзалгада урда урдаһаа гараа. Б.Гармаев Жаргалые диилээ һаа, тамирай мастер болохо байгаа. Жаргал шүүхын түлөө байһан бии шадал шандааһаяа, бүхы дүрэ аргаяа хэрэглэжэ барилдаа. Нэтэрүү шанга барилдаан боложо, Ж.Дамдинов нүгөөдэеэ 7:2 тоогоор шүүжэ ябаһанаа, Баирта нюргаяа үгэжэрхёо. Баирай накат дүрэ эрьюулжэ, 4 балл абаад байтарынь, саг дүүрэшоо. Харагшад, илангаяа зүдхэлиинхид, халаглаһандаа толгойгоо баряа. Тиихэдэнь Гүнэй нютагайхид нютаг хүбүүнэйнгээ илалтаар баясаа, хүхилдөө һэн. Ж.Дамдинов «Эгээл олон техническэ илалта туйлаһан» тусхай шанда хүртэһэн байна.
65 кг шэгнүүрэй гол уулзалгада Буряад ороной түлөөлэгшэд Эрдэм Будажанаев Баясхалан Очиров урда урдаһаа гаража, Эрдэмынь булюу дүрэтэйгөөр барилдажа эрхимлээ. Хахад финалда Шулуутайн Солбон Тумунбаяров Б.Очировта хүндэхэн уулзалгада шүүгдэжэ, 3-дахида гараа һэн. Будалан нютагай найдал Денис Вдовин Солбонтой гурбадахи һуури хубаалдаа.
70 кг шэгнүүртэ илагшадые нэрлэбэл, 1. Булат Батоев (Шулуутай), 2. Зандан Цыденов (Хүнхэр), 3. Александр Бродягин (Дулдарга), Эрдэм Дамдинов (Гүнэй). Булат Батоев «Барилдаанай эрхим техникэ харуулагша» тусхай шанда хүртөө һэн.
74 кг шэгнүүртэ Буряад ороной айлшан Алексей Боровицкий хибэс дээрэ уригдахадаа, барилдагша хүбүүдтэ ямаршье найдал үлөөнгүй, нэгэн гэбэл, нюрган дээрэнь туше табижа, үгы һаа накат эрьюулжэ, сэбэр шүүжэ, абарга болоһон байна. Мүрысөөнэй хаалгада Алексей «Мүрысөөнэй эрхим барилдаашан» шанда хүртэһэн байха юм. Алёшодо шүүгдэһэн Хэшэгто Жамсоев (Үзөөн), Аюр Ракшаев (Шандали), Джирихе (Хитад) шангай удаадахи һууринуудые эзэлээ һэн. Тус шэгнүүртэ 3-дахи һуури эзэлһэн Джирихе Хитадай Үбэр-Монголой Шэлын Гол аймагай Баруун Үзэмшэн хушуунда түрэһэн. Тэрэ хушуун абарга бүхэ барилдаашадаараа, арадай дуунуудые дууладаг дуушадаараа мэдээжэ юм. Джирихе Оросой, Монголой, Үбэр-Монголойнгоо хабаадагшадые илажа, хүлэр медальда хүртэһэндөө баяртай байһанаа мэдүүлээ һэн. Тэрэнэй һоригшо Буянмүнхэтэй уулзаһамнай, Шэлын голой 20 хүбүүдые ударидажа, Ага асарһан байба. Ага ерэхынгээ урда тээ Улаан-Үдэ хотодо хоёр һара байрлажа, һорилго хээ. Мүрысөөнэй һүүлээр зариманиинь нютагаа бусаха, нүгөөдүүлынь Буряад ороной президентын шангай мүрысөөндэ барилдахаяа ошохо юм.
79 кг шэгнүүртэ Согто-Хангилай Арсалан Будажапов ба Шулуутай нютагай уласхоорондын классай тамирай мастер Баир Базаров хоёр уулзажа, нюдэ хужарлама барилдаа харуулаа. Арсалан Баирта орходоо шуран, хүнгэн, баллнуудые абажал ябана. Бүхэшүүлэй хоорондын наһанай илгаа - арбан нэгэн жэл. Арба гаран жэлэй саада тээ Баир Базаров Арсалан шэнги шиираг шамбайгаар барилдажа, уласхоорондын классай тамирай мастер Очир Дамдинов, Жамсо Лхамажапов гэгшэдые хибэс дээрэ шүүжэ ябаһан. Энэ уулзалгада Арсалан булиһан байна. Удаадахи һууринуудта Баярто Аюров (Ага тосхон), Баярсайхан (Монгол) гараа. Баир Базаров «Эрхим ветеран» боложо, тусхай шанда хүртөө. Баирай аба, һоригшо Бато Базаров «Эрхим һоригшо» болоһон байха юм.
А.Будажапов илаба.
86 кг шэгнүүрэй финалда Гүнэйн Александр Рабданов Шулуутайн Барас Базаров хоёр дахяад уулзаа. Эдэ бүхэшүүл бэе бэетэеэ нэгэтэ бэшэ уулзана. Энэ удаа хэниинь илаха хаб гэлдэн, харагшад абяа шэмээгүй болонхойнууд, барилдаа хараа. Техникээрээшье, хүсэ балсангаараашье хараа бараатайнууд. Балл абахын тула Барасшье, Сашашье нэтэрүү добтолгонуудые ябуулаа. Барилдаанай сагай дүүрэхэ тээшэ Саша үсөөхэн баллаар илажа ябаа. Барас добтолго ябуулжа, дүрэ хэрэглэжэ ябатарынь, судья эшхэрүүлээ үлеэжэ, хоюулыень дээшэнь бодхоожорхибо. Заал соо шаг шууяан болошоо. Тииһээр сагшье дүүрээ. Ахалагша судья В.Райков энэ барилдаанай шүүгшэ хүнэй алдуу дээрэ зэмэлэлтэ хээ бшуу. Удаадахи һууринуудта Догойн Алдар Цыренжапов, Дагестанай Мурадбек Магомедов гараһан байна. «Аяар холын дулаан орон Дагестанһаа зон Ага барилдахаяа зорюута ерэбэ гээшэ гү?» - гэжэ, харагшад бэе бэеһээ харюу абахые хүлеэн харанад. Холын айлшанай шагнал абаад, хибэс дээрэһээ буухадань угтажа, богонихон хөөрэлдөө хээбди. Хорин хоёр наһатай Мурадбек Эхэ орондоо эрэ хүнэй уялгата албаяа дүүргэжэ, Бооржо хотодо сэрэгэй алба гарана. Бооржодо ажаһуудаг Расул абгань зээ хүбүүгээ ба үшөө хэды залуу хүбүүдые Могойто асаржа, барилдаанай мүрысөөндэ хабаадуулаа. Тэрэ барилдаагаар тамирай мастер, 1-дэхи ангиһаа барилдаанда Махачкала хотодо Бартай Астамиров һоригшодо ябаа. Бүдүүн шаби болоходоо, Шамиль Умаровта заалгаһан. Тэрэнь Рио-Де-Жанейро хотодо үнгэргэгдэһэн Олимпиин наадануудта абарга болоһон Рашид Садулаевай һоригшо юм. Мурадбек барилдаанай хажуугаар боевой грепплинг тамирай янзаар бэеэ һори-дог. Россиин мүрысөөндэ хабаадаһаншье байна. Сэрэгэй албанда татагдахынгаа урда тээ финансист-экономистын мэргэжэл шудалһан. Налогово албанда саг зуура хүдэлөөдшье туршаа. Армиин һүүлээр Махачкала хотоёо бусажа, налогово албанда саашаа ажаллаха, «ММА» гэһэн дүрим хэрэглэгдэдэггүй тулалдаанда хабаадажа, бэеэ туршаха хүсэлэнтэй бшуу.
92 кг шэгнүүртэ финалда Ага-Хангилай Эрдэм Жамбалов Буряад ороной Алексей Сабидаевтай уулзаха байгаа, харин айлшан хүбүүн хахад финалда бэеэ гэмтэжэ, хибэс дээрэ гараагүй. Тиигэжэ Ага-Хангилай бүхэ Э.Жамбалов тамирай мастер болоһон байха юм. Финалистнуудта илагдаһан Солбон Урмаков (Һүдэнтэ), Алдар Дондоков (Шулуутай) 3-дахи һууринуудта гараһан байна.
97 кг шэгнүүртэ Һүдэнтэ нютагай тамирай мастер Тимур Баторов эхинһээ адаг хүрэтэр барилдагша хүбүүдээ дүрэтэйгөөр илажа, турнирай абарга болоо һэн. Тимурта шүүгдэһэн Буда Доржиев (Хара-Шэбэр), Алексей Санжиев (Ага-Хангил), Николай Очиров (Буряад орон) 2-дохи, 3-дахи һууринуудта гараһан байна.
Эгээл хүндэ 125 кг шэгнүүртэ Ага нютагай-мнай урдаа хараха бүхэ барилдаашад Балдан Цыжипов (Ага-Хангил) Цыбик Максаров (Урда-Ага) хоёр финалда дахяад уулзаа. Комментаторай мэдээсэһээр, тамиршад бэе бэетэеэ һорилго хэжэ, барилдаагаар баян дүршэлтэй боложо, уласхоорондын классай тамирай мастернууд болоһон юм. Тус уулзалгада Балдан илаа. Буянто Осоров (Зугаалай), Зорик Жамбалов (Догой) 3-дахи һууринуудые эзэлээ. Могойтын аймагай ДЮСШ-гай һоригшо Жаргал Жалсанов «Эрхим судья» болоһон байна.
Буряад барилдаагаар мүрысөө
Абарга бүхэшүүлэй мүрысөөндэ 14 хүн барилдажа, һүүлэй һүүлдэ Захааминай бүхэ Ринчин Санжеев ба Ага-Хангилай Балдан Цыжипов хоёр үлөө. Ринчин буряад барилдаагаар олон мүрысөөнүүдые шүүһэн, тэрэ тоодо Этигэлов хамбын ордоной нээлгын шанда оройлһон байна. Балдантай уулзахынгаа урда тээ Батор Цыренжапов, Зорик Жамбалов гэгшэдые бүдэрүүлэн унагаагаа. Өөрын онсо дүрэтэй, тэрэнэй онсо нюусыень мэдэхэнь бэлэн бэшэ. Агымнай суута бүхэ Цыбик Максаров Ринчинэй барилдаанай дүрэ гүйсэд һайн мэдэдэггүй бшуу. Саб шүүрэн ороод, алиш тээшэнь шэдэжэрхихэ аргатай. Энэ удаашье Балданиие мэгдэхээн һагад барилдаа. Нилээн удаахан барилдаа. Бүһэнүүдһээ барилсан, угзаран байжа таталсаа. Балдан хүл дээрээ найдамтай зогсожо, Ринчиниие ута гараараа бэеыень тойруулжа баряад шэдэжэрхёо һэн. Ринчин Санжеевтэ нарин дархан Жигжит Баясхалановай уран гараар бүтээһэн сэргэтэй һэеы гэрэй түхэлтэйгѳѳр зохёоһон мүнгэн бойпуур, Балданда буряад хутага шан барюулагдаһан байна.
